Rodzaje i gatunki literackie

RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE

EPIKA

Najbardziej podstawową cechą odróżniającą epikę od pozostałych rodzajów literackich jest występowanie postaci narratora. W epice narrator opisuje świat przedstawiony (czyli między innymi czas i miejsce akcji, ale również głównych bohaterów i ich losy). Narracja może być pierwszoosobowa lub trzecioosobowa, a sam narrator może pozostawać wobec zdarzeń ukazanych w utworze obojętny lub subiektywny. W bardzo skrajnych przypadkach zdarza się także, że wydarzenia z utworu są dla niego okazją do uzewnętrznienia własnych przemyśleń. Wśród gatunków epiki można wyróżnić między innymi powieści, literatury faktu, baśnie, nowele czy opowiadania.

Gatunki epickie

Literatura faktu - świat przedstawiony stanowią autentyczne wydarzenia i bohaterowie, jest pozbawiona fikcji literackiej. Podejmuje zwykle ważne aktualne tematy i problemy istotne w danym okresie.

PRZYKŁADY

Opowiadanie - krótki utwór literacki o prostej akcji, niewielkich rozmiarach, najczęściej jednowątkowej fabule, pisany prozą.

Epopeja - to rozbudowany utwór sytuujący się w obrębie epiki, który opowiada zazwyczaj o losach wybitnych jednostek i bohaterów. Ich losy przedstawione są zazwyczaj w scenerii historycznych przełomów, istotnych dla opisywanego środowiska społecznego.

Powieść historyczna - świat przedstawiony jest umieszczony w epoce traktowanej przez autora i odbiorców jego dzieła nie jako epoka współczesna, ale historycznie odległy moment w dziejach. Dąży ona do respektowania prawdy historycznej – wydarzeń i realiów epoki, w której rozgrywa się akcja.

Przypowieść - uproszczona fabuła, schematyczne postaci, brak jasno określonego czasu i miejsca akcji, uniwersalizm, obecność alegorii i symboli. Najważniejszym elementem przypowieści jest jej przesłanie.Baśń - Nieokreślone miejsce i czas. Szczęśliwe zakończenie. Wydarzenia realistyczne mieszają się z wydarzeniami fantastycznymi. Występują przedmioty fantastyczne. Występują postacie fantastyczne

Nowela – krótki utwór literacki, pisany prozą, charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do punktu kulminacyjnego.

LIRYKA

Nazwa tego rodzaju literackiego wywodzi się od nazwy instrumentu, przy akompaniamencie którego antyczny poeci przedstawiali swoje utwory – liry. Tym, co wyróżnia lirykę jest występowanie podmiotu lirycznego, który opisuje swoje wewnętrzne przeżycia. Dzieje się tak najczęściej poprzez monolog, a w nielicznych przypadkach – w formie dialogu. Wypowiedzi podmiotu lirycznego dotyczą jego własnych odczuć i przemyśleń – są w pełni subiektywne. Z reguły utwory liryczne przyjmują formę wierszowaną.Większość gatunków liryki wywodzi się z czasów antycznych i można wśród nich wskazać między innymi treny, hymny, ballady, fraszki czy wiersze.

Gatunki liryczne

PRZYKŁADY

Fraszki – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany, o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Często kończy się wyraźną puentą.

Wiersz – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy ; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers (linijka wiersza wyodrębniona intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne.

Treny – utwór liryczny o charakterze żałobnym. Utwory były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty.

DRAMAT

Dramat jest jedynym rodzajem literackim, który stoi na pograniczu teatru i literatury. W dramatach nie występuje żadna forma podmiotu literackiego (a jeśli już, to w bardzo ograniczonym zakresie). Wydarzenia, postacie i całą akcję poznajemy poprzez wypowiedzi lub działania bohaterów. Cechą charakterystyczną dramatów jest występowanie didaskaliów. Są to uwagi autora, która mają przybliżyć czytelnikowi formę inscenizacji całego dzieła. Wśród kwestii, które wyróżniają dramat należy wskazać również pewien ustalony tok przebiegu zdarzeń. W utworach dramatycznych występuje przedstawienie zdarzeń, ich rozwinięcie, punkt kulminacyjny i rozwiązanie).Wśród dramatów można wskazać takie gatunki jak komedia, tragedia i dramat romantyczny.

Gatunki dramatu

Tragedia - Jest to poważny i smutno kończący się dramat, którego motywem przewodnim jest konflikt pomiędzy dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi (losem, prawami historii, siłami natury, interesem społecznym, normą moralną). Bohaterowie wyrastają ponad przeciętność, ale ich losami kieruje przeznaczenie (los, fatum).

PRZYKŁADY

Komedia - gatunek dramatyczny o pogodnej treści, akcji obfitującej w wydarzenia, z pomyślnym dla bohatera zakończeniem, z elementami komizmu, czasami także karykatury, satyry i groteski, mający na celu wywołanie śmiechu u widza.

Dramat romantyczny - otwarta kompozycja - zerwanie z antyczną zasadą jedności miejsca, czasu i akcji, brak związku przyczynowo - skutkowego między kolejnymi wydarzeniami; synkretyzm rodzajowy - wplatanie do dramatu elementów liryki i epiki; synkretyzm gatunkowy - wplatanie do dramatu różnych gatunków literackich; luźna struktura dzieła - wątki poboczne występujące obok głównego; łączenie wątków realistycznych i fantastycznych.

Gatunek synkretyczny

EPIKA, LIRYKA, DRAMAT

Gatunkami synkretycznymi nazywamy takie utwory literackie, których nie można zakwalifikować do tylko jednego rodzaju lub gatunku literackiego. Posiadają cechy co najmniej dwóch z trzech rodzajów (czyli epiki, liryki lub dramatu) bądź cechy co najmniej dwóch gatunków literackich.

MOTYWY LITERACKIE

motyw literacki - najmniejsza elementarna jednostka świata przedstawionego dzieła: zdarzenie, przedmiot, cecha, sytuacja, przeżycie. Powtarzające się na przestrzeni wieków motywy to toposy. Łączy się według pewnych reguł w jednostki wyższego rzędu, takie jak postać literacka, wątek, temat, fabuła.

Motywy literackie

Wśród motywów występujących w utworach fabularnych wyróżnia się: motyw dynamiczny – rodzaj motywu literackiego, dzięki któremu świat przedstawiony może się zmieniać i przekształcać w czasie; są to najczęściej zdarzenia: motyw podróży, motyw spotkania; motyw statyczny – rodzaj motywu literackiego dzięki któremu kształtowana jest przestrzeń świata przedstawionego; przede wszystkim przedmioty, elementy krajobrazu i inne zjawiska wypełniające tę przestrzeń, wpływające na wyglad zarówno świata jak i postaci w nim umieszczonych; motyw obiegowy (motyw wędrowny) – elementarna jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego, łatwo rozpoznawalna w wielu utworach ze względu na wyraziście zaznaczony jej człon schematyzujący. Wszystkie motywy w utworze literackim układają się w pewien porządek, czasowy lub przyczynowy; decydują o wątkach i fabule utworu.

https://topflop.pl/rodzaje-gatunki-literackie/

Bibliografia

wikipedia

klp

https://tiny.pl/r6qwc

https://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Wiersz

https://www.epoki-literackie.pl/starozytnosc/tragedia/

https://aniakubica.com/literatura/gatunki-synkretyczne/

https://szkolnictwo.pl/szukaj,motyw_literacki

OBRAZY

https://tiny.pl/r6mhh - „Opowieść wigilijna”

https://tiny.pl/r6mhq - „Mały Książę”

https://tiny.pl/r6mhm - „Pan Tadeusz”

https://tiny.pl/r6mhc - „Pan Tadeusz”

https://tiny.pl/r6mhd - „Quo vadis”

https://tiny.pl/r6mh5 - „Latarnik”

https://tiny.pl/r6mh4 - Fraszki

https://tiny.pl/r6mhk - Treny

https://tiny.pl/r6mhs - „Reduta Ordona”

https://tiny.pl/r6mh6 - „Śmierć pułkownika”

https://tiny.pl/r6mhb - „Zemsta”

https://tiny.pl/r6mqh - „Balladyna”

https://tiny.pl/r6mqm - „Dziady” cz. II

https://tiny.pl/r6mq7 - „Świtezianka”

Dziękuję za uwagę

AMELIA JANUSZEWSKA