renesansowe_traktaty_polityczne

renesans

WŁADZA

Początek nowożytnej myśli politycznej* Tomasz Morus - Utopia * Nicollo Machiavelli - Książę * Andrzej Frycz Modrzewski - O poprawie Rzeczypospolitej * Jan Kochanowski - Odprawa posłów greckich

START

Nicollo Machiavelli

machiavellizm

Wielu wyobrażało sobie takie republiki i księstwa, jakich w rzeczywistości ani nie widzieli, ani nie znali; wszak sposób w jaki się żyje, jest tak różny od tego, w jaki się żyć powinno, że kto chcąc czynić tak, jak się czynić powinno, nie czyni tak, jak inni ludzie czynią, ten gotuje raczej swój upadek niż przetrwanie; bowiem człowiek, który pragnie zawsze i wszędzie wytrwać w dobrem, paść koniecznie musi między tylu ludźmi, którzy nie są dobrymi. Otóż niezbędnym jest dla księcia, który pragnie utrzymać się, aby potrafił nie być dobrym i zależnie od potrzeby posługiwał się lub nie posługiwał dobrocią.

analiza tekstu

Poszukaj informacji:

• Jak zdaniem autora powinni postępować władcy, którzy nie chcą ponieść politycznej porażki?
• Jakich wad powinien wystrzegać się książę?
• O co, według Machiavellego, powinna dbać władca, nawet kosztem, zbyt surowego postępowania wobec obywateli lub karania „dla przykładu"?

• Czym zdaniem autora różnią się relacje międzyludzkie oparte na miłości od stosunków opartych na strachu?
• Czy Machiavelli mówi o dotrzymywaniu obietnic i zobowiązań praw rządzących?

praca z fragmentem

Przeczytaj fragmenty traktatu Książę. Zastanów się, co jest ważniejsze: etyczna powinność czy skuteczność działania? Jak autor ocenia ludzi - jako z natury dobrych czy złych? Czy rozumiesz alegorię lwa i lisa, którymi posługuje się autor?

Gdy papież nie zgodził się na unieważnienie małżeństwa Henryka VIII, król Anglii doprowadził do zerwania z Kościołem rzymskokatolickim. Na mocy uchwalonego w 1534 roku Aktu supremacji powstał niezależy od Rzymu Kościół anglikański, nad którym pełną rolę sprawował władca.

Jak sądzisz, co Henryk VIII ma wspólnego z władcą z Księcia Machiavellego?

Utopia Tomasza Morusa

tomasz morus

Tomasz Morus był najwybitniejszym angielskim humanistą czasów renesansu. Początkowo przyjaźnił się z królem Henrykiem VIII, leczy gdy ten zerwał więź z Kościołem katolickim, Morus stał się oponentem władcy i odmówił uznania króla za głowę Kościoła w Anglii. Został za to ścięty. Kanonizowano go 400 lat później.

+ info

Utwór składa się z dwóch ksiąg - pierwsza dotyczy ówczesnej Anglii (jest krytyką jej wad; druga - to wizja państwa idealnego

Narrator utożsamiany z autorem przytacza relację Rafała Hytlodeusza (z gr. kłamca, oszust), portugalskiego podróżnika, o odkrytej przez niego wyspie - Utopii.

Opowieści o ustroju i gospodarce oraz zamieszkującym na wyspie Utopii społeczeństwie słucha Morus - z łac. głupiec

Utopia - z gr. "niemiejsce”, kraj nieistniejący

Utopia - jako gatunek - to literacka wizja modelowego państwa i społeczeństwa. Panuje tam powszechna równość, dobrobyt, bezpieczeństwo, obywatele są zadowoleni ze swojego życia. Potocznie utopią nazywamy mrzonkę, coś nierealnego.

Utopia - miejsce idealne

analiza tekstu

Wyspa Utopia ciągnie się w pasie środkowym, najszerszym, na dwieście tysięcy kroków; znaczna jej część niewiele jest węższa i od środka stopniowo zwęża się ku punktom końcowym. Kształt całej wyspy przypomina ćwiartkę księżyca [...]

Charakterystyka:

społeczeństwo

W Utopii jest 54 przestronnych i wspaniałych miast. Mowa ich mieszkańców i obyczaje, urządzenia i prawa są zupełnie jednakowe. Wszystkie miasta założone są według jednego planu i takie same mają budynki, jeśli tylko pozwalają na to warunkimiejscowe. Corocznie z każdego miasta trzej starsi i doświadczeni obywatele udają się jako posłowie do miasta do Amaurotum na obrady, dotyczące wspólnych spraw całej wyspy. To miasto jest stolicą, ponieważ leżąc w środku kraju najbardziej odpowiada wszystkim posłom. [...] [...] Żadnemu miastu nie zachciewa się rozszerzać swoich posiadłości, ponieważ mieszkańcy ich nie uważają się za właścicieli ziemi, lecz raczej za włodarzy. Wśród pól widać wszędzie domy, zaopatrzone w sprzęty gospodarskie i odpowiednio urządzone; służą one za mieszkania obywatelom, których miasta wysyłają kolejno na wieś.

Charakterystyka:

ustrój

+ info

Zespoły złożone z 30 rodzin wybierają sobie corocznie urzędnika, którego w swoim dawnym języku nazywają syfograntem, nowszym zaś filarchem. Wreszcie wszyscy syfogranci w liczbie 200, złożywszy przysięgę, że wybiorą człowieka według swego przekonania najodpowiedniejszego, przystępują do tajnego głosowania, po czym ogłaszają księciem jednego z czterech kandydatów, przedstawionych im przez lud. Władza księcia jest dożywotnia, chyba że budzi on podejrzenie, jakoby dążył do tyranii. Co trzy dni, a czasem w miarę potrzeby częściej, schodzą się traniborowie na narady z księciem; omawiają sprawy państwowe i jeśli są jakieś spory prywatne – zdarza się to bardzo rzadko – rozstrzygają je w krótkim czasie. Prawo wymaga, aby wniosek, dotyczący spraw ogólnopaństwowych, wpierw omawiany był przez trzy dni w senacie, zanim pójdzie pod głosowanie i stanie się uchwałą. Zbieranie się poza senatem i zgromadzeniem publicznym w sprawach ogólnych podlega karze śmierci. Te postanowienia zmierzają do tego, aby uniemożliwić sprzysiężenie się księcia z traniborami, narzucenie narodowi tyranii oraz zmianę konstytucji. [...]

Charakterystyka:

społeczeństwo

+ info

Uprawa roli jest w Utopii tym zajęciem, z którym wszyscy muszą być obeznani, zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Do niego zaprawiają się wszyscy od wczesnej młodości, dzieci poucza się bądź teoretycznie w szkołach, bądź wyprowadza się je na sąsiadujące z miastem pola jakby dla rozrywki, gdzie nie tylko przyglądają się pracy, lecz także same pracują, rozwijając przy tej sposobności swoje siły fizyczne. Poza znajomością uprawy ziemi, która – jak wspomniałem – obowiązuje wszystkich, każdy kształci się w jakimś szczególnym rzemiośle; oto główne rzemiosła, które mają tam ważne znaczenie: sporządzanie tkanin wełnianych i lnianych, roboty murarskie, kowalskie i ciesielskie. Wszyscy mieszkańcy wyspy noszą odzież jednakowego kroju bez względu na wiek; jeśli w ubiorze są pewne różnice, mają one tylko na celu odróżnienie mężczyzn od kobiet oraz bezżennych od żonatych. Odzież jest ładna, wygodna i stosowna zarówno do pory letniej, jak zimowej, a sporządza ją sobie każda rodzina. [...]

Charakterystyka:

społeczeństwo

+ info

Mieszkańcy Utopii dzielą dobę na 24 równe godziny, z czego tylko sześć przeznaczają napracę fizyczną [...]. Czas wolny między godzinami pracy, snu i posiłków każdy może zużytkować według swego upodobania; nie znaczy to jednak, by wolno mu było marnować czas na głupstwa i próżniactwo, przeciwnie, godziny wolne od pracy powinien z pożytkiem poświęcić jakiemuś innemu zajęciu odpowiednio do swego zamiłowania. [...] najczęściej na kształceniu się naukowym. Codziennie bowiem rano przed wschodem słońca odbywają się wykłady publiczne, na które obowiązkowo uczęszczają tylko wybrani [...], poza tym jednak mnóstwo mężczyzn i kobiet bez względu na zawód uczęszcza dobrowolnie na różne wykłady.

Charakterystyka:

PRAWo

+ info

Praw mają bardzo mało, a jednak wystarczają one przy ich urządzeniach. To właśnie zarzucają szczególnie mieszkańcy Utopii innym narodom, że mimo wielkiej ilości kodeksów zawierających ustawy i komentarze, nie można u nich utrzymać ładu. Utopianie sądzą, że wielką niesprawiedliwością jest krępować jakichkolwiek ludzi prawami, których za wiele jest, aby można je było przeczytać, lub zanadto są ciemne, by ktoś mógł je zrozumieć. Dlatego w Utopii nie ma żadnych adwokatów, którzy przebiegle bronią spraw i chytrze tłumaczą ustawy; uważają bowiem za rzecz pożyteczną, aby każdy sam bronił swej sprawy i to samo wyznał przed sędzią, co miał powiedzieć adwokatowi. [...] Prawa, powiadają Utopianie, ustanawia się jedynie w tym celu, aby każdemu przypomnieć jego obowiązki.

Charakterystyka:

religia

info

W Utopii spotyka się różne wierzenia religijne [...]. Lecz największa i najrozumniejsza zarazem część mieszkańców nie ma nic wspólnego z tymi kultami, ale wierzy w jedną istotę boską, nieznaną, wieczną, nieskończoną, tajemniczą, która przewyższa wszelkie pojęcie ludzkie i wypełnia wszechświat swą wszechmocą, a nie ogromem cielesnym; tę istotę nazywają ojcem. Jemu jedynie przypisują początek, wzrost, postęp, zmiany oraz koniec wszystkich rzeczy i nikomu poza nim nie oddają czci boskiej. [...] Skoro jednak dowiedzieli się od nas o istnieniu Chrystusa [...] trudno uwierzyć, jak ochoczym sercem przyjęli oni tę naukę. [...]

Czy w Utopii:

Świat idealny?

ceni się indywidualizm?

Autor przedstawia wizję świata idealnego, ale da się wyczuć wobec niego dystans - ostateczny wydźwięk tekstu jest więc ironiczny, czasem żartobliwy. Kliknij - jak obraz utopii wykorzystała Wisława Szymborska

jest przestrzeń na samodzielne wybory Utopian (rodzina, praca, rozrywka)?

władza faktycznie należy do ludu?

Andrzej Frycz Modrzewski

polska

O poprawie Rzeczypospolitej (1551 r.) to wydany po łacinie traktat polityczny, w którym autor przedstawia wizję idealnego ustroju.

przewiń do 1"06

„Bez praw nie może być prawdziwej wolności”

Założenia:

• Autor stawia siebie w roli moralisty, który ocenia obyczaje społeczeństwa, krytykuje to, co złe.
• Obyczaje są najważniejsze, ponieważ cała reszta z nich wynika (poprawmy obyczaje, to reszta jakoś pójdzie).

• Z obyczajów wynika np. przestrzeganie prawa, uczciwość obywateli, sztuka wojenna itd., a więc pomyślność państwa.