Wiktoria Nowak 3its POZYTYWIZM

University Logo

Kultura pozytywizmu

Uczennica: Wiktoria Nowak

Date; 13.05.2021

"Pojedziemy w cudny kraj Patataj, patataj, pojedziemy w cudny kraj! Tam gdzie Wisła modra płynie, Szumią zboża na równinie, Pojedziemy, patataj... A jak zowie się ten kraj?"

Maria Konopnicka

.01

Nazwa

August Comte

Nazwa epoki pochodzi od tytułu dzieła Augusta Comte’a Kurs filozofii pozytywnej i ma bezpośredni związek z rozwijanymi w nim poglądami myśliciela. Filozofia pozytywna to nie tylko pewnego rodzaju ruch ideowy, ale też program konkretnych wskazań, mających na celu rozwój wszystkich komórek państwa. Terminu pozytywizm oznaczającego nazwę epoki literackiej używa się w zasadzie jedynie w Polsce. W pozostałych krajach europejskich mowa jest o literaturze realizmu.

.02

Ramy czasowe

Epoka realizmu w Europie przypada nieco wcześniej niż w Polsce. Pierwsze przebłyski nowego stylu myślenia we Francji dają się zaobserwować już ok. 1850 r. Realizm europejski szybciej też znika z areny zainteresowań artystów i literatów. Ok. roku 1880 można już mówić o początkach modernizmu. W literaturze polskiej przyjmuje się umowne ramy czasowe pozytywizmu, również przypadające na drugą połowę XIX wieku, chociaż nieco później niż na zachodzie Starego Kontynentu. Pierwsze echa nowej mentalności i wzorów myślenia w duchu rozwijanych przez Comte’a poglądów dają się zaobserwować w kraju tuż po upadku powstania styczniowego 1863 r. Zwieńczenie pozytywizmu, a jednocześnie początek kolejnej wielkiej epoki w dziejach kultury – Młodej Polski, określa się – nieco uogólniając – na rok 1890 i lata kolejne. Warto jednak zwrócić uwagę, że już u schyłku romantyzmu przewijały się w literaturze krajowej zapowiedzi nowego nurtu oraz pamiętać, że nawet w dojrzałej Młodej Polsce znajdą się epigoni pozytywizmu. Dlatego należy traktować tego typu cezury czasowe z dużym wyczuciem.

.03

Pojęcia związane z epoką

-Scjentyzm -Ewolucjonizm -Darwinizm -Praca organiczna -Praca u podstaw -Organicyzm -Mowa ezopowa -Emancypacja kobiet -Kwestia żydowska -Utylitaryzm

.04

Najważniejsze wydarzenia historyczne świata

-1842 – August Comte wydaje sześciotomowy Kurs filozofii pozytywnej- 1853-1856 – Wojna krymska 1860 – Darwin publikuje rozprawę O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego -1863 – Zniesienie niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych -1867 – Powstanie monarchii Austro-Węgier - 1870 – Wojna francusko-pruska -1871 – Zjednoczenie Niemiec. Otto Bismarck kanclerzem II Rzeszy - 1871 – Komuna Paryska - 1881 – Zamach na cara Aleksandra I

.05

Najważniejsze wydarzenia historyczne Polski

-1863-1864 – Powstanie styczniowe, rozpoczęte 22/23 I, ostatnie walki na jesieni -1864 r. 1864 – Stracenie ostatniego przywódcy powstania Romualda Traugutta na stokach cytadeli- 1864 – Reforma uwłaszczeniowa w Królestwie Polskim -1871 – Początki tzw. Kulturkampfu – na ziemiach zaboru pruskiego.

.06

Filozofia

Filozofia pozytywna wyraźnie propagowała pewne wzory myślenia, niekiedy zmierzała wręcz do radykalnych rozwiązań. Z teorią ściśle powiązana była tu praktyka, bowiem ideologii towarzyszyły konkretne możliwości działania.

Filozofia pozytywna – cechy: <· Przeciwstawienie tradycji, postulowanie nowych rozwiązań i postępu we wszystkich dziedzinach życia; · Postrzeganie wiedzy i nauki jako złotego środka na niedolę świata, narzędzia prowadzącego do dobrobytu, postępu i ładu społecznego (scjentyzm); · Propagowanie kultu nauki, dominacja nauk przyrodniczych nad humanistycznymi; · Przyjmowanie, że wprawdzie mogą istnieć rzeczy niedostępne naukowemu poznaniu, ale należy wykluczyć je w myślowych dywagacjach (agnostycyzm); · Przekonanie o praktycznym charakterze nauki (praktycyzm); · Głoszenie konieczności użyteczności pracy, nauki, sztuki (utylitaryzm); · Dowodzenie, że człowiek stanowi jedynie element przyrody (biologizm, monizm przyrodniczy).

.07

Najwybitniejsi myśliciele epoki

• August Comte (1798-1857)
• Hipolit Taine (1828-1893)
• John Stuart Mill (1806-1873)
• Karol Darwin (1809-1892)
• Herbert Spencer (1810-1903)
• Karol Marks (1818-1883)

.08

Kultura i sztuka

Rzeźba

Architektura

Rzeźba drugiej połowy XIX wieku powstaje, podobnie jak malarstwo, przede wszystkim w duchu realizmu. A zatem także tutaj praktykowane jest tworzenie dzieł maksymalnie obiektywnie oddających rzeczywistość. Tematykę czerpano ze zdarzeń dnia codziennego. Zwraca uwagę pieczołowitość i wierność odwzorowywania modela. Przedstawiciel: Francuz Meunier.

Architektura XIX wieku jest bardzo złożona i składa się na nią wiele skrajnie różnych od siebie prądów. Przede wszystkim jest to czas odrodzenia wielkich styli w sztuce architektonicznej minionych epok – prężnie rozwija się zatem neogotyk, neorenesans czy neobarok. Modny staje się wówczas eklektyzm – kierunek architektoniczny o charakterze kompilacyjnym, polegający na łączeniu elementów przynależnych do różnych styli. Na rewolucję w architekturze, rozpoczętą przez hiszpańskiego architekta Gaudiego (secesję) przyjdzie jednak jeszcze poczekać.

.09

Malarstwo

W malarstwie owego okresu triumfy święci realizm i naturalizm. Charakterystyczne dla tych kierunków w sztuce jest dążenie do jak najwierniejszego odzwierciedlenia rzeczywistości, podjęcie nowych „niemalarskich”, bo zwyczajnych, całkiem prozaicznych tematów, unikanie heroizmu i poetyckości. Najwybitniejszym przedstawicielem europejskiego realizmu był Francuz Gustaw Courbet, a w Polsce Wojciech Gerson, Aleksander Kotsis oraz bracia Gierymscy. Nieco później, bo od 1874 r. rozwija się, zapoczątkowany przez Moneta impresjonizm, sztuka oparta na chęci uchwycenia ulotnego wrażenia, który w Polsce znajdzie kontynuatorów jednak dopiero w okresie Młodej Polski. W kraju modny staje się wówczas natomiast nurt „historyzmu”, przywoływanie na płótnie wielkich i wzniosłych wydarzeń z dziejów Rzeczpospolitej. Tutaj niezrównanym mistrzem jest Jan Matejko. Na sztalugi malarskie wkraczają także motywy powstańcze. Znany są np. cykle Artura Grottgera Polonia i Lithuania, eksponujące martyrologię i heroizm walczących w powstaniu styczniowym Polaków patriotów, którym nieobojętny jest los ukochanej ojczyzny.

.10

Muzyka

Muzyka drugiej połowy XIX wieku jest różnorodna i trudno ją ująć w jakieś ogólniejsze ramy. Z jednej strony tworzy bowiem swój dramat muzyczny Ryszard Wagner (Tristan i Izolda, cykl Pierścień Nibelunga). To stulecie opery. Powstają wówczas najwspanialsze dzieła Bizeta (Carmen), Verdiego (Aida). To muzyka monumentalna, wzniosła, eksponująca potęgę uczucia – możemy powiedzieć, że zachowuje swój romantyczny charakter. Nic w tym dziwnego, ponieważ nie mamy jako takiego pozytywizmu czy realizmu w muzyce, zachowuje więc ona swoją ciągłość. Prawdziwą rewolucję przyniesie dopiero przełom wieku XIX i XX, kiedy kulturę muzyczną zainspiruje impresjonizm.

.11

Literatura w Europie

W Europie wiek XIX nazywa się nie bez racji czasem wielkich powieści. Tworzą wówczas w wielu krajach europejskich najwybitniejsi prozaicy i powieściopisarze nowych czasów. We Francji są to Stendhal – nazywany niekiedy ojcem powieści realistycznej oraz Balzac, który tworzy monumentalny cykl dzieł Komedia ludzka. Najzręczniejszą bodaj powieścią z tego cyklu, stąd też należy ona do kanonu lektur szkolnych jest Ojciec Goriot. Tworzy w kraju nad Sekwaną również Aleksander Dumas – autor powieści historyczno-sensacyjnych Hrabia Monte Christo i Trzej muszkieterowie. W Anglii pisze swoje wielkie powieści Karol Dickens, znany bardziej w Polsce z opowiadania Opowieść wigilijna. Wreszcie w Rosji pojawia się najwyższej klasy mistrz pióra, autor wspaniałych powieści, wiernie odwzorowujących psychologię postaci – Fiodor Dostojewski. Jego Zbrodnia i kara czy Bracia Karamazow należą do absolutnej czołówki europejskiego kanonu literatury. Inny Rosjanin, Lew Tołstoj, tworzy wówczas swoje wielkie, epickie powieści – Annę Kareninę i Wojnę i pokój.

.12

Literatura w Polsce

Rodzima twórczość literacka pozytywizmu naznaczona jest przede wszystkim przez swoje zaangażowanie społeczne. Po upadku powstania styczniowego bardzo żywotne i chętnie dyskutowane stają się problemy Polaków zamieszkujących okupowane przez wrogie mocarstwa tereny porozbiorowe. Na znaczeniu zyskuje prężnie rozwijająca się publicystyka, której głównym przedstawicielem jest Aleksander Świętochowski. Pojawiają się też nowe tytuły prasowe – takie jak „Przegląd Polski” czy „Przegląd Tygodniowy”. Nowa generacja twórców (Orzeszkowa, Prus, Sienkiewicz i inni) wyraźnie odcina się od idealizujących romantyków. Wyraźny staje się konflikt pokoleniowy, czego przykładem może być głośny artykuł Świętochowskiego My i wy. Romantykom zarzuca się nadmierną uczuciowość i wybujałą wyobraźnię. Zwraca się uwagę na znaczenie rozumu, nauki. Formułowane są we wczesnej fazie polskiego pozytywizmu manifesty programowe, postulujące konieczność upowszechniania oświaty, rozwiązania konfliktów społecznych epoki (biedota ludności wiejskiej, kwestia żydowska, problem emancypacji kobiet). Najchętniej wykorzystywaną wówczas formą gatunkową jest tzw. powieść tendencyjna, a w dramacie sztuka z tezą. Oznacza to, że twórczość tego okresu jest zaangażowana, po części propagandowa, służy bowiem postulowaniu poprawnych i piętnowaniu niewłaściwych zachowań. Po roku 1880 polski pozytywizm wkracza w swoją najdojrzalszą fazę – wówczas ukazują się najlepsze dzieła wymienionej wcześniej trójki prozaików i pomniejszych twórców. Przełamana zostaje bowiem tendencyjność i następuje spóźniony rozwój wielkiej polskiej powieści realistycznej, nawiązującej do modelu gatunkowego uprawianego przez Balzaca czy Tołstoja. Wówczas pojawia się także, obok tej podejmującej tematykę współczesną, powieść historyczna (np. trylogia Sienkiewicza czy Faraon Prusa).

.13

Dwudziestolecie międzywojenne

Młoda Polska

W okresie dwudziestolecia międzywojennego – a więc czasu tuż po odzyskaniu niepodległości – martyrologia, apoteoza powstania styczniowego, ideologia pozytywizmu oraz jego nieaktualne konflikty społeczne odchodzą zupełnie na dalszy plan. Inna sytuacja dziejowa warunkuje rozwój literatury w zupełnie odmiennym kierunku. Mimo to wielcy polscy powieściopisarze XIX wieku są wówczas bardzo poczytni, a Trylogia Sienkiewicza stoi w niemal każdej domowej biblioteczce. Tworzy się nowy kanon dzieł, a Prus, Orzeszkowa, Konopnicka czy Sienkiewicz właśnie funkcjonują w świadomości Polaków początku XX w. raczej jako autorzy lektur szkolnych .

W początkowym okresie Młodej Polski aktywna twórczo jest jeszcze znaczna część pisarzy pozytywistycznych. Warto pamiętać, że najpopularniejsza bodaj powieść Sienkiewicza W pustyni i w puszczy napisana została w 1911 r., a więc wówczas, gdy rodzimy modernizm ma już swą najbardziej dojrzałą postać. Przez przedstawicieli nowej epoki ostro atakowana jest zwłaszcza ideologia pozytywizmu (scjentyzm, praktycyzm, utylitaryzm). Wypiera ją hasło „Sztuka dla sztuki” oraz przekonanie o wyższości wartości estetycznych dzieła. Prężniej niż w pozytywizmie rozwija się tu poezja, nawiązująca do odkryć francuskiego symbolizmu. Powieść młodopolska (Reymont, Żeromski) korzysta natomiast z rozwiązań wypracowanych przez poprzednią epokę i je umiejętnie rozwija.

Współczesność

Dzisiejsza historia literatury traktuje pozytywizm jako zamkniętą epokę w dziejach polskiego piśmiennictwa. Zauważa się jej ważną rolę – podtrzymywanie ducha narodowego Polaków pod zaborami. Krytykuje się ideologiczny charakter i tendencyjność, niekiedy zbyt daleko idące uproszczenia. Podkreślić należy jednak, że twórczość pozytywistyczna, uboga w zakresie poezji, poczyniła niebywałe postępy w dziedzinie prozy, zaś realistyczne, bardzo konkretnie ukazane postaci z XIX-wiecznych powieści stanowią też punkt wyjścia do rozważań o charakterze uniwersalnym.

Dziękuję za uwagę!