XX MIEDZYWOJENNE

Dwudziestolecie międzywojenne

Nazwa i czas trwania epoki

Ramy chronologiczne epoki sugeruje już jej nazwa – Dwudziestolecie międzywojenne lub, rzadziej, międzywojnie – to termin określający epokę historycznoliteracką, która przypadła na okres pomiędzy dwiema wojnami światowymi: 1918-1939

Spis treści

Witalizm

Futuryzm

Abstrakcjonizm

Katastrofizm

Dadaizm

Kubizm

Ekspresjonizm

Nadrealizm

Filozofia

Witalizm

Pogląd, wedle którego, jak pisze Tomasz Wroczyński, „biologiczna natura człowieka okazuje się wystarczającą racją istnienia, uzasadnia sens ludzkiego życia”. Witalizm widoczny jest szczególnie w początkowym etapie twórczości Skamandrytów.

Katastrofizm

Tym mianem określamy pewną postawę w sztuce. Wyraża ona przekonanie o nieuniknionej katastrofie, zagładzie świata i całej cywilizacji, upadku wszelkich wartości. Katastrofizm sięga do romantycznych teorii historiozoficznych i często opiera się na romantycznym obrazowaniu. Za przyczyny katastrofizmu w okresie dwudziestolecia międzywojennego uważa się kryzys gospodarczy w Europie i narastający totalitaryzm. Wyraźnie zobaczyć można elementy katastrofizmu w twórczości Józefa Czechowicza, Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego.

Ekspresjonizm

Termin został po raz pierwszy użyty przez malarza francuskiego, który w ten sposób określił swoją twórczość. Ekspresjonizm jest kierunkiem w sztuce, który pełnię osiągnął w XX wieku, ale sięga do schyłku XIX wieku, do twórczości przede wszystkim Vincenta van Gogha i Edwarda Muncha. Dzieło ekspresjonistyczne ma oddziaływać na odbiorcę, na jego emocje, uczucia i psychikę. Ekspresjonizm wyrastał z głębokiego poczucia kryzysu wszelkich wartości, niepokoju, poczucia nadchodzącej apokalipsy, osamotnienia jednostki w wielkim, rozwijającym się świecie. Był wyrazem buntu przeciw zmianom w kontaktach międzyludzkich i ustalonym porządkom

Franz Marc, Niebieski koń I (1911)

Vincent van Gogh, Gwiaździsta noc (1889)

Edvard Munch, Krzyk (1893)

Futuryzm

Jest kierunkiem w sztuce. Narodził się we Włoszech na początku XX wieku. Uznawany jest za jeden z najbardziej awangardowych i antytradycyjnych, ponieważ twórcy „patrzą w przyszłość”, odrzucając przeszłość i rezygnując z tradycji.

Dadaizm

Dadaizm najprawdopodobniej był reakcją na absurd i bezsens wojny oraz nacjonalizm w niektórych krajach europejskich. Dadaizm był ruchem awangardowym, który przede wszystkim opierał się na chaosie, dowolności, nonsensie, absurdzie. Do najważniejszych twórców dadaistycznych zaliczamy: Marcela Duchampa, Maxa Ernsta.

Max Ernst

Marcel Duchamp

Nadrealizm

Inna nazwa: surrealizm, to kierunek w sztuce, który powstał w latach dwudziestych XX wieku we Francji. Z założenia surrealizm miał być buntem przeciwko realizmowi i racjonalizmowi w sztuce. Dlatego też często obrazy surrealistyczne stoją na pograniczu snu i jawy, pokazują fantazje, halucynacje. Surrealistyczne wizje są często oparte na absurdzie.

Salvador Dalí, „Trwałość pamięci”(1931)

Max Ernst, „Samotne drzewo i drzewa zjednoczone” (1940)

Abstrakcjonizm

Kierunek przede wszystkim w sztukach plastycznych. Podstawową cechą charakterystyczną abstrakcjonizmu jest odrzucenie wszystkiego, co ma bezpośredni związek z tym, co rzeczywiste. Sztuka abstrakcyjna jest najczęściej bezprzedmiotowa i bezpostaciowa, a malarze odchodzą od naśladowania natury.

Theo van Doesburg, Kontrkompozycja XV, 1925

Paul Klee „Twierdza i słońce” (1932)

Kubizm

To kierunek w sztukach plastycznych, przede wszystkim malarstwie, którego twórcami byli: Pablo Picasso i Georges Braque. Początkowo tworzyli osobno, ale później wspólnie stworzyli teoretyczne podstawy kierunku. Każdy przedmiot na obrazie kubistycznym zostaje wpisany w kształt kostki (czyli sześcianu), a także rozbity na wiele mniejszych płaszczyzn, które pokazywane są w najrozmaitszym oświetleniu. Kubiści odrzucili również perspektywę, posługiwali się deformacją, abstrakcją, kolażem.

Juan Gris, Portret Picassa, 1912

FILOZOFIA (WYBRANE KIERUNKI)

Grupy literackie w Polsce

Skamander

Awangarda

Krakowska

Ekspresjoniści

Druga Awangarda

Futuryści

Skamander

Grupa poetów, która uformowała się ok. 1919 r. wokół miesięcznika poetyckiego „Pro Arte et Studio” i kawiarni „Pod Picadorem”. Jej trzon stanowili: Jan Lechoń, Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski i Kazimierz Wierzyński.

Na przełomie 1919 i 1920 r. grupa założyła miesięcznik „Skamander”. Nazwa grupy, zaczerpnięta z dramatu Stanisława WyspiańskiegoAkropolis, pochodzi od rzeki opływającej Troję. W okresie odwrotu od tradycji skamandryci nawiązywali do antyku, renesansu (Jan Kochanowski), romantyzmu (Adam Mickiewicz, Cyprian Norwid). Ich mistrzem był „poeta czterech pokoleń” – Leopold Staff. Skamandryci traktowali tradycję wybiórczo. Odrzucali wzniosły, przepoetyzowany styl liryki młodopolskiej, sięgając po zwroty z języka potocznego. Gloryfikowali uroki codzienności, opisywali przeżycia szarego człowieka. Wprowadzili do poezji żywiołowy humor. W dobie publikacji licznych manifestów grupa deklarowała „programową bezprogramowość”. Jej członkowie oferowali różnorodność tematów, form i stylów.

Cechy wspólne twórczości skamandrytów:

• tradycyjne formy wiersza
• wykorzystywanie języka potocznego,
• operowanie groteską, parodią, ironią,
• wprowadzenie jako bohatera lirycznego prostego człowieka,
• wyrażanie przeświadczenia, że rolą poety jest obecność w życiu codziennym czytelników.

Awangarda Krakowska

Grupa poetów skupionych wokół czasopisma „Zwrotnica”, założonego w 1923 r. w Krakowie przez Tadeusza Peipera zwanego „papieżem awangardy”. Tworzyli ją Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Adam Ważyk. Podstawowym założeniem awangardystów był prezentyzm– skupienie się na teraźniejszości. Zakres tematyczny określała triada 3 x M: miasto, masa, maszyna. Twórcy awangardy odrzucali dotychczasową poezję opartą na uczuciu i natchnieniu. Uważali, że pisanie wierszy powinno być procesem czysto intelektualnym, a głównym środkiem wyrazu – spiętrzona, wielowymiarowa metafora.

Ekspresjoniści

Artyści: Jan Stur, Emil Zegadłowicz, Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kaziemeirz Wierzyński, Jerzy Wittlin. Założenia: sztuka wyrazem osobowości artysty, sięganie po motywy folklorystyczne, nawiązania do twórczości ludowej.

Twórcy skupieni wokół czasopisma "Zdrój" wydanego w latach 1917-1922 przez poetę i malarza Jerzego Hulewicza. W pierwszym roku działalności, gdy grupie patronował Stanisław Przybyszewski, dominowała w niej estetyka modernizmu. Ekspresjonizm Zdroju odbiegał od ekspresjonizmu zachodnioeuropejskiego. Ważną rolę odegrały w nim nawiązania do romantyzmu, a zwłaszcza genezyjskiej twórczości Juliusza Słowackiego. Teksty programowe środowiska tworzył początkowo Stanisław Przybyszewski, a później głównie Jan Stur. Twórczośći grupy towarzyszyły wyolbrzymione i zdeformowane wizje miast, tłumów i rewolucji, parabole nadludzkich jednostek, emocjonalne frazy. Wykorzystywano głównie wiersz toniczny i wolny. Aktywność twórców jako grupy wygasła po zaprzestaniu wydawania pisma w 1922.

Druga Awangarda

Grupa poetów działających w latach 30. XX w., skupiona przy czasopiśmie „Reflektor”. Główne ośrodki poezji tego nurtu to: Warszawa, Lublin, Wilno. Tym co łączyło przedstawicieli poszczególnych ośrodków drugiej awangardy, był strach przed totalnym kataklizmem. Druga Awangarda nie podzielała optymizmu cywilizacyjnego i racjonalizmu futurystów oraz Awangardy Krakowskiej, kwestionując tezy o konieczności zachowania rygoru konstrukcyjnego. Wyróżniał ją, w przeciwieństwie do optymizmu Awangardy Krakowskiej, pesymizm historiozoficzny i katastrofizm. Język przesycony symboliką wpłynął na twórców pokolenia wojennego. Przedłużeniem owego nurtu była twórczość tzw. pokolenia Kolumbów.

Futuryści

Grupa programowa utworzona niemal równocześnie ze Skamandrem. Okres głównych wystąpień futurystów przypadł na lata 1919- 1921. Swoje poglądy wyrażali przede wszystkim w manifestach, publikacjach, „jednodniufkach". Ulubioną formą przekazu i manifestacji założeń idei futurystycznych były spotkania z publicznością, które przybierały formę happeningów. Artyści: w Krakowie: Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, skupieni w klubach „Katarynka" i ,,Gałka Muszkatołowa"; w Warszawie: Anatol Stern i Aleksander Wat. Założenia: burzenie wszelkich przejawów logiki; rezygnacja z zasad gramatyki, inter- punkcji, ortografii; stosowanie pisowni fonetycznej, zestawienia dźwiękowe; prowokacyjny charakter sztuki, mającej zaskakiwać, szokować.

KALENDARIUM EPOKI

Polska

Europa

• 1918 powstanie niepodległego państwa polskiego, Józef Piłsudski Naczelnikiem Państwa
• 1920 wojna polskobolszewicka, bitwa warszawska
• 1924 Literacka Nagroda Nobla dla Władysława Stanisława Reymonta
• 1926 przewrót majowy
• 1939 1 września – agresja Niemiec na Polskę
• 17 września – agresja Związku Radzieckiego na Polskę

• 1918 kapitulacja Niemiec, zakończenie I wojny światowej
• 1924 śmierć Włodzimierza Lenina, Józef Stalin u władzy
• 1929 początek wielkiego kryzysu
• 1933 Hitler kanclerzem Niemiec
• 1939 pakt RibbentropMołotow

NAJWYBITNIEJSI TWÓRCY I ICH DZIEŁA

• Stefan Żeromski Przedwiośnie (powieść)
• Bolesław Leśmian Napój cienisty, Dziejba leśna (tomy wierszy)
• Leopold Staff Ucho igielne, Wysokie drzewa, Barwa miodu (tomy wierszy)
• Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze (szkice), Pożegnanie jesieni, Nienasycenie (powieści), W małym dworku, Jan Maciej Karol Wścieklica, Szewcy (dramaty)
• Maria Dąbrowska Noce i dnie (powieść)
• Bruno Schulz Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod Klepsydrą (opowiadania )
• Julian Tuwim Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący, Rzecz czarnoleska, Treść gorejąca (tomy wierszy), Bal w operze (poemat)
• Jarosław Iwaszkiewicz Oktostychy, Lato (tomy wierszy), Brzezina, Panny z Wilka (opowiadania), Lato w Nohant (dramat), Sława i chwała (powieść)
• Maria Kuncewiczowa Dwa księżyce (opowiadania), Cudzoziemka (powieść), Dni powszednie państwa Kowalskich (pierwsza polska powieść radiowa)
• Władysław Broniewski Dymy nad miastem, Krzyk ostateczny (tomy wierszy)
• Jan Lechoń Karmazynowy poemat, Srebrne i czarne (tomy wierszy)
• Julian Przyboś Śruby, Oburącz, W głąb las, Równanie serca (tomy wierszy)
• Józef Czechowicz dzień jak codzień, ballada z tamtej strony, nic więcej (tomy wierszy)
• Witold Gombrowicz Pamiętnik z okresu dojrzewania, Ferdydurke (powieści), Iwona, księżniczka Burgunda (dramat)
• Konstanty Ildefons Gałczyński Zima z wypisów szkolnych, Skumbrie w tomacie (wiersze)
• Zofia Nałkowska Granica, Romans Teresy Hennert (powieści), Dom kobiet (dramat)

Dziękuję za uwagę

Aleksandra Piotrowska kl.2g