LEKTURY DO MATURY

lektury do matury

2021

lista lektur obowiazkowych na maturze z jezyka polskiego 2021

1. Bogurodzica

2. wybrane utwory Jana Kochanowskiego

3. Adam Mickiewicz „Dziady”, część III

4. Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”

5. Bolesław Prus "Lalka"

6. Stanisław Wyspiański "Wesele"

7. wybrane opowiadanie Brunona Schulza

8. Witold Gombrowicz "Ferdydurke"

1. BOGURODZICA

Jest najstarszym zachowanym polskim utworem poetyckim (i zarazem najstarszą polską pieśnią religijną), pochodzącym najprawdopodobniej z XIII w. Jej autor jest nieznany. Utwór jest nie tylko pieśnią religijną, ale również tzw. carmen patrium - pieśnią ojczyźnianą - utwór spełniał funkcję hymnu narodowego do XVI wieku, a jeszcze w XVII i XVIII wieku wykonywano tę pieśń w chwilach szczególnie uroczystych. Jako że w Średniowieczu wiara była czynnikiem najmocniej jednoczącym społeczeństwo, pieśń odwołuje się do ideałów chrześcijańskich, bardzo bliskich Polakom, którzy wielbili Matkę Boską i Jezusa Chrystusa i u nich szukali opieki oraz wsparcia.

2. Jan kochanowski

Jan Kochanowski był wybitną postacią świata literackiego. Dzięki niemu literatura polska weszła w krąg europejskiej kultury umysłowej, powstał nowoczesny język poetycki, treść jego utworów zaś sięgała od osobistych przeżyć wewnętrznych po zagadnienia filozoficzne, sprawy publiczne i ogólnonarodowe.

Pieśni Kochanowskiego. zebrane w dwóch zbiorach Pieśni księgi dwoje i Pieśni kilka, pisane były przez prawie dwadzieścia lat. Zbiory te zawierają utwory o bardzo różnorodnej tematyce: miłosnej, patriotycznej, filozoficznej, biesiadnej, religijnej. Kochanowski prezentuje w nich swój humanistyczny światopogląd.

Innym gatunkiem literackim, dzięki któremu zasłynął Kochanowski, są Treny - cykl 19 utworów stanowiących podsumowanie twórczości i przemyśleń filozoficznych poety. Stanowią one również wyraz ojcowskich uczuć po utracie ukochanej córki Urszuli. Głównymi częściami trenów były laudes - pochwały zmarłego; acturae demonstratio - ukazywanie i uwypuklanie poniesionej straty; luctus - boleść i żal, odczuwane po śmierci ukochanej osoby; consolatio - pocieszenie oraz exhortatio czyli napomnienie.

3. ADAM MICKIEWICZ "DZIADY" cz. III

Powodowany wielkimi wyrzutami sumienia, ponieważ nie wziął czynnego udziału w powstaniu listopadowym, Mickiewicz napisał III cz. Dziadów. Problematyka dramatu wiąże się więc nierozerwalnie z cierpieniami narodu polskiego jakie stały się jego udziałem po klęsce powstania, w wyniku represji stosowanych przez carski aparat przemocy. Utwór rozgrywa się w dwóch sferach: ziemskiej oraz duchowej. Wielka Improwizacja jest szczytowym osiągnięciem liryki Mickiewicza. Wygłasza ją Konrad, główny bohater utworu. Jest ona wyrazem gwałtownej walki, jaką Konrad musi stoczyć na wielu płaszczyznach, m.in. z Bogiem, z siłami ciemności, a także z samym sobą o zachowanie zdrowego rozsądku, honoru, godności i szacunku dla siebie.III cz. Dziadów jest utworem, który w wielu aspektach można powiązać z częściami II i IV Dziadów poprzez osobę głównego bohatera, ale również przez ideę nierozerwalnego związku łączącego świat żywych ze światem umarłych.

4. Adam mickiewicz "Pan tadeusz"

Pan Tadeusz jest obszernym, wielowątkowym utworem epickim. Akcja Pana Tadeusza, mimo iż toczy się w prowincjonalnym Soplicowie, głęboko osadzona została w kontekście polskich i europejskich wydarzeń historycznych. W utworze występują 3 wątki główne:

• spór o zamek pomiędzy rodziną Sopliców a ostatnim z rodu Horeszków, Hrabią
• historia rodzącego się uczucia między Tadeuszem a Zosią oraz romans między głównym bohaterem a Telimeną
• dzieje spisku powstańczego, któremu przewodzi ksiądz Robak

Jednym z czynników charakteryzujących Pana Tadeusza jako wielkie dzieło romantyzmu jest synkretyzm gatunkowy, czyli łączenie różnych gatunków literackich, w tym przypadku poematu epickiego, sielanki, eposu i gawędy.

5. Bolesław prus "Lalka"

Sztandarowe dzieło B. Prusa jest głównym utworem pozytywizmu, które pokazuje obraz i przemiany w społeczeństwie polskim na przestrzeni kilku pokoleń. Prus kreśli doskonałe portrety psychologiczne bohaterów, a także dogłębnie przedstawia dzieje uczuć Wokulskiego i Izabeli. Prus piętnuje w Lalce pozostałości feudalizmu, konserwatyzm arystokracji, nędzę proletariatu, bezwzględności, chciwość, bogacenie się kosztem innych. Na tle rozkładu społecznego ukazuje bohaterów, którzy marnują swe możliwości i wysiłki, chcąc coś zmienić, a którzy spotykają się z niezrozumieniem i dezaprobatą środowiska. Główny bohater Lalki, Stanisław Wokulski, jest postacią bardzo niejednoznaczną. Autor pokazał w nim przełom dwóch epoki: romantyzmu (bohater jest indywidualistą nierozumianym przez otoczenie i nieszczęśliwie zakochanym) oraz pozytywizmu (wierzy w naukę i postęp, przedsiębiorczy handlowiec dający pracę wielu ludziom). To wewnętrzne rozdarcie przyczynia się do narastania życiowych dramatów i ostatecznie klęski bohatera.

6. Stanisław wyspiański "Wesele"

Wyspiański napisał Wesele zainspirowany autentycznymi uroczystościami weselnymi krakowskiego poety i dramaturga Lucjana Rydla, które odbyły się 20 listopada 1900 roku w podkrakowskich Bronowicach. Dramat Wyspiańskiego pokazuje szereg postaci reprezentatywnych dla ówczesnego społeczeństwa, a także zjawy, goście z zaświatów, wyrażający marzenia i niepokoje realnych postaci. Wyspiański ukazał brak zrozumienia między przedstawicielami wartsw społecznych przedstawionych w utworze.

W Weselu widoczne są wpływy twórców, którymi inspirował się Wyspiański, np. Shakespeare (przeplataniem się patosu z komizmem), Maeterlinck (symbolizm), Wagner ("teatr muzyczny"), Matejko i Malczewski (nawiązania do znanych obrazów obu malarzy).

Niezwykłe bogactwo motywów, podejmowanych tematyk, a także synteza sztuk, jaka ma tutaj miejsce, wskazują na, jak to określił sam Wyspiański, "teatr ogromny".

7. wybrana twórczość brunona schulza

Opowiadania Schulza cechuje ich przynależność gatunkowa do nurtu prozy poetyckiej. Charakteryzuje je to, ze realistyczne czynniki fabularne zostają zepchnięte na drugi plan. Na plan pierwszy wysuwa się rzeczywistość zdeformowana, odkształcona i zmitologizowana. W przypadku opowiadań Schulza mamy do czynienia z poetycko-fantastycznym przetworzeniem realiów życia w małym galicyjskim miasteczku sprzed pierwszej wojny światowej. Opisywane wydarzenia zakorzenione są w czasie współczesnym autorowi, lecz narrator nierzadko przywołuje okresy minione, przenosząc czytelnika nawet kilkadziesiąt lat wstecz oraz wybiegając w przyszłość. Zarówno w Sklepach cynamonowych, jak i W sanatorium pod Klepsydra, czas oraz przestrzeń są wartościami subiektywnymi.

8. WITOLD GOMBROWICZ "FERDUDURKE"

Ferdydurke jest przykładem powiesci awangardowej, czyli takiej, ktora zerwała z tradycyjnymi regułami panującymi w literaturze pod kątem np. kompozycji lub struktury. W swoim dziele Gombrowicz stosuje sztuczny język literacki, koncepcja pisania traktowania jest jako gra, literackie style i konwencje są sparodiowane, natomiast realizm jest tutaj odrzucony.

Autor przedstawia próbę walki z formą trzydziestoletniego Józia, który nagle został z powrotem zmuszony do pójścia do szkoły, gdzie odbywa się proces „upupiania” dzieci i młodzieży przez nauczycieli. „Upupianie” polega na ponownym wtrącaniu w dziecinność. Szkoła ma produkować ludzi „upupionych”, „zielonych”, czyli niedojrzałych, niedorosłych, niezdolnych do samodzielnego myślenia. W praktyce odbywa się to poprzez przyprawianie młodzieży „gęby”, czyli właśnie narzucenia jakiejś formy.

Wedle Gombrowicza, dzieje się z tak każdym człowiekiem. Ludzie są wobec siebie nieautentyczni, upozowani, wrecz sztuczni, a dążenie do autentyczności jeszcze bardziej cechy te pogłębia. Przed formą nie ma ucieczki. Świat otaczający człowieka jest światem chaotycznym, powodującym zagubienie się jednostki w rzeczywistości.