"PROCES" Kafka

"Proces" F.Kafka

Magda KaczorowskaFranek Łuczak 2E3

5. Bohaterowie

1. Franz Kafka

6. Rzeczywistość w powieści

2. "Proces"

index

3. Geneza utworu

7. Inne

4. Najczęściej wysuwane hipotezy interpretacyjne

8. Ciekawostki

1. Franz kafka

Ur. 3 lipca 1883 w Pradze, zm. 3 czerwca 1924 w Kierling – niemieckojęzyczny pisarz pochodzenia żydowskiego, przez całe życie związany z Pragą. W swoich powieściach stworzył model sytuacji zwanej sytuacją kafkowską. Deformacja groteskowa, niejednoznaczne, paraboliczne obrazy oraz poczucie zagrożenia i niepewności składają się na panoramę literackiego świata Kafki.

2."Proces"

Surrealistyczna powieść Franza Kafki. Pisarz rozpoczął pracę nad nią w roku 1914. Została wydana pośmiertnie, wbrew woli autora, przez jego przyjaciela Maksa Broda w roku 1925. Utwór Kafki nie ma tradycyjnej fabuły, jej elementy służą wyłącznie analizom, rozważaniom egzystencjalnym, moralnym. Wydarzenia nie są powiązane łańcuchem przyczynowo-skutkowym, ale zostaje zachowany generalny porządek chronologiczny epizodów, przejrzysty, czytelny układ zdarzeń. Pierwsze polskie wydanie ukazało się w 1936 w tłumaczeniu Józefiny. W 2008 opublikowano nowy przekład autorstwa Jakuba Ekiera.

3. Geneza utworu

Impulsem do napisania utworu było dla Kafki zerwanie zaręczyn z narzeczoną Felicją Bauer. Według wstępnych założeń pisarza powieść ta miała być krótkim opowiadaniem na temat konfliktów ojca z synem. Dopiero w trakcie pisania urosła ona do rangi, jaką znamy dzisiaj. Kafka pisał Proces dość chaotycznie.

4. Najczęściej wysuwane hipotezy interpretacyjne:

OPOWIEŚĆ O SAMOTNOŚCI

OPOWIEŚĆ O TOTALITARYZMIE

W powieści instytucją totalitarną jest sąd, który osacza skazańca, odbiera mu prawo do normalności. Jest siłą wszechwładną, która aresztuje obywateli bez przyczyny, pozbawia prawa do obrony i po absurdalnym procesie uśmierca. Malarz Titorelli stwierdza, że „wszystko należy do sądu” i tak jest istotnie w świecie Kafki. Urzędy sądowe mieszczą się niemal w każdym budynku. W pewnym momencie K. z przerażeniem zauważa, że wszyscy ludzie, z którymi miał do tej pory styczność, są związani z sądem. Bohater odkrywa ironiczność sytuacji – jest aresztowany, ale teoretycznie wolny, choć sąd go kontroluje i wpływa na całe jego życie. Badacze literatury uważają, że Kafka poddał tu krytyce aparat biurokracji monarchii austro-węgierskiej, z którym sam zmagał się przez wiele lat, jako urzędnik.

Józef K. jest postacią całkowicie samotną. Jest kawalerem, nie ma bliższej rodziny, a z dalszą nie utrzymuje kontaktów. Dopiero proces, ogromne wyzwanie zmusza go, do szukania pomocy u innych. Mimo to z żadnym człowiekiem nie stara się utrzymać bliższej relacji, zresztą nie umie jej nawiązać. Dopiero w chwili śmierci zauważa człowieka – „Kto to był? Przyjaciel? Dobry człowiek? Ktoś kto współczuł? Ktoś, kto chciał pomóc? Byłże to ktoś jeden? Czy to byli wszyscy?”. Cytat ten świadczy o możliwości wyjścia z samotności, o ratunku, który przychodzi jednak zbyt późno. Interpretacja ta oparta jest na biografii Kafki, który był człowiekiem wyalienowanym, który zmagał się z samotnością.

TEOLOGICZNA

SPRAWIEDLIWOŚĆ I KRYTYKA SĄDU

Kafka w „Procesie” chciał pokazać, że wskutek działania czynnika ludzkiego i nadmiernej biurokracji implementacja prawa oraz dążenie do sprawiedliwości wzajemnie się wykluczają. Przy tym prawo jest postrzegane jako element ludzki, zaś sprawiedliwość jako wartość uniwersalna. Sąd staje się przy tym symbolem wadliwego wymierzania sprawiedliwości, zaś poprzez likwidację trójpodziału adwokat-prokurator-sąd - będącym podstawą państwa prawa - zachwiany jest cały wymiar sprawiedliwości, który nie dąży do poznania prawdy, lecz do zamknięcia sprawy kosztem prawdy. „Proces” jest zatem przypowieścią ostrzegającą przed tym, jak samowola człowieka nieodwołującego się do żadnych wartości niszczy współżycie społeczne oraz uniwersalne zasady. Ofiarą tego jest bohater „Procesu” Józef K.

Max Brod zaraz po śmierci pisarza, wysunął oryginalną interpretację, opartą na całości twórczości Kafki, oraz naukach kabalistycznych. Według niego Proces jest częścią cyklu, obejmującego jeszcze powieść Zamek. Z tych dwóch utworów wysnuwa się obraz starotestamentowego Boga, który według Kabały objawia się pod postacią sądu (Proces) i łaski (Zamek). W tej interpretacji K. jest utożsamiany z Hiobem, który najpierw zostaje doświadczony złem, a później dobrem. Przez pewien czas ta interpretacja cieszyła się dużym powodzeniem, by z czasem zostać odrzucona, jako zbyt „płytka”.

Opowieść o odpowiedzialności za własne życie (sformułowana przez Ericha Fromma)

WINA I KARA

Niektórzy dopatrują się klucza do interpretacji powieści w początkowym sformułowaniu, jakoby K. „nic złego nie popełnił”, a częściowo też na przypowieści księdza. Według nich jest to świadomy zabieg autora, który wprowadza błędne założenie na początku i wraz z rozwojem akcji prowadzi czytelnika do właściwej konkluzji. Dla tej grupy interpretatorów K. został słusznie ukarany za bierną postawę wobec życia, czy szerzej – wobec zła. Należy przyjąć, że sąd jest instytucją jednoznacznie złą, zdemoralizowaną (niektórzy wprost utożsamiają go z szatanem). Stąd absurdalność aresztowania – człowiek styka się ze złem, które jest naturalnym elementem naszego życia.

Według hipotezy słynnego socjologa i psychoanalityka K. jest człowiekiem, który nie umie wziąć odpowiedzialności za własną egzystencję. Nie stać go na poświęcenie się (choćby w najmniejszym stopniu) jakiejkolwiek idei. Prowadzi nudne, monotonne życie, pozbawione wartości. Jest w zasadzie człowiekiem zbędnym, nieprzydatnym ani społeczeństwu, ani nawet żadnej jednostce. Dla Fromma tytułowy proces jest ostatnim momentem, w którym K. może odmienić swoje życie. Ale on wciąż błądzi, nie umie wziąć spraw w swoje ręce, okazuje się uzależniony od innych, chce zrzucić na innych odpowiedzialność „usprawiedliwienia własnej egzystencji”.

5.BOHATEROWIE

Józef K. – główny bohater powieści. Zredukowane do litery K. nazwisko wydaje się być zabiegiem celowym. Czyni z bohatera reprezentanta ludzkości, swoistego everymana, czyli każdego. Sytuacja, w której się znalazł, nie jest nietypowa i niepowtarzalna i może przydarzyć się każdemu. K. pracuje w banku i zostaje wplątany w biurokratyczną machinę, ale nie jako pracownik, lecz jako petent. Oskarżony i skazany na śmierć w procesie. Leni – młoda, piękna pielęgniarka zajmująca się chorym na serce adwokatem Huldem, który zajął się sprawą Józefa. Była także jego gospodynią. Zaoferowała K. pomoc w procesie. Huld – adwokat, znany jako popularny obrońca ubogich. Przyjaciel Karola, wuja K.. Swoich klientów traktował bez szacunku, chodziło mu jedynie o pieniądze. Block – kupiec, który był od pięciu lat jednym z klientów adwokata Hulda. Poniżany przez niego, ale ślepo wpatrzony w jego słowa w nadziei, że ten doprowadzi jego proces do pomyślnego zakończenia. Kapelan więzienny – to jego spotkał w katedrze Józef czekając na Włocha, który się nie zjawił. Opowiedział K. przypowieść o odźwiernym i chłopie, któremu nie udało się uniknąć swojego przeznaczenia. Również wplątany w sądowniczą machinę.

Titorelli – etatowy malarz sądowy, który swoje zajęcie odziedziczył po ojcu. To do niego udał się K. z listem, który otrzymał od fabrykanta. Swoją pracownię miał na poddaszu nędznego domu w biednej dzielnicy. Panna Burstner – stenotypistka, która była lokatorką pensjonatu pani Grubach. W czasie aresztowania K. do jej pokoju weszli niżsi urzędnicy, którzy dokonywali aresztowania. Pani Grubach– właścicielka pensjonatu, w którym mieszkał Józef K. Jego aresztowanie uznała za pomyłkę, zaś sama zachowywała się tak, jakby nic się nie stało. Franciszek i Willem – dwaj niżsi urzędnicy, którzy dokonywali aresztowania K. Nie potrafili udzielić K. odpowiedzi na żadne z jego pytań, zwłaszcza na to, za co został aresztowany, gdyż - jak sami mówili - leżało to w kompetencjach wyższych urzędników. Jak się później okazało, byli oni urzędnikami banku, w którym pracował główny bohater. Karol – wuj Józefa, który o jego procesie dowiedział się od swojej córki Erny będącej w stolicy na pensji. Drobny obywatel ziemski z prowincji. Zaprowadził K. do swego przyjaciela ze szkolnej ławy, adwokata Hulda, aby ten pomógł mu w jego procesie.

6.rzeczywistość w powieści

absurdalność świata – karykaturalne postacie, ich dziwaczne zachowanie, proces bez aktu oskarżenia; świat jako labirynt – błądzenie Józefa K. po mieście, po poddaszach kamienic, gdzie znajdują się pomieszczenia sądu; realia: wąskie ulice, ciasne, ciemne pokoje, długie korytarze i schody, niewielkie okna, wyludnione przestrzenie; świat jako teatr – „widownia” towarzysząca ważnym zdarzeniom w życiu bohatera (aresztowanie, przesłuchanie w sądzie).

7.inne.

JĘZYK I STYL

Kompozycja

MIEJSCE AKCJI

CZAS AKCJI

+ info

+ info

+ info

+ info

8. CIEKAWOSTKI

- Symbolika jest za pewne w twórczości Kafki obecna nieprzypadkowo. Według badaczy jego twórczości oraz uczonych symbolika ta wzięła się z przeżywanych przez Kafkę objawów chorobowych, zwłaszcza depresyjno – schizofrenicznych. Stany lękowe, koszmary czy wreszcie kompleksy bohaterów, są obecne w parze z formą rozdwojenia jaźni. - Stany wyobcowania, samotności i poczucia ciągłego zagrożenia Kafka doznawał na ogół leżąc w łóżku, w chwilach natomiast gdy takie samopoczucie mijało potrafił zabrać się do pracy literackiej, zapisując doznania w historiach wówczas wymyślanych. - Życzeniem Kafki było, aby zniszczyć jego niedokończone dzieła po jego śmierci – życzenie jednak, jak wiadomo, nie zostało wypełnione. - W 1901 roku Kafka rozpoczął studia na wydziale chemii Uniwersytetu Praskiego. Jednak po kilku tygodniach zrezygnował, postanowił przenieść się na prawo. Na tym kierunku udało mu się zdobyć tytuł doktora. Następnie rozpoczął pracę w sądzie. - Powszechnie uważa się, że Kafka był artystą, który zmarł przedwcześnie i mógł napisać jeszcze wiele znakomitych dzieł. Pod koniec życia Franz chorował na gruźlicę, w związku z tym w 1922 roku musiał zrezygnować z pracy. Przeniósł się do Berlina, gdzie całkowicie oddał się pisaniu. Niestety postępująca choroba zmusiła go do przenosin do sanatorium. Bezpośrednią przyczyną śmierci, która nastąpiła 3 czerwca 1924 roku, był głód.

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ