Słowotwórstwo- powtórka, kl.8

Lekcja

E8

Temat: Słowotwórstwo- powtórzenie wiadomości

start

SŁOWOTWÓRSTWO- dział gramatyki zajmujący się budową i tworzeniem wyrazów.

Tworzenie i budowa wyrazów

chmura- chmurka

Wyraz podstawowy- wyraz, od którego został utworzony inny wyraz (pochodny) Wyraz pochodny- wyraz utworzony od wyrazu podstawowego

chmura- chmurka

wyraz podstawowy

wyraz pochodny

Jeden wyraz może być jednocześnie wyrazem podstawowym i pochodnym

wyraz pochodny

wyraz podstawowy

napis

napisać

pisać

wyraz pochodny

wyraz podstawowy

Wyraz pochodny= podstawa słowotwórcza + formant

komputerowy= komputer + owy

domek= dom + ek

mamusia= mam + usia

kotek= kot + ek

Kategorie słowotwórcze

Grupy wyrazów o podobnym znaczeniu słowotwórczym, które wynika z ich budowy, należą do tej samej kategorii słowotwórczej. Znaczenie utworzonego wyrazu pochodnego zalezy od formantu, za pomocą którego został utworzony.

Wyróżniamy takie kategorie słowotwórcze:

1. nazwy zdrobniałe i pieszczotliwe - ( -ek, -ka, -ko, -ik- yk)- kot-ek 2. nazwy zgrubiałe- ( -sko, -ysko)- psi- sko 3. nazwy miejsc- (- nia, -arnia, -alnia, -ownia, -isko)- pal- arnia 4. nazwy wykonawców zawodów- (-owiec, -ak, -ista, - nik)- straż-ak 5. nazwy mieszkańców- (-ak, -anin, -czyk, -ańczyk, -ik)- Angl- ik 6. nazwy wykonawców czynności- (-acz, - ak, -ca, -nik, - iciel, -ec)- gr-acz 7. nazwy narzędzi- (-ak, - acz, - nik, -arka)- druk- arka 8. nazwy czynności- (-anie, - enie )- bieg- anie 9. nazwy nosicieli cech- (-ec, -ek, -ak, -as)- starz-ec, głup-ek 10. nazwy cech- (-ość, - ota)- zł- ość, głup- ota

DOM

DOMEK

DOMECZEK

DOMOWY

DOMOSTWO

RODZINA WYRAZÓW

BEZDOMNY

udomowiony

Rodzina wyrazów to grupa słów, w których występuje wspólna cząstka (rdzeń) i wspólne znaczenie.

Uwaga!

dom – domek – domeczek – domisko – podomka – domowy – przydomowy – domownik – udomowiony – zadomowiony – zadomowić – udomowić – domator – Dominik – Dominikana – zdominowany – Sodoma – Radom

Słowa należące do tej samej rodziny wyrazów muszą mieć wspólny rdzeń, mający to samo znaczenie. Nie każdy wyraz mający podobną cząstkę będzie należał do tej samej rodziny wyrazów, np.:

Oboczności

W rdzeniu może dochodzić do wymiany głosek, którą nazywamy obocznością. Różne warianty tego samego rdzenia to rdzenie oboczne.

szkoł- rdzeń szkół- szkol-

rdzenie oboczne

Oboczności: o:ó, ł:l

Jakie wymiany głosek występują w podanych wyrazach? Wypisz oboczności.

Oboczności

las leśny

księga książka

ręka rączka

wiatr wietrzyk

WYRAZY ZŁOŻONE

Wyrazy złożone to wyrazy, które powstały z połączenia przynajmniej dwóch innych słów.

wiercipięta

ciemnozielony czarno- biały

Pisownia przymiotników złożonych