Zemsta

Cykl lekcji

Aleksander FredrO

„Zemsta”

Temat 01

Staropolskim obyczajem. Geneza „Zemsty”.

Rękopis komedii Aleksandra Fredry (zamek w Dzikowie).

Geneza

Pierwsze wydanie: 1838 rok.

Lwowska premiera „Zemsty” wyprzedziła o cztery lata edycję książkową. Podzieliła tym samym los innych komedii pisarza , poznawanych najpierw przez widownię, a potem dopiero drogą lektury.

„Dnia 17 lutego dawno w teatrze tutejszym po raz pierwszy komedie w 4 aktach, oryginalnie wierszem przez Aleksandra hr Fredrę napisaną pod nazwą: Zemsta. Pan Fredro jak wszędzie w charakterach jest nowy i mocny, tak i tu rozwinął je bardzo trafnie i, że tak rzekę, oparł na historycznych podaniach zwyczajów naszych ojców w początkach drugiej połowy zeszłego wieku”.

„Rozmaitości”, 1834, nr 9, s. 71.

Uzupełnij tekst właściwymi formami nazwiska Fredro.

Geneza

Punktem wyjścia do napisania „Zemsty” okazało się „historyczne podanie zwyczajów naszych ojców”.

ZADANIE

Info

• sytuacja topograficzna,
• dwie sasiadujące ze sobą części zamku,
• skłóceni ze spobą właściciele,
• spór o mur graniczny.

Z siedemnastowiecznych akt przeszły do utworu:

Konflikty utworu są konflikatami charakterystycznymi dla początków XIX wieku. Bohaterowie komedii są postaciami doskonale mieszczącymi się w tym okresie. Dzieje się tak głównie dzięki parze preromantycznych kochanków. Na czas akcji wskazują rónież słowa Papkina, który wytyka Klarze uległość wobec popularnych wówczas romansów grozy. Na oczach Fredry kończyła się rzeczpospolita szlachecka - zmierzch staropolskiego obyczaju.

Temat 02

„Tu mieszkamy jakby sowy”. Rewia postaci.

Których bohaterów „Zemsty” można byłoby nazwać adwersarzami? Dlaczego pałają do siebie nienawiścią?

Przedstaw dwie grupy postaci z komedii Aleksandra Fredry. Wyjaśnij, dlaczego Podstolina została umieszczona pośrodku.

Info

Kto przekracza mur graniczny i w jakim celu?

Tytuły szlacheckie

Tytuły, którymi posługiwali się bohaterowie „Zemsty”, wywodziły się z dawnych czasów. Pierwotnie określano nimi osoby usługujące królowi lub pełniące ważne funkcje na dworze. Później używano ich jako tytułów honorowych, określających miejsce w szlacheckiej hierarchii (np. godność rejenta była dużo niższa niż cześnika, cześnik zajmował 9., a rejent 23. miejsce w tabeli urzędów szlacheckich liczącej 24 miejsca). Cześnik – w dawnej Polsce urzędnik królewski odpowiedzialny za podawanie trunków; później tytuł honorowy, określający niższego urzędnika ziemskiego. Rejent – pracownik wymiaru sprawiedliwości; dawne określenie notariusza. Podstoli – w dawnej Polsce urzędnik nadworny, zastępca stolnika nadzorującego podawanie potraw do stołu; potem honorowy urząd ziemski; jego żona – podstolina.

Cześnik Maciej Raptusiewicz

Raptusiewicz (od: raptus – daw. gwałtownik) – człowiek porywczy, niepohamowany, impulsywny.

Użycie nazwisk znaczących to najprostszy sposób charakteryzowania bohaterów przez wskazanie najbardziej znamiennej dla nich cechy. Ten zabieg zastosował Aleksander Fredro.

Józef Papkin, syn Jana Papkina

Papkin (od: papka - potrawa) – człowiek, którego usługi można pozyskać za strawę; pieczeniarz, darmozjad.

Rejent Milczek

Milczek (od: milczeć – nic nie mówić) – człowiek skryty, małomówny, cichy, zamknięty w sobie.

Śmigalski (od: śmigać - szybko przemieszczać się; przelatywać, pędzić) – człowiek, który robi wszystko w szybkim tempie.

Dyndalski

Dyndalski (od: dyndać – pot. kołysać, machać czymś) - człowiek zdystansowany do świata, oderwany od rzeczywistości.

Podstolina i Papkin (pokolenie hołdujące modzie na francuszczyznę, światowe, lubiące nowości)

Wacław i Klara (pokolenie najmłodsze, para kochanków na wzór sentymentalny)

Cześnik Raptusiewicz i Rejent Milczek, także Dyndalski i Śmigalski (pokolenie najstarsze zachowujące tradycję, kultura odchodząca w przeszłość)

Klasyfikacja bohaterów według pokoleń.

Temat 03

Spleceni wątkami... Czyli nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.

Motto „Zemsty” zostało zaczerpnięte z dzieła Andrzeja Maksymiliana Fredry pt. „Przysłowia mów potocznych” (Kraków 1658). Aleksaner uważał siebie za potomka tego barokowego pisarza, ale w istocie pochodził z innej linii rodu. Nawiązanie do przysłowia: „Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło” – każda sytuacja, nawet najbardziej niepomyślna, może mieć dobry skutek; nawet z jadu groźnego węża można przygotować lekarstwo (dryjakiew).

„Nie masz nic tak złego, żeby się na dobre nie przydało. Bywa z węża dryjakiew, złe często dobremu okazyją daje”.

1. Motto utworu.

2. Między wątkami.

Na czym polegała tytułowa zemsta?

Któremu z antagonistów zemsta się udała? Wskaż zyski i straty bohaterów.

3. Zemsta doskonała. Zdarzenia składające się na wątek główny.

Temat 4

„Tych dwóch ludzi - ogień, woda”. Porównanie głównych bohaterów „Zemsty”.

Temat 05

O komizmie w „Zemście” Aleksandra Fredry.

Przeżycie komizmu jest dostępne jedynie ludziom. Elementy komiczne wywołują silne emocje pozytywne (śmiech bardzo korzystnie wpływa na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka).

Co nas śmieszy: • zabawne wypowiedzi bohaterów, często niepasujące do sytuacji; • sprzeczność między tym, czego się spodziewamy, a tym, co zastajemy; • zaskakujące reakcje i zachowania bohaterów (często łamiących zasady obowiązujące w rzeczywistości); • gagi; • spiętrzenie niefortunnych przypadków; • ujawnienie niedorzeczności, bezsensowności działań bohatera; • absurd; • wyolbrzymienie (karykatura).

Przykład komizmu

Kiedy Papkin mówi: „Nic się nie bój...”, spodziewamy się, że usłyszymy: „pójdę pierwszy”, „ochronię cię” itp., on zaś kończy: „Ja za tobą” – wywołując tym śmiech (następnie cofa się jeszcze za róg domu); komizm wynika ze sprzeczności między tym, czego się spodziewamy, a tym, co zastajemy.

Rodzaje komizmu: – sytuacyjny (zabawne dla odbiorcy układy zdarzeń i sytuacji między bohaterami, np. nieporozumienia, zamiana ról), – słowny (wyraża się w odpowiednio prowadzonym dialogu), – postaci (odpowiedni sposób ukształtowania postaci).

Przykłady fragmentów, w których pojawia się komizm sytuacyjny: – dyktowanie listu przez Cześnika Dyndalskiemu i pisanie testamentu przez Papkina (akt IV, scena 5), – oddanie się Wacława w niewolę i upieranie się, że w niej pozostanie (akt I, scena 8 i akt II, scena 2), – oświadczyny Papkina (akt II, scena 7), – bójka o mur (akt I, scena 7), – rozmowa Papkina z Cześnikiem, kiedy ten pierwszy, przechwalając się, nie daje dojść do słowa drugiemu (akt I, scena 2).

Komizm słowny

Którym polskim przysłowiem moglibyśmy zastąpić końcowy fragment „Zemsty”?

Temat 06

„Jestem Papkin – lew Północy, rotmistrz sławny i kawaler”. Na czym polega komizm postaci, czyli o tym, dlaczego Papkin śmieszy.

Papkin to: - syn Jana Papkina, - podstarzały kawaler, - szlachcic bez majątku (posiada jedynie gitarę, szablę Artemizę i zastawioną kolekcję motyli), - pozostaje na usługach Cześnika, który zna jego dawne sprawki i może mu wydawać rozkazy, - ubrany po francusku (krótkie spodnie, buty do pół łydki, peruka z warkoczem, trójkątny kapelusz płasko nakładany, szpada u boku).

Kim był Józef Papkin?

- egzaltacja, fircykowanie, nadmierna gadatliwość (przykład: zmanierowanym głosem przemawia do Klary), - tchórzostwo, strachliwość, lękliwość, brak odwagi (przykład: podczas awantury z murarzami chowa się za rogiem), - pycha, wyniosłość, buta, napuszenie (przykład: krzyczy o swojej odwadze do nieobecnych już przy murze ludzi Rejenta).

Najważniejsze cechy Papkina: