GIZARTE

KOLONAURREKO AMERIKA ETA EUSKALDUNAK KONKISTAN

AMAIUR ETA MALEN

AURKIBIDEA

Euskaldunak Amerikaren konkistan

Kolonaurreko Amerika

Asiara heltzeko ibilbidea

10

Maiak

Lehen fasea

Euskal baleontzia Ternuan

11

Bigarren fasea

Bibliografia

Inkak

12

Bideoa

Hirugarren fasea

Aztekak

KOLONAURREKO AMERIKA

KOKAPENA

• Yucatán penintsula
• Mexiko
• Guatemala
• Belize
• El Salvador
• Hondurasko zenbait lurralde.

Hiri garrantzitsuenak:

Palenque

Uaxactun

Tikal

Hiri garrantzitsuenak:

Yaxchilan

Bonampak

GIZARTEA ETA POLITIKA ANTOLAMENDUA

Buruzagi goren baten gobernupeko hiri independentetan antolatuta.

EKONOMIAREN OINARRIAK

• Hirien arteko merkataritza bizia.
• Artisau trebeak.
• Laborantza :
• Artoa
• Kotoia
• Kakaoa
• Tomatea

ERLIJIOA ETA SINESMENAK

• Politeistak ziren.

• Heriotzaren ondorengo bizitzan sinesten zuten.

• Uholde unibertsalek lau aldiz suntsitu mundua.

• Giza sakrifizioa jainkoaren ohoretan.

OHITURAK

• Apaizek izarrak aztertu, etorkizuna aurresteko.

• Matem
• atikari, astronomo, eskultore eta arkitekto bikainak.

• Idazketa garatu.

• Egutegiak sortu.

• Piramide mailakatu itxurako piramide eta tenpluak sortu.

KOKAPENA

• Ande mendiak
• Peru
• Bolivia
• Ekuador
• Argentina
• Txile.

Hiri garrantzitsuenak:

Ollantaytambo

Machu picchu

Cusco

GIZARTEA ETA POLITIKA ANTOLAMENDUA

Buruzagi gorena inka, eguzkiaren semetzat jotzen dute.

EKONOMIAREN OINARRIAK

• Artisauak (urregintza eta eltzegintza)
• Nekazariak (terraza mailakatuak egin)
• Llama eta alapaketatik janaria, garraioa eta artilea

ERLIKIOA ETA SINESMENAK

• Politeistak.
• Jainko nagusika:
• Viracocha: jainko sortzailea
• Inti: eguzki jainkoa
• Capoca praktikatu: umeak sakrifikatu
• Hondamendi naturalak saihestu nahi.
• Hil eta geroko bizitzan sinetsi

OHITURAK

• Eraikin handiak:

• Tenpluak
• Jauregiak
• Gotorlekuak

KOKAPENA

Mexikoko haranetan bizi ziren. XII. mendetik

Hiri garrantzitsuenak:

Tlacopan

Texcoco

Tenochtitlán

GIZARTEA ETA POLITIKA ANTOLAMENDUA

Taldetan banatutako tributan antolatzen zen gizartea

EKONOMIAREN OINARRIAK

• Ekonomia jarduerak:
• Nekazaritza
• Eltzegintza
• Urregintza
• Zilargintza

ERLIJIOA

• Politeista ziren.

• Hitzilopochtli (eguzkiaren jainkosa): giza sakrifizioak egiten zituen.

SINESMENAK

• Hil ondorengo bizitzan sinetsi.

• Bihotza bizirik atera.

• Giza sakrifizioak tenplu gainean.

• Hildakoen gorputzak erre.

OHITURAK

• Arkitekto handiak ziren.

• Eraiki zituzten gauzak:
• Hiri harresidunak
• Jauregiak
• Tenpluak

• Piramide handi itxurakoak

EUSKALDUNAK AMERIKAREN KONKISTAN

• Amerikaren konkistan parte hartze aktiboa.

• Euskal itsasgizonak ospe handikoak ziren.

• Kapitulazioen sistema erabli zuten

LEHEN FASEA

• Esplorazio handien fasea: 1492-1520.

• Kontinente berriko lurralde gehienen aurkikuntza egin.

• Ez ziren lurralde asko konkistatu.

• Juan Sebastian Elkano nabarmendu.

Juan Sebastian Elkano

Getaria 1486- Ozeano Barea (eskorbutoa) 1526.Munduari itzulia eman zion lehen barku-kapitaina (1519-1522)

BIGARREN FASEA

• Beste hiru hamarkada iraun.

• Konkista handien etapa

• Amerikako inperio handiak konkistatu ziren.

• Euskaldun askok hartu zuten parte.

Nabarmendu ziren esukaldunak:

Diego Ibarra

Joan Tolosa

Kristobal Oñate

Gasteiz edo Oñati, 1504 - Zacatecas, Espainia Berriko Erregeorderria, 1567ko urriaren 6a. Mexikoren iparraldean eta Estatu Batuetako Mexiko Berria estatuan dauden lurraldeak esploratu zituen.

Eibar, 1520 - Bizkai Berria, 1576.Indietako Bizkai Berria lurraldea konkistatu zuen. 1546an Zacatecas hiria sortu zuen.

Tolosa, - Mexiko, 1594 baino lehenIndietako Bizkai Berria lurraldea konkistatu zuen. 1546an Zacatecas hiria sortu zuen.

Alfonso Gaztañaga

Pascual Andagoiakoa

Andagoia, Kuartango, Araba, 1495 - Cusco, Peru, 1548ko uztailaren 18a. Panama hiriaren sortzaileetako bat eta baita europarrentzat Peru aurkitu zuena

HIRUGARREN FASEA

• 1560. urtean Peru konkistatu ondoren hasi zen.

• Esploratzaileen eta espedizioen kopuruak gora.

• Metal preziatuen bila espedizioak egin.

Parte hartu zuten euskaldunak

Lope Agirre

Alonso de Ercilla

Domingo Martinez de Iralak

Oñati, Gipuzkoa, 1510eko azaroaren 8a - Barquisimeto, Venezuela, 1561eko urriaren 27a. Hego Amerika esploratzen eta konkistatzen aritu

Bergara, 1509 Paraguai, 1556ko urriaren 3a.Buenos Aires hiriaren lehenbiziko fundazioan hartu zuen parte eta Paraná eta Paraguai ibaiak esploratu zituen.

Madril, 1533ko abuztuak 7 - Ocaña, 1594ko azaroak 29Txileko konkistan hartu zuen parte.

Describe un proceso

Juan Garai

Juan Ortiz de Zaratek

Uduña, 1528- Punta Gorda, Santa Feko probintzia, 1583.Hego Amerikako zati atlantikoaren antolamenduan garrantzizko rola izan zuen

Urduña, 1510 - Asuncion, 1576ko urtarrilaren 26a. Asuncion hiria konkistatzeko prestakuntzak egin zituen. Lehenik San Salvador hirira iritsi.

ASIARA HELTZEKO IBILBIDEA

Helburua Asia

• Asiarainoko merkataritza-bide bat aurkitzea.
• Elkanok munduari bira ematean frogatu zuen bide hori egin ahal zela.

Helburuak Txina eta Indiako kostaldeak

• 1. ondorioa Filipinetako artxipielagoaren konkista.
• Miguel Lopez Legazpi eta Andres Urdaneta nabarmendu.

Describe un proceso

Andres Urdaneta

Miguel Lopez Legazpi

Ordizia, 1508 - Mexiko, 1568ko ekainaren 3Filipinetatik Mexikora biadiatzeko bidea aurkitu zuen.

Zumarraga, 1503 - Manila, 1572ko abuztuaren 20Filipinetako lurrralde gehienak konkistatu zituen 1564tik 1572ra.

EUSKAL BALEONTZIAK TERNUAN

Goren unea

• 1534-1608.
• Frantsesak Quebec kolonizatzen hasi arteko aldia

Zertzuk zituzten Ternuan?

• Baleak harrapatzeaz gain, hauek zituzten:
• Udako kanpamentuak.
• Lanerako lantegiak.

EUSKAL BALEONTZIAK TERNUAN

Nola dakigu euskaldunek Ternuan egin zutena?

• Arkeologia-aztarnei esker.

• Toponimiari buruzko azterketak eginez.

• Dokumentuei esker.

BIBLIOGRAFIA

GOOGLE

GEOGRAFIA ETA HISTORIA LIBURUA

YOU TUBE

Eskerrik asko!