powstanie

Powstanie w getcie warszawskim

Hanna Bartczak

start

Spis treści

5. Pomoc podziemia polskiego

1. Informacje historyczne

6. Konferencja bermudzka

2. Geneza

7. Relacje uczestników

3. Strony konfliktu

8. Zdjęcia

4. Siły i straty

kliknij, aby przeczytać o zakończeniu powstania

Informacje historyczne

Powstanie w getcie warszawskim – zbrojne wystąpienie żydowskich podziemnych formacji zbrojnych na terenie warszawskiego getta od 19 kwietnia do 16 maja 1943.

Powstanie było pierwszą akcją zbrojną o dużej skali podjętą przez polskie organizacje podziemne przeciwko Niemcom, jak również pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej przez Rzeszę Europie. Bezpośrednią przyczyną powstania była decyzja o likwidacji getta warszawskiego podjęta w ramach realizowanego przez hitlerowców planu zagłady europejskich Żydów.

powrót do spisu treści

geneza

Najważniejszą przyczyną powstania w getcie była tzw. akcja „Reinhardt”, czyli decyzja o fizycznej likwidacji ludności żydowskiej na terytorium okupowanej Polski w ramach tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Częścią akcji miała być wielka akcja wysiedleńcza, czyli likwidacja warszawskiego getta, która rozpoczęła się 22 lipca 1942 roku. W trakcie paru miesięcy ok. 75% mieszkańców getta zostało wywiezionych i zamordowanych w obozie zagłady w Treblince. Tysiące Żydów zginęło na miejscu, zabitych przez Niemców lub dotkniętych głodem i chorobami. W tzw. getcie szczątkowym pozostało już tylko około 60 tys. osób

Niemcy likwidowali tworzone wcześniej przez siebie getta etapami. Tak również miało miejsce w Warszawie. W pierwszej kolejności wywożone były osoby starsze i dzieci. Żydów w pełni sił chciano jak najdłużej wykorzystać do przymusowej pracy. Byli to głównie ludzie w sile wieku, bez rodzin, zatrudnieni w niemieckich warsztatach produkcyjnych, tzw. szopach. To właśnie wśród nich znaleźli się ludzie, którzy zaczęli zrzeszać się w organizacjach konspiracyjnych. W skrajnych warunkach nie mieli nic do stracenia. I to oni zaczęli zastanawiać się, jak stawić opór niemieckim zbrodniom.

powrót do spisu treści

Dowódcy

strony konfliktu

+III Rzesza

+Żydowska Organizacja Bojowa+Żydowski Związek Wojskowy Pomoc wojskowa: +Gwardia Ludowa+Armia Krajowa

+Ferdinand von Sammern-Frankenegg +Jürgen Stroop

+Mordechaj Anielewicz +Marek Edelman +Paweł Frenkel +Eliezer Geller +Leon Rodal +Dawid Wdowiński i inni

powrót do spisu treści

siły

straty

Żydzi i Pomoc Wojskowa

Żydzi i Pomoc Wojskowa

III Rzesza

III Rzesza

średnio ponad 2090 dziennie (według raportu Stroopa)

1000–1500 bojowników

pomiędzy 86 zabitych i 420 rannych (według polskiej prasy podziemnej), a 16 zabitych i 90 rannych (raport Stroopa, najprawdopodobniej dane zaniżone)

co najmniej 56 065 zabitych lub schwytanych, w tym cywilna ludność getta (według raportu Stroopa)

powrót do spisu treści

Pomoc polskiego podziemia dla powstańców getta

W rezultacie ŻZW nie został włączony do rozmów z AK, i nie był przez Armię Krajową uznawany za stronę. ŻZW nawiązał własne kontakty z polskim podziemiem, z ominięciem jego centralnych władz. Charakter tych kontaktów pozostaje do dziś niejasny, gdyż odbywały się one w trybie nieoficjalnym. Nie zachowały się też żadne dokumenty dotyczące tej współpracy.

Po utworzeniu militarnych organizacji w getcie na wiosnę 1942, zarówno ŻOB, jak i ŻZW próbowały nawiązać kontakt z podziemiem polskim po stronie „aryjskiej”, w celu współpracy konspiracyjnej i wojskowej. Delegat ŻOB Izrael Wilner „Arie” nawiązał kontakt z Henrykiem Wolińskim „Wacławem” z Referatu Spraw Żydowskich AK. Armia Krajowa wyraziła chęć prowadzenia rozmów z organizacjami żydowskimi jako całością, nie zaś z poszczególnymi grupami. Próby zjednoczenia ŻOB i ŻZW nie doszły jednak do skutku – dowódcy ŻOB, jako organizacji większej, próbowali podporządkować sobie ŻZW proponując przyjęcie do organizacji poszczególnych żołnierzy, nie zaś całego ugrupowania, na co ŻZW nie mógł się zgodzić.

kliknij, aby czytać dalej...

powrót do spisu treści

Uczestniczące państwa nie delegowały jednak na konferencję żadnych znaczących polityków i ostatecznie nie podjęto żadnej decyzji mogącej mieć wpływ na losy europejskich Żydów.

Konferencja bermudzka

Informacje o wywózkach Żydów i Zagładzie, przekazywane przez uciekinierów z obozów oraz polski ruch oporu, spowodowały reakcję żydowskich organizacji poza okupowaną Europą, oraz organizacji chrześcijańskich. Organizacje te wywierały naciski na rządy Wielkiej Brytanii i USA, oczekując pomocy w ratowaniu Żydów. Dzięki tym naciskom udało się wymóc na rządach alianckich wprowadzenie tematu Zagłady do polityki międzynarodowej. W czasie trwania powstania w getcie warszawskim, w dniach 19–29 kwietnia 1943 roku w Hamilton na Bermudach miała miejsce konferencja międzynarodowa z udziałem Wielkiej Brytanii oraz USA, tzw. Konferencja bermudzka, której celem było ustalenie metod ratowania Żydów znajdujących się na terenach objętych działaniami wojennymi i pod okupacją III Rzeszy.

powrót do spisu treści

1. Halina Aszkenazy-Engelhard

relacje uczestników powstania

2. Eugeniusz Maciąg

3. Symcha Ratajzer-Rotem (ps. "Kazik")

4. Janusz Ostrowski

powrót do spisu treści

Halina Aszkenazy-Engelhardt została wywieziona z getta warszawskiego podczas powstania w kwietniu 1943 roku.

Kliknij, aby przeczytać relację.

Halina Aszkenazy-Engelhardt uciekła z pociągu jadącego z Umschlagplatz na Majdanek. Za poleceniem matki trafiła do Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego na warszawskiej Pradze. Pomocy udzieli jej m. in. polscy duchowni, ksiądz Michał Kubacki i siostra Bernadetta. Halina brała udział w powstaniu warszawskim, potem trafiła do Niemiec na roboty. Kilka lat po wojnie wyemigrowała do Izraela. Zmarła w 2016 roku.

powrót

Eugeniusz Maciąg miał 11 lat, kiedy przez okno swojego pokoju obserwował ludzi wyskakujących z płonących domów podczas powstania w getcie warszawskim w maju 1943 roku.

Ludzie ginęli żywcem w płomieniach, często wyskakując przez okna podpalanych domów. Dniem i nocą nad gettem unosiły się łuny pożarów, które zza murów obserwowali mieszkańcy Warszawy.

Eugeniusz Maciąg wraz z rodzicami, Teofilem i Bronisławą, mieszkał przy placu Parysowskim. W 1940 r. ich dom znalazł się w granicach getta i rodzina musiała przenieść się w inne miejsce. Ponownie zamieszkali pod dawnym adresem pod koniec 1942 r., po akcji likwidacyjnej getta, kiedy znowu przesunięto jego granice. Podczas pacyfikacji powstania w getcie warszawskim Niemcy planowo niszczyli poszczególne kwartały dzielnicy żydowskiej, wpuszczając do piwnic gazy bojowe i zmuszając ukrywających się w nich Żydów do wyjścia na zewnątrz.

Kliknij, aby przeczytać relację.

powrót

"Niemcy nie mogli ukryć dymu i zapachu palących się ciał. Wiedzieliśmy, że to, co dzieje się w Treblince, czeka również nas. Nie było sensowne, żeby dać się złapać i pójść do obozu" – mówi Symcha Rotem, członek Żydowskiej Organizacji Bojowej, uczestnik powstania w getcie warszawskim.

Kliknij, aby przeczytać relację.

W 1944 r. Symcha Rotem, podobnie jak inni pozostający przy życiu bojowcy, wziął udział w powstaniu warszawskim, kierując ewakuacją oddziałów powstańczych kanałami. Po wojnie wyemigrował do Palestyny, gdzie walczył w wojnie o niepodległość Izraela. Mieszka w Jerozolimie. Poniżej przedstawiamy wspomnienia Symchy, związane z powstaniem w getcie.

powrót

Janusz Ostrowski uczestniczył w kilku akcjach pomocowych w getcie, brał udział w szmuglu broni dla bojowników powstania w kwietniu 1943 roku. Jak mówi, spotkał się tam z Markiem Edelmanem.

W latach 1970–1993 pracował na stanowisku profesora w USA. Zajmował się fizyką ciała stałego i elektroniką medyczną. Wrócił do Polski w 1993 r. Zmarł w 2015 roku.

Janusz Ostrowski walczył również w powstaniu warszawskim w 1944 r., ale szybko został ranny. Po zakończeniu wojny dostał się na studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1954–1969 był kierownikiem Zakładu Fotoelektrycznych Zjawisk w Półprzewodnikach w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk.

Kliknij, aby przeczytać relację.

powrót

Plac Muranowski, miejsce zaciętych walk w czasie powstania w getcie w kwietniu 1943

Obwieszczenie z 23 kwietnia 1943 podpisane przez Jürgena Stroopa zakazujące Polakom pod karą śmierci wstępu na teren „byłej żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej”

dalej

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: „Drużyna szturmowa”

Żydowska ludność cywilna schwytana podczas tłumienia powstania. Oryginalny niemiecki podpis: „Siłą wyciągnięci z bunkrów” (fotografia z raportu Stroopa)

dalej

wstecz

Fotografia z Raportu Stroopa. Płoną podpalone przez Niemców kamienice na skrzyżowaniu ulic Zamenhofa i Wołyńskiej

Mieszkańcy Warszawy obserwujący płonące getto

dalej

wstecz

Pożar getta widziany z Żoliborza, na pierwszym planie budynki Dworca Gdańskiego

Pożary kamienic przy ul. Nalewki

dalej

wstecz

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: „Dowódca wielkiej operacji”. Generał SS Jürgen Stroop stoi pośrodku i patrzy do góry; pierwszy od prawej – Josef Blösche

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: „Rabini żydowscy”

dalej

wstecz

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: „Siłą wydobyci z bunkrów”

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: „Ci bandyci stawiali zbrojny opór”

dalej

wstecz

wstecz

dalej

Schwytani Żydzi przy ul. Zamenhofa w drodze na UmschlagplatzSchwytani Żydzi przy ul. Zamenhofa w drodze na Umschlagplatz

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: „Bandyci zgładzeni w walce”

dalej

wstecz

Powojenna rekonstrukcja bunkra ŻOB przy ul. Miłej 18, w którym zginął dowódca powstania Mordechaj Anielewicz

Teren getta po zakończeniu wojny. Ulica Gęsia, widok w kierunku zachodnim. W oddali widoczny wypalony gmach dawnych Koszar Wołyńskich

dalej

wstecz

dalej

wstecz

Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie

Upamiętnienie żołnierzy AK – Eugeniusza Morawskiego ps. „Młodek” i Józefa Wilka ps. „Orlik” poległych podczas Akcji Getto – tablica na ścianie Kościoła Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej 12 w Warszawie

dalej

wstecz

dziękuję za uwagę

prezentacja ku pamięci ofiar powstania

źródła:https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_w_getcie_warszawskim https://polin.pl/pl