SŁOWOTWÓSTWO 1

Skąd w języku biorą się słowa?

Co robi król?

Jaka jest?

Cel: RozumiEM MECHANIZM POWSTAWANIA wyrazów.

Nacobezu: 1. Odróżniam wyrazy podstawowe i pochodne. 2. Potrafię stworzyć parafrazę słowotwórczą. 3. Oddzielam temat słowotwórczy od formantu.

król królowa królewna królestwo królewska królować

OGRÓD

Ten, kto pracuje w ogrodzie, to ... Ta, która pracuje w ogrodzie, to ... Wąż z wodą używany w ogrodzie to wąż ... Mały ogród to ...

dom domek domownik domostwo zadomowić się domator

FORMANT cząsteczka, za pomocą której tworzy się nowy wyraz

TEMAT SŁOWOTWÓRCZY wspólna część wyrazu podstawowego i pochodnego

OWOC RAMA

WYRAZ POCHODNY

WYRAZ PODSTAWOWY

domownik - 'ten, kto mieszka w domu'

parafraza słowotwórcza - definicja wyrazu pochodnego zawierająca wyraz podstawowy

Ćw. 2., str. 36

WYRAZY POCHODNE słowa, które tworzy się od wyrazu podstawowego

WYRAZY PODSTAWOWE słowa, od których tworzymy nowe wyrazy

pływ-alnia pływ-ak pływ-anie licz-ydło po-liczyć ob-liczyć

pływać liczyć budować okrąg ryba kształ kawa

Cel: POTRAFIĘ WSKAZYWAĆ OBOCZNOŚCI W WYRAZACH POCHODNYCH.

Nacobezu: 1. Rozumiem, na czym polega zjawisko oboczności. 2. Wiem, jakie wymiany mogą dochodzić w obrębie samogłosek. 3. Wiem, na co mogą się wymieniać spółgłoski. 4. Odróżniam głoskę twardą i miękką.

TEMATY FLEKSYJNE: las lesi a:e s:si

M. las | ø D. las | u C. las | owi B. las | ø N. las | em Ms. lesi | e W. lesi | e

oboczność - wymiana głosek

OBOCZNOŚCI ZACHODZĄ TYLKO W TEMACIE

stół - wyraz podstawowy - mały stół - osoba, która robi stoły - miejsce, gdzie są stoły - miejsce, gdzie robi się stoły - taki, który dotyczy stołu

Typy oboczności

ch:sz r:rz k:c:cz ż:g:dz l:ł d:dz t:c z:ż o:ó ó:a ą:ę a:e z:ź b:bi s:ś pi:p e:Ø Ø - oznacza tu zanik głoski PI-E-S P-SI-A-k

ZAPISZ WYRAZY W ZESZYCIE. ODDZIEL FORMANT, WYPISZ OBOCZNOŚCI.

kwiaciarnia gaźnik barczysty ścienny mosiężny groszek torebka rowerzysta

lwica popielniczka siennik palczasty

Cel: RozumiEM, w jaki sposób tworzy się wyrazy pochodne za pomocą formantów.

Nacobezu: 1. Odróżniam przyrostki, przedrostki i wrostki. 2. Wiem, kiedy należy oznaczyć formant zerowy. 2. Określam funkcje formantów. 3. Tworzę wyrazy za pomocą formantów.

wyraz podstawowy: kwiat

wyraz pochodny: kwiatek

temat słowotwórczy formant

wyraz pochodny: kwiaciarnia

oboczność w temacie: t:ci

najważniejszy niemodny srebrny hipermarket przestawiać

W jaki sposób utworzono te wyrazy?

pracownik drukarka srebrny starość bieganie

W jaki sposób utworzono te wyrazy?

bladozielony północno-wschodni starodawny niebieskooki deskorolka

W jaki sposób utworzono te wyrazy?

dźwig strajk start śpiew Belg

W jaki sposób utworzono te wyrazy?

RODZAJE FORMANTÓW

- przedrostek: zagrać, najlepszy - przyrostek: kolorowy, spawacz -wrostek: rurociąg, bladoniebieski - formant zerowy Ø: biegØ, trzaskØ, dźwigØ spisØ, nadrukØ, spływØ

Formant zerowy występuje w wyrazie pochodnym, który powstał przez skrócenie wyrazu podstawowego.

anty- eks- termo- hydro- mini- wice- naj- hiper- tele- nie- foto- pseudo-

Ćwiczenie 1. Który z podanych wyrazów został utworzony za pomocą formantu zerowego? Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych. A. Przeczytać. B. Pisanie. C. Rożek. D. Skok.

Ćwiczenie 2. Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe. Czasowniki: doskoczyć, wypisać i zjeść zostały utworzone za pomocą przedrostków. P F Formant występujący w wyrazie nochal pełni taką samą funkcję co formant w wyrazie brzuszysko. P F

Ćwiczenie 3. Poniżej znajdują się informacje dotyczące budowy słowotwórczej wyrazów. Wybierz tę informację, która jest fałszywa. 1.W wyrazach pochodnych „papierzyska” i „karteczka” występują formanty pełniące taką samą funkcję. 2.Wyraz „ratownik” został utworzony od wyrazu „ratować”. 3. W wyrazie „uścisk” występuje formant zerowy.

Ćwiczenie 4. Formant w wyrazie pingpongista pełni tę samą funkcję, co formant w wyrazie A. kosmita. B. wyboisty. C. rzeźbiarz. D. neonówka.

Do czego służą podane przyrostki? Podaj przykłady.

- arz, -yciel, -ista

- arnia, -alnia, -ernia

- arka, -acz, - aczka

- ka, -ik, -isko

Zadanie Praca samodzielna

Zeszyt ćwiczeń, str. 40 - zad. 3 i 5 str. 42 - zad. 8

Cel: Rozpoznaję WYRAZY PODZIELNE I NIEPODZIELNE SŁOWOTWÓRCZO ORAZ WYRAZY POKREWNE.

Nacobezu: 1. Wskazuję temat i formant w wyrazie podzielnym słowotwórczo. 2. Wyjaśniam pojęcie "rodzina wyrazów". 2. Wskazuję rdzeń w wyrazach pokrewnych. 3. Wskazuję obocznosci w rdzeniu.

Wyraz podstawowy

Wyraz pochodny

Temat słowotwórczy

Formant

W których wyrazach nie ma formantu?

dzienny, dzionek, dzień

brat, bratowa, braciszek

komputerowiec, komputerówka, komputer

ludowy, ludność, lud

W wyrazach niepodzielnych słowotwórczo nie można wyróżnić formantu: dzień, brat, komputer, lud.

W wyrazach podzielnych słowotwórczo można wyróżnić formant: dzion-ek, brat-owa, komputer-ówka, lud-owy.

Co łączy następujące osoby : mamę z jej siostrą, tatę z jego synem, babcię z jej wnukami?

nożyce

nogawka

nóżka

podnóżek

odnoga

noga

nożownik

nożny

Rodzina wyrazów to grupa wyrazów pokrewnych, które łączy RDZEŃ i ZNACZENIE.

lasek - klasa - leśniczy - mlaskać - zalesić

W obrębie rdzenia mogą zachodzić oboczności.

Zeszyt ćwiczeń, str. 43.