Wprowadzenie do renesansu

Wprowadzenie do renesansu

06/10/18

Sinusoida Krzyżanowskiego

EPOKI RACJONALNE (WIEDZA I ROZUM)

XX-LECIEMIĘDZYWOJENNE

POZYTYWIZM

OŚWIECENIE

RENESANS

ANTYK

MŁODA POLSKA

ROMANTYZM

BAROK

ŚREDNIOWIECZE

EPOKI IRRACJONALNE (WIARA I CZUCIE)

06/10/18

01

Nazwa epoki

Renesans, czyli odrodzenie.

Renesans rodzi się we Włoszech, ale swoją nazwę bierze od francuskiego słowa renaissance, co znaczy "odrodzenie". Nazwa nadana została temu okresowi w oświeceniu (w. XVIII) na określenie zjawiska odradzania się zainteresowania kulturą antyczną -sztuką i literaturą - w czasach francuskiego władcy Franciszka I.

Włochy w XIV w.

Franciszek I

Katedra Santa Maria del Fiore, XIII-XVI w., Florencja. Kopuła katrdry uznawana jest za pierwsze dzieło architektury renesansowej.

Katarzyna Medycejska

02

Chronologia epoki

Chronologia epoki

Początek epoki w Europie i w Polsce

Kliknij w ikony, by dowiedzieć się więcej.

POLSKA

EUROPA

Ziemie położone dalej od Włoch przyjęły idee renesansowe z opóźnieniem. Obecność myśli renesansowej w Polsce ma wiele źródeł, m.in. w:a) kontaktach polsko-włoskich (Włosi przybywali do Rzeczpospolitej - artyści różnych dyscyplin, Polacy wyjeżdżali na studia na włoski uczelnie oraz by studiować mistrzów włoskich), b) ślubie Zygmunta Starego i Bony Sforza, c) kontaktach naukowych (Akademia Krakowska - jeden z ważniejszych ośrodków naukowych Europy).

XIV w.

idee renesansowe we Włoszech

1453

zdobycie Konstantynopola przez Turków

l. 50 XV w.

ruchoma czcionka (druk) Jana Gutenberga

1492 r.

koniec XV w.

początki renesansu w Polsce

odkrycie Ameryki przez Kolumba

Chronologia epoki

Koniec epoki w Europie i w Polsce

EUROPA/ WŁOCHY

POLSKA/ EUROPA

Ziemie za Alpami później przyjęły idee renesansowe, a także o wiele później ten prąd przestał być jedynym obowiązującym. Renesans na północy Europy trwa do pocz. XVII w., a nawet do lat 30. tego wieku. Brak tu jest wyraźniej daty, którą moża by przyjąć nawet za symboliczny koniec. Pod koniec XVI w. tworzy Jan Kochanowski - czołowy przedstawiciel polskiego rensansu. W tym samym czasie pojawiają się już tendencje barokowe w poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

XVI w.

Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski

1570

Italia - sacco di Roma (1527 r.)

1580

TrenyJan Kochanowski

1584

FraszkiJan Kochanowski

1584

śmierć Jana Kochanowskiego

1584

Pieśni (pośmiertnie)Jan Kochanowski

Johannes Lingelbach, Spalenie Rzymu 1527 r.

pocz. XVII w.

koniec renesansu, początek baroku

03

Prądy epoki

Prądy

epoki

Humanizm

Reformacja

aspekt "naukowy" renesansu

aspekt religijny renesansu

Kryzys papiestwa jako jeden z dwóch fundamentów istniejącego porządku kontynentu(poza cesarstwem) zaczyna się chwiać. Uniwersalizm religijny Europy zaczyna się burzyć...

Humanizm (łac. humanus - ludzki) ma pomóc człowiekowi zdobyć władzę o sobie samym. Słuszne są skojarzenia z przedmiotami humanistycznymi, gdyż odnowa człowieka po czasach średniowiecza ma się odbyć przez naukę literatury, sztuki i kultury antyku.

Struktura religijna w Europie

średniowiecze

renesans

Klemens V - pierwszy papież "niewoli awiniońskiej"

Kryzys papiestwa

U progu XIV i XV wieku papiestwo przeżywa kryzys. 1. UPADEK ZNACZENIA PAPIESTWA W XIV wieku w Rzymie dochodzi do buntu ludu i papież przez niemalże cały wiek przebywa we francuskim Awinionie (tzw. niewola awiniońska, 1309 - 1377). Przez pewien czas Europa ma dwóch papieży (papieża i antypapieża). To czas destabilizacji wpływów papiestwa w Europie. 2. KONCYLIARYZM To pogląd zakładający, że sobór ma wyższość nad papieżem - upadek znacznia papieża jako instytucji monarchiczno-absolutystycznej. Pogląd odrzucony przez Eugeniusza IV, jednak w mocy pozostaje kolegialność rządów kościelnych 3. WOBEC PAŃSTW I WIERNYCHKościół zaczął coraz mniej kojarzyć się z wiarą, a coraz więcej z pieniędzmi. Świętopietrze, annaty, odpusty... Wszystko to płacili monarchowie, którzy pieniądze brali z podatków. Kasa kościelna była pełna, a gdzie ślubowane ubóstwo?

Pałac papieży w Awinionie

Grzegorz IX - pierwszy papież "niewoli awiniońskiej"

Marcin Luter

Reformacja

Za początek reformacji przyjmuje sie wystąpienie Marcina Lutra. W 1517 r. przybija na drzwi katedry w Wittenberdze tezy, które mają przynieść odnowienie kościołowi. Wystąpienie Lutra skierowane jest przede wszystkim w politykę pieniężną kościoła, który próbuje zarobić pieniądze na odpustach - możliwości uzyskania odpuszczenia za grzechy, nie tylko popełnione, ale także i te w przyszłości, za odpowiednią kwotę. To symboliczny początek rozpadu uniwersalności religijnej Europy, która nie jest już tylko katolicka, a więc która nie podlega wpływom ze strony Stolicy Apostolskiej.

Główne wyznania protestanckie - założenia

Luteranizm

Anglikanizm

Kalwiznizm

Marcin Luter

Jan Kalwin

Henryk VIII

Założenia kalwinizmu:

Założenia anglikanizmu:

Założenia luteranizmu:

a) zasada predestynacji - przekonanie, zgodnie z którym człowiek od urodzenia przeznaczony jest na potępienie lub zbawienie i żadne uczynki nie zmienią tego, b) odrzucenie obecności Chrystusa w komunii, c) rygorystyczne reguły życia, d) kontrola życia mieszkańców przez konsystorza - radę złożoną w 1/3 z duchownych i 2/3 z mieszkańców miasta (wzór pierwszej gminy).

a) głową kościoła jest głowa państwa - monarcha, zgodnie z tzw. aktem supremacji (1534 r.), b) założenia anglikaznimu podobne były religii katolickiej, potem upodabniały się do kalwinizmu.

a) zasada fidiacji - wiara w zbawienie ze względu na ofiarę Chrystusa, nie ze względu na dobre uczynki na ziemi, b) prawy wiary można wyczytać z Biblii, niepotrzebna jest tzw. tradycja, tzn. ustalenia papieża, soborów czy uczonych kościoła, c) Kościoł to zgromadzeni wiernych, nie hierarchiczna instytucja, d) zniesienie celibatu, kultu świętych, relikwii oraz obrazów.

Luteranizm cieszył się zainteresowaniem państw, ponieważ oznaczał uniezależnienie się od Stolicy Apostolskiej. Podobne podłoże ma anglikanizm. Brak zgody na unieważnienie małżeństwa był jedynie pretekstem, prawdziwym powodem również stałą się niezależność od Rzymu.

Skutki reformacji:

a) rozbicie jednolitej wyznaniowo Europy, b) osłabienie wpływów Stolicy Apostolskiej, c) konflikty na tle religijnym na kontynencie (chlubny wyjątek - Rzeczpospolita - zgoda sandomierska (1570 r.), konfederacja warszawska (1573 r.), dopiero potem edykt nantejski (1598 r.)), d) rozwijanie twórczości w językach narodowych (luteranizm - Bóg rozumie w każdym języku), e) człowiek renesansu stracił jeden z najważniejszych fundamentów świata... Należało szukać innego - znaleziono go w antyku (patrz: humanizm).

François Dubois, Masakra w noc św. Batłomieja

G. Vasari, Masakra w noc św. Bartłomieja

Édouard Debat-Ponsan, Pewnego ranka przed drzwiami Luwru

Hasła humanizmu:

Czym właściwie jest humanizm?

"I chodzą ludzie podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek, i przestwór oceanu, i kręgi gwiezdne, a siebie zaniedbują". św. Augustyn

ad fontes!

(łac. do źródeł!)

Humanizm to prąd umysłowy poszukujący i rozwijający tradycję starożytnej wiedzy o człowieku zawartej w antycznej filozofii, literaturze i sztuce. Średniowiecze jest hierarchiczne - człowiek ma tam jasno okreslone miejsce i zadania, należy to zbiorowości. Renesans nadaje człowiekowi indywidualizmu - każe jego samego pytać, kim jest i jakim jest człowiekiem. Uczeni wierzyli, że ta wiedza najpełniej objawiona jest w starożytnej wiedzy. Renesansowy humanista to erudyta - wiedzę o człowieku bowiem czerpano z różnych dziedzin wiedzy antycznej - nie tylko dziedzin humanistycznych (jak filologie, prawo, kultura, sztuka), ale i tych, które dzisiaj nazwalibyśmy matematyczno-przyrodniczymi, a nawet medycyną.

Humanista renesansowy to filolog - znający doskonale łacinę, grekę, by móc w oryginale czytać dawnych twórców, a więc - by wrócić do źródeł.

antropocentryzm

(gr. anthropos – człowiek i łac. centrum – środek)

Koncepcja światopoglądowa wedle której to człowiek jest punktem odniesienia wszystkich zjawisk i rzeczy, nie jak wcześniej - Bóg (teocentryzm).

renovatio antiquitatis

(łac. odnowienie starożytności)

Hasło odnosi się do odrodzenia dawnej przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.

04

Filozofia

Erazm z Rotterdamu

- najważniejsze dzieło to "Pochwała głupoty", -wzywał do zgody między religiami, do tolerancji, - krytykował wiedzę opartą na utartych przekonaniach, np. na dogmatach, - ewangeliczne zasady są wystarczające, by zapewnić zbawienie, - pochwalał siłę rozumu jako siły, która, m.in. doprowadzić może do pokoju, jego założeniem był irenizm

Niccolò Machiavelli

- najsłuynniejsze dzieło to "Książę", które stało się wykładnią poglądów Włocha, - człowiek jest skłonny do czynienia zła tak samo jak dobra, - władca powinien działać na rzecz pomyślności państwa, - władca może czynić zło, jeśli zapewni to korzyści państwu.

Giovanni Pico della Mirandola

- człowiek łączy w sobie sferę duchową i cielesną i jest dopełnieniem świata, - człowiek to jedyne wolne stworzenie na ziemi (ma wolną wolę), - bycie człowiekiem do nie tylko dar, ale i zadania, zobowiązania. -*interpretowanie starożytnej mitologii i literatury w odwołaniu do idei zawartych w Piśmie Świętych (szukanie analogii, mity tłumaczono odwołaniami do Biblii, -* jego nauki związane są neoplatonizmem renesansowym (wszystkie powyżej wymienione cechy).

Thomas Morus

- najsłuynniejsze dzieło to "Utopia", w którym wyłożył zasady idealnego miasta, państwa oraz zasad jego funkcjonowania, - jego pogląd charakteryzował egalitaryzm, - obywatele mają równe prawa, - dobra dzielone są według potrzeb.

Michel de Montaigne*

Sceptycyzm - filozofia inspirowana poglądami starożytnych stoików, epikurejczyków, ale przede wszystkim scepyków. - człowiek jest częścią przyrody, - życie ludzkie podlega prawom, które są zmienne, - nie ma idei, dla których warto zabijać i za które warto ginać, - ostateczną miarą prawdy jest rozum, - świadomość nieuchronności śmieci nakazuje cieszyć się każdą chwilą.

05

Człowiek renesansu

Jaki wynika obraz człowieka wobec tego programu?

WIEDZA

MOŻLIWOŚCIINTELEKTUALNE

SŁAWA POETYCKA

PIĘKNOLUDZKIEGO CIAŁA

INDYWIDUALIZM

PIĘKNOLUDZKIEGO CIAŁA

WOLNOŚĆ

BOSKI PIERWIASTEK

06

Renesans w Polsce

Ośrodki renesansu w Polsce

Kliknij w znacznik, aby dowiedzieć się więcej.

Za czasów rządów Zygmunta Starego (1506-1548) do kraju przybyli liczni artyści z Włoch, sprowadzenie przez królową Bonę Sforza. Oni to przynieśli na ziemie polskie renesansowe idee.

Gdańsk

Wilno

Poznań

Baranów Sandomierski

Zamość

Kraków

Sztuka tego okresu może rozwijać się dzięki mecenatowi - długiej finansowej opiece lub krótkiej, jednorazowej. Co ważne, mecenat był już nie tylko kościelny, ale także królewski i magnacki. Mecenatem objęli byli nie tylko malarze czy rzeźbiarze, ale także literaci.

Wielowyznaniowai wielonarodowościowa

Po unii lubelskiej zmieniła się struktura wyznaniowa państwa - obok wyznania katolickiego pojawia się silny pierwiatek prawosławny. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów jest także silna obecność Żydów, którzy przybywają na ziemie polskie już od XII w. Następną ważna grupą wyznaniową jest reformacja, z dwoma najsilniejszymi odłamami - luteranizmem i kalwinizmem. Luteranizm cieszył się dużym zainteresowaniem w kręgach mieszczaństwa,z kolei na kalwinizm przechodzili szlachcice czy magnaci. Względy spokój na terenach polskich gwarantowała konfederacja warszawska (1573 r.), która gwarantowałą wolność wyznania, ale co trzeba zaznaczyć - tylko szlachcicom i tylko w ramach wyznań chrześcijańskich. W Rzeczpospolitej znaleźli się także przybysze z Zachodu - Niemcy czy Holendrzy, którzy często wybierali Polskę z powodów religijnych. Przybycie przedstawicieli z tych i innych państwa Europy Zachodniej przyczyniało się także do wymiany myśli czy wzorców kulturpwych.

Oświata w I RP

J. Matejko, Założenie Szkoły Głównej

Pojawiła się także nowa grupa odbiorców - mieszczaństwo i szlachta, które były piśmienne. Ten stan rzeczy zawdzięcza się głównie z rozwojem szkolnictwa na ziemiach polskich. Od połowy XV w. do połowy XVI w. prawie trzykrotnie wzrosła liczba tradycyjnych szkół parafialnych. Wiele z nich prezentowało wysoki poziom nauczania. Dotyczyło to również szkół średnich, które humaniści, nawiązujący do nazwy antycznego gimnazjonu, nazywali gimnazjami. Szkoły zakładali także przedstawiciele nowych wyznań. Były więc, m.in. gimnazja kalwińskie (np. Kraków, Łańcut), luterańskie (np. Wschowa, Rawicz, Bojanów), także ariańśkie (Raków).

Połowa XV w. to okres rozwoju Akademii Krakowskiej. Dokonano refromy uczelni polskiej. Reforma objęła kierunki ścisłe (matematyka, astronomia, geografia), ale także i

medycynę i przedmiotu humanistyczne. Do Akademii Krakowskiej uczęszczały najwybitniejsze postaci epoki: Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Hozjusz czy Jan Kochanowski. W XVI w. niemal normą stały się wyjazdy na zagraniczne uczelnie wyższe, np. do Włoch, Prus czy Niemiec.

07

Literatura renesansu

1. Cechy literatury renesansowej

7.

9.

5.

3.

1.

popularność zyskała twórczości społeczno-polityczna - wśród nich zwierciadła( wzorce osobowe) oraz kazania o tematyce świeckiej

rozwój drukarstwa zwiększa krąg czytelników, a więc i sprzyja lit. w językach narodowych

46

46

46

46

46

nowe tematy - świeckie (zabawa, miłość, piękno świata) oraz nowe wzorce - pareneza (następny slajd)

dominacja tematów świeckich (niereligijnych)

humanizm i inspiracja filozofią starożytną

Sed do eiusmod tempor incididun

Sed do eiusmod tempor incididun

Sed do eiusmod tempor incididun

8.

10.

6.

4.

2.

sięganie po motywy z antyku (mitologii) oraz gatunki - epigramat, pieśń, tren, tragedia klasyczna (dramat humanistyczny)

46

46

46

46

46

powstają nowe gatunku: sonet, fraszka, komedia dell'arte, nowela, powieść

antropocentryzm - w centrum zainteresowania stawia się człowieka

pisze się po łacinie, ale powoli tworzy się w językach narodowych

współistnienie antyku grecko-rzymskiego i chrześcijaństwa

Sed do eiusmod tempor incididun

Sed do eiusmod tempor incididun

2. Wzorce osobowe

Skupienie się na sprawach doczensych, antropocentryzm sprawiły, że w okresie renesansuw literaturze parenetycznej pojawiają się zupełnie inne zapotrzebowania.

humanista

ziemianin

dworzanin

Wszechstronnie wykształcony mędrzec, podstawę jego wykształcenia stanowiły studia humanitatis: poetyka, gramatyka, retoryka oraz znajomość łaciny, greki i hebrajskiego

szlachcic cnotliwy, umiarkowany i roztropny, dostrzegający uroki życia ziemiańskiego, świadomy powinności względem Boga, ojczyzny i rodziny, żyje w zgodzie z naturą

człowiek wykształcony, znający sztukę i posł ugujący się piękną polszczyzną, unikając obcojęzycznych zwrotów, dbający o dobre maniery, elegancki i kulturalny.