JAN KOCHANOWSKI przed egzaminem

PRZED EGZAMINEM

JAN KOCHANOWSKI

trenypieśni fraszki

Jan Kochanowski

TRENY

PIEŚNI

Archaizmy

FRASZKI

Motywy literackie

JAN KOCHANOWSKI

Zwany także Janem z Czarnolasu Ojcem języka polskiego

• twórca XVI-wieczny
• wykształcony humanista
• sekretarz Zygmunta Augusta
• ziemianin z Czarnolasu
• twórca poezji polskiej
• Pieśni; Odprawa posłó greckich;

Fraszki; wierszowana parafraza Psałterza Dawidowego; Treny...

TREN VII

• brak alegorii śmierci i mądrości oraz odwołań do mitologii
• ojciec opisuje swój żal po stracie córki i opłakuje ją
• zwraca uwagę na to, jak niewiele pozostało po dziecku
• podmiot liryczny jest pełen zwątpienia, beznadziei, cierpienia
• opis kolorowych ubranek, które przypominają o stracie i powodują ból

ŚRODKI POETYCKIE

ROZBUDOWANA APOSTROFA Nieszczęsne ochędóstwo, żałosne ubiory Mojej namilszej cory! Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie, Żalu mi przydajecie?

LICZNE EPITETY sen żelazny, twardy, nieprzespany; dary płone; dziewko droga...

LICZNE ZDROBNIENIA letniczek; uploteczki; członeczki; główki; tkaneczka...

PERSONIFIKACJA Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie, Żalu mi przydajecie?

EUFEMIZM W jednej skrzynce zamkniona!

KONTRAST Nie do takiej łożnice, moja dziewko droga, Miała cię mać uboga Doprowadzić! Nie takąć dać obiecowala Wyprawę, jakąć dała Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkę; Ojciec ziemie brełeczkę W główki włożył. - Niestetyż, i posag, i ona W jednej skrzynce zamkniona!

TREN VIII

• nastrój uniesienia zajmuje smutek i spokój
• podmiot liryczny skupia się na pustce
• retrospekcja - wspomnienie gwaru, jaki wnosiła za życia córka do domu oraz radości, jaką sprawiała domownikom
• sielskość retrospekcji zestawiona jest z końcowym fragmentem wyrażającym brak nadziei

ŚRODKI POETYCKIE

LICZNE EPITETY maluczką duszą; uciesznym śmiechem; szczere pustki; myśleniem zbytnim; droga Orszulo;

APOSTROFA Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!

PORÓWNANIE Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:

KONTRAST Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała. (...) To tego, to owego wdzięcznie obłapiając I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając. Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu, Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu.

PERSONIFIKACJA Aserce swej pociechy darmo upatruje.

PIEŚŃ XXV

• podniosły charakter hymnu – pojawiają się elementy dziękczynne, błagalne, pochwalne

• podmiot liryczny jest jednostkowy, ale identyfikuje się ze zbiorowością, wspólnotą modlącą się do Boga
• człowiek winien wdzięczność Bogu - hojnemu dawcy wszelkich dóbr, z których czerpie dobra niezbędne do życia
• każdy z elementów przyrody (i świata) ma swoje zadania
• przedstawienie Boga jako artysty, kreatora, budowniczego i architekta, który tworzy swoje dzieło idealne
• przywołanie pór roku jako alegoria porządku i cykliczności

PIEŚŃ IX

• tematyka refleksyjno-filozoficzna z wyraźnym wpływem poglądów stoików
• ludzkie losy są zmienne, ale po każdym niepowodzeniu nadchodzi nowy, lepszy dzień i szansa na odmianę
• nawiązanie do zmian zachodzących w przyrodzie - po zimie przychodzi wiosna i nowe życie

PIEŚŃ XX

• charakter biesiadny, łączący w sobie elementy epikurejskie i stoickie
• pochwała wspólnej zabawy z przyjaciółmi i korzystania z uciech świata doczesnego, ale w odpowiednim czasie
• w czasie zabawy wszyscy są sobie równi
• porządek i ład w świecie zależne są od porządku i ładu wewnętrznego każdego człowieka
• przyszłość jest niepewna i zależna od planów Boga, a ponieważ człowiek nie ma na nie wpływu, powinien korzystać z tego, co daje chwila

ŚRODKI POETYCKIE W PIEŚNIACH

WYKRZYKNIENIA A ty wedla pana siądź, pachołku! PYTANIA RETORYCZNE Znał kto kiedy poetę trzeźwego? APOSTROFY Dziś bądź wesół, dziś użyj biesiady Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? METAFORY (...) Tyś niebo zbudował I złotemi gwiazdami ślicznieś uhaftował. POWTÓRZENIA Tobie k woli (...) Tyś (...)

UOSOBIENIA Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi, Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi. (...) Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa EPITETY złotemi gwiazdami; hojne dary; rozliczne barwy; zimne czasy; piękny dzień

REFLEKSJE WE FRASZKACH

• pochwała swojskiej i sielskiej atmosfery, dającej poczucie bezpieczeństwa, własnego miejsca we fraszce NA LIPĘ
• różnorodność życiowych doświadczeń, korzystanie z życia zanim nadejdzie starość i barwna biografia typowego renesansowego humanisty we fraszce DO GÓR I LASÓW
• koncepcja życia człowieka jako ciągłej walki z Fortuną, która jest zmienna, refleksje o zmienności i niepewności ludzkiego losu we fraszce O ŻYWOCIE LUDZKIM
• prośba o błogosławieństwo, ponieważ całe szczęście zależy od Boga, prośba o proste dary związane z codziennością we fraszcze NA DOM W CZARNOLESIE
• o uległości o problemie z nieuchronnością biesiady w pozbawionej dydaktyzmu prześmiewczej fraszce O DOKTORZE HISZPANIE

ARCHAIZMY

WYRAZY, KTÓRE WYSZŁY Z UŻYCIA

Przykłady archaizmów

Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy PIECZA - troska Tu zawżdy chłodne wiatry z pola nawiewają ZAWŻDY - zawsze I uploteczki wniwecz i paski złocone UPLOTECZKI - wstążki WNIWECZ - na nic Miała cię mać uboga MAĆ - matka Tobie k' woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi TOBIE K' WOLI - zgodnie z Twoją wolą

• LEKSYKALNE - wyrazy, których obecnie nie używamy
• ZNACZENIOWE - wyrazy, które współcześnie zmieniły swoje znaczenie
• FLEKSYJNE - wyrazy, które współcześnie maja inną odmianę
• FONETYCZNE - wyrazy, które współcześnie wymawiamy inaczej

MOTYWY LITERACKIE

TRENY

PIEŚNI

FRASZKI

• motyw Boga
• motyw arkadii
• motyw przyrody
• motywy filozoficzne
• motyw artysty

• motyw przemijania
• motyw czasu
• motyw radości
• motyw młodości i starości
• motyw wsi, arkadii
• motyw zdrowia

• motyw dziecka
• motyw cierpienia
• motyw ojca
• motyw śmierci
• motyw artysty

DZIĘKUJĘ!

KATARZYNA ŁUKASZEWSKA