Kasprowicz - poezja Kasprowicza

Poezja Jana Kasprowicza

oprac. Martyna Kamińska, 2021

MiniCV poety

Urodził się 12 grudnia 1860 r. w Szymborzu, zmarł 1 sierpnia 1926 r. w Zakopanem. Był poetą, dramaturgiem, eseistą, krytykiem, tłumaczem, publicystą, autorem m.in. tomów Z chałupy, Krzak dzikiej róży, Ginącemu światu, Salve Regina, Księga ubogich.

Muzeum Jana Kasprowicza na Harendzie, Zakopane

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit

Jan Kasprowicz ze swoją trzecią żoną Marią w bibliotece w willi Harenda

Po prawej stronie widzisz portret Marii Kasprowiczowej wykonany przez Witkacego - w jaki sposób została przedstawiona trzecia żona poety?

I. Poezja społeczna

Biedny rybak, Pierre Puvis de Chavannes, 1881

Z chałupy

1. Kto jest głównym bohaterem tego wiersza?
2. Jaki los spotkał te osobę? Przypomnij sobie bohaterów innych utworów o podobnym losie.
3. Kim jest podmiot liryczny i jakie emocje/odczucia mu towarzyszą?
4. Czy w wierszu jest nadzieja na to, że los może się poprawić?

Od debiutu w roku 1882 aż po początkowe lata dziewięćdziesiąte XIX wieku podejmował Kasprowicz w swoich wierszach tematykę znaną mu z własnych doświadczeń życiowych: codzienną egzystencję wsi i jej mieszkańców, ich nieustanną walkę o przetrwanie w świecie, w którym biedota zna tylko trud pracy i stałą troskę o zaspokojenie elementarnych potrzeb życiowych.

II. Poezja symboliczna

Krzak dzikiej róży, Anna Sztucka

W roku 1898 ukazał się tom wierszy zatytułowany Krzak dzikiej róży, będący dowodem zdecydowanego odejścia poety od problemów społecznych ku problematyce uniwersalno-filozoficznej. Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach to cykl 4 sonetów będący jednym z dosknalszych przykładów nastrojowej liryki symbolizmu.

Co słyszę?

Co widzę?

Przeczytaj/odsłuchaj utwory z podziałem na zmysły

Czego mogę dotknąć?

Czego mogę powąchać?

Jaką poetykę można odnaleźć w utworach z cyklu Krzak dzikiej róży? Nazwij środki, którymi się ona posługuje i przytocz inny przykład jej wykorzystania.

Ciemne Smreczyny (słow. Temné Smrečiny) – część Doliny Koprowej w słowackich Tatrach Wysokich

Śladami wiersza

https://youtu.be/cpa6ZoPRHqU

Jakie są?

Co/kogo symbolizują?

Limba

Dzika róża

To roślina o silnych korzeniach i pędach zwalona jednak przez burzę Niegdyś potężna, dziś próchniejąca. Jej obecność przypomina róży o nieuchronnym końcu czekającym każde istnienie. Symbolizuje śmierć, martwotę.

Czuje i przeżywa jak człowiek. Jej reakcje są zmienne i ulotne: jest: ,"samotna", ,"senna", ,"zadumana", odczuwa ,"żal", ,"lęk", ,"tęsknotę". "Wie", że jej istnienie jest kruche i narażone na zagładę; Symbolizuje życie i piękno.

Nazwij środki poetyckie:

1. światłością stały się granity2. [wzdychania i żale] idą przez błękity 3. bladobłękitne, wiewne fale 4. [krzak] skronie do zimnej tuli ściany

Sonet to utwór poetycki o wyrafinowanej, ścisłej budowie. Składa się z 14 wersów. Rozróżniamy dwie jego odmiany: 1) włoską (w której pierwsza i druga strofa mają po cztery wersy, a trzecia i czwarta po trzy); 2) francuską (trzy strofy po cztery wersy i ostatnia strofa dwuwersowa). Tematycznie sonet dzieli się na dwie części – opisową i refleksyjną. Wiersz Kasprowicza to odmiana włoska sonetu.

Epitet złożony - powstaje przez połączenie co najmniej dwóch wyrazów, np. dwóch przymiotników (bladobłękitne fale) albo przymiotnika i rzeczownika (pawiookie stawy). Często takie epitety są neologizmami.

III. Katastrofizm i ekspresjonizm

Jean Cousin mł., Sąd Ostateczny

Zamknij oczy i wysłuchaj Requiem: Dies Irae* Wolfganga Amadeusza Mozarta i Dies Irae Verdiego. Opisz, jakie obrazy widziałeś w czasie słuchania utworu. Przygotuj odpowiedź.

*ZAPAMIĘTAJ: DIES IRAE - łac. dzień gniewu.

Sąd ostateczny w Biblii

16 Dlatego tak mówi Pan, Bóg Zastępów, Panujący: Na wszystkich placach będzie lament, na wszystkich ulicach krzyczeć będą: «Biada, biada!» Wzywać będą rolnika do żałoby, do lamentowania - umiejących jęczeć. 17 We wszystkich winnicach będzie narzekanie, bo przejdę pośród ciebie - rzekł Pan. 18 Biada oczekującym dnia Pańskiego. Cóż wam po dniu Pańskim? On jest ciemnością a nie światłem6. 19 Jakby uciekał człowiek przed lwem, a trafił na niedźwiedzia; jakby skrył się do domu i oparł się ręką o ścianę, a ukąsił go wąż. 20 Przecież dzień Pański jest ciemnością, a nie światłem, mrokiem, a nie ma w nim jasności?

9 Poniżył się człowiek, upodlił śmiertelny; nie przebaczaj im! 10 Wejdź między skały, ukryj się w prochu ze strachu przed Panem, przed blaskiem Jego majestatu, kiedy powstanie, by przerazić ziemię. 11 Wyniosłe oczy człowieka się ukorzą i duma ludzka będzie poniżona. Sam tylko Pan się wywyższy dnia owego.

Iz 2, 9-11

Am 5, 16-20

Sąd ostateczny w Biblii

8 Przeto oczekujcie na Mnie - wyrocznia Pana - w dniu, gdy powstanę jako oskarżyciel, bo postanowiłem zgromadzić narody, zebrać królestwa, aby wylać na nie moje oburzenie, cały mój gniew zapalczywy, bo ogień mej żarliwości pochłonie całą ziemię.

1 Zbierzcie się! Zgromadźcie się! - narodzie bez wstydu - 2 pierwej nim zostaniecie odrzuceni jak plewa, co wnet ulatuje2; zanim przyjdzie na was zapalczywość gniewu Pańskiego, zanim przyjdzie na was dzień gniewu Pańskiego. 3 Szukajcie Pana, wszyscy pokorni ziemi, którzy pełnicie Jego nakazy; szukajcie sprawiedliwości, szukajcie pokory, może się ukryjecie w dzień gniewu Pańskiego.

So, 3, 8

16 I mówią do gór i do skał: «Padnijcie na nas i zakryjcie nas przed obliczem Zasiadającego na tronie i przed gniewem Baranka, 17 bo nadszedł Wielki Dzień Jego gniewu, a któż zdoła się ostać?»

So 2, 1-3

Ap 6, 16-17

Dzień gniewu a teologia

Księga Sofoniasza piętnuje grzechy jako wstęp do opisu dnia gniewu Bożego. Dzień ten ma nadejść gwałtownie. Sofoniasz jako jedyny użył określenia "dzień gniewu" (hebr. jom 'ebra). Dzień Jahwe ma być teofanią, okazaniem Bożej obecności i mocy, wobec którego całe stworzenie może wyłącznie zamilknąć. Sugestywny opis dnia gniewu („Dzień ów będzie dniem gniewu, dniem ucisku i utrapienia, dniem ruiny i spustoszenia”; 1,15–16) był inspiracją do powstania średniowiecznego hymnu Dies Irae, który miał pokazywać grozę sądu ostatecznego.

Przejrzyj galerię obrazów przedstawiających sąd ostateczny i wybierz jeden, który szczególnie zwróci Twoją uwagę. Opisz, co w tym obrazie jest szczególnie interesujące i w jaki sposób został przedstawiony w nim dzień sądu.

Przeczytaj fragmenty utworu zamieszczone w podręczniku (s. 44) i wykonaj plan tekstu - co pokolei jest opisywane.

Jaki jest sąd ostateczny?Wypisz przymiotniki, którymi można go określić.

Kto jest podmiotem lirycznym w tym wierszu? (Zacytuj fragmenty)Do i dlaczego kogo się zwraca podmiot?

Scharakteryzuj:

Adama i ludzkość

Boga

• Jakie emocje im towarzyszą?
• O co proszą Boga?

• Co Bóg robi w związku z tymi prośbami?

Wypisz przymiotniki, określenia związane z wizją Boga, człowieka i świata.

Wypisz przymiotniki, określenia związane z wizją Boga, człowieka i świata.

srogi, gniewny, surowy

tajemniczy, nieuchwytny,milczący, zdystansowany

Wypisz przymiotniki, określenia związane z wizją Boga, człowieka i świata.

srogi, gniewny, surowy

pole nieustannej walki

ściera się na nim dobro ze złem

tajemniczy, nieuchwytny,milczący, zdystansowany

Wypisz przymiotniki, określenia związane z wizją Boga, człowieka i świata.

walczy z pokusami, zmaga się z poczuciem winy

rozdarty, samotny, pozostawiony sam sobie

srogi, gniewny, surowy

pole nieustannej walki

ściera się na nim dobro ze złem

tajemniczy, nieuchwytny,milczący, zdystansowany

Jaki .................. Bóg?

nie jest

jest

• łaskawy
• miłosierny
• wrażliwy

• surowy
• tajemniczy
• oddalony
• milczący
• obojętny
• jasność-jasności
• dominuje
• ma we władzy wszechświat
• panuje
• pantokreator (wszechwładca świata)

nie ma

• uczuć
• litości
• empatii

Bóg w...

Dies Irae

Apokalipsie

Sprawiedliwy

Zastanów się, czy Bóg z utworu Kasprowicza jest sprawiedliwy - dlaczego tak/nie?

Czego symbolem jest Ewa?

U jej stóp wije się wąż/padalec grzechu, którego ona pieści

jasnowłosa

matka Śmierci

w piekielnej przełęczy i pod załomem niebotycznej grani – Adam widzi ją z oddalenia

Ewa kuszona przez węża, William Blake

Naprawdę nie wiem, za co tak cierpimy! Przecież to Bóg popełnił grzech, stwarzając zło. Dlaczego teraz spotyka nas jego gniew? Przecież sam stworzył człowieka słabego, który błądzi, upada. Nie mamy szans z przebieglejszym od nas szatanem...

W wierszu nie ma relacji między Bogiem i człowiekiem. Bóg nie wysłuchał ludzkości.

Adam - wieczny tułacz

Jestem zesłany, aby konać na te ziemskie niwy, ale ostatecznie godzę się z tym. Niech się stanie - Amen.

Podobnie jak Chrystus dźwigam nadludzkie brzemię przygniatającej winy.

Wyjaśnij, czym jest "katastrofizm" i "ekspresjonizm".

Wypisz cechy ekspresjonizmu obecne w wierszu.

Przypomnij pojęcie "hymnu". Udowodnij, że Dies Irae posiada jego cechy.

IV. Afirmacja życia

Tytuł tomu – Księga ubogich (1916) – nawiązuje do średniowiecznej Biblii pauperum. Skierowana była ona do ludzi prostych, ale często objawiających głęboką mądrość w przestrzeganiu zasad moralnych, okazywaniu miłości bliźniego, zaufaniu do boskiego porządku świata i bliskim kontakcie z naturą. Wydaje się, że do takiego kręgu odbiorców skierowane są te wiersze.

Odpowiedz na pytania:1) Kim jest podmiot liryczny? 2) O czym opowiada? 3) W jaki sposób osoby biedne i proste odczuwają religijność? 4) Za co bohaterowie przepraszają Boga?

Zapoznaj się z tekstem.

Obraz Boga

Przeprosiny Boga

Dies irae

Obraz Boga

Przeprosiny Boga

Dies irae

bezlitosnypełen gniewu sprawca cierpienia i bólu odpowiedzialny za zło i cierpienie człowieka dominator

Obraz Boga

Przeprosiny Boga

Dies irae

przyjacielskiotwarty nie wywyższa się towarzyszy człowiekowi prosta istota staruszek - taki jak my nigdy nas nie opuści wybacza jest z człowiekiem, gdy ten błądzi litościwy interesuje się człowiekiem

bezlitosnypełen gniewu sprawca cierpienia i bólu odpowiedzialny za zło i cierpienie człowieka dominator

Forma wiersza

Przeprosiny Boga

Dies irae

Forma wiersza

Przeprosiny Boga

Dies irae

ekspresja, emocje, wyszukane metafory i środki stylistyczne, żarliwość, chaos

Forma wiersza

Przeprosiny Boga

Dies irae

równe strofy, rymy, harmonia, prostota, potocyzmy i naleciałości gwarowe

ekspresja, emocje, wyszukane metafory i środki stylistyczne, żarliwość, chaos

1) Określ, kim jest podmiot liryczny wiersza i do kogo się zwraca - co wpłynęło na taki wybór adresata?2) Co spotkało podmiot liryczny i w jaki sposób to przeżył? Czy pogodził się z tym wydarzeniem? 3) Przykładem jakiej filozofii mogą być wiersze z Księgi ubogich?

Franciszkanizm

Wypisz z wiersza elementy franciszkanizmu.