Dziady cz. II

Cykl lekcji o "Dziadach cz.II" Adama Mickiewicza

Słuchowisko

"Dziady cz.I"

Tematyka:

1. "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, /Co to będzie, co to będzie?" - geneza "Dziadów cz.II." (2h)

2. "Dziady cz. II" - pomiędzy dramatem antycznym a dramatem romantycznym. (1h)

3. Wina i kara - o moralności w "Dziadach cz.II".

Geneza:

Adam Mickiewicz od najmłodszych lat słucha opowieści o ludowych tradycjach, zwyczajach, a także tajemnicze historie o zjawach z okolicznych lasów i jezior od starego sługi Ulissesa. Ludowe piosenki śpiewa mu służąca w domu Mickiewiczów, gospodyni Gąsiewska. Niewykluczone, że jako bardzo młody chłopak sam bierze udział w obrzędzie dziadów. W sierpniu 1820 roku zostaje zaproszony do Tuhanowicz, gdzie poznaje siostrę kolegi ze studiów - Marylę Wereszczakównę. Zakochuje się w niej ze wzajemnością, ale rodzice przeznaczyli już dla niej lepszą partię - Wawrzyńca Puttkamera. Maryla pozostanie niespełnioną miłością Adama. Pisząc "Dziady", odnosi się również do tego doświadczenia. Przeżywa także śmierć matki - 1820 rok. "Dziady cz. II" zostają wydane w 1823 roku. Nazywane są wileńsko-kowieńskimi ze względu na miejsce powstania.

Czym są dziady? Dziady to nazwa ludowego obrzędu zadusznego, wywodzącego się z tradycji rytualnego poczęstunku. Dziady zwane były też ucztą kozła, której przewodniczył Koźlarz lub Guślarz. Ta swoista uczta była organizowana przez pospólstwo dla przywoływanych duchów zmarłych (lub dla zmarłych przodków: dziad = przodek) oraz żebraków, starców i dziadów – jałmużników, na których kończył się poczęstunek. Istotą dziadów było „obcowanie żywych z umarłymi”. W tradycji słowiańskiej (w zależności od regionu) święta zaduszne obchodzono nawet sześć razy do roku, np. na wiosnę ok. 2 maja oraz jesienią – z 31 października na 1 listopada. Jesienne obrzędy były właściwym przygotowaniem do święta zmarłych. Celem obrzędu dziadów było ugoszczenie dusz, mające na celu – z jednej strony – zdobycie ich „zaufania” i zapewnienie sobie ich przychylności, z drugiej natomiast – udzielenie im pomocy w pozyskaniu wiecznego szczęścia. Dusze karmiono kaszą, miodem, jajkami, kutią oraz częstowano... wódką. Biesiady/uczty przygotowywano zarówno w domach, jak i na cmentarzach, przy grobach przodków oraz w przestrzeniach szczególnych – znaczących miejscach kultu, np. na wzgórzach, pod drzewami uznanymi za święte, przy kaplicach, które powstawały czasami w miejscach kultu pogańskiego. W niektórych regionach przy blasku ognisk organizowano dla dusz także kąpiel i saunę. Ogień stawał się symbolem blasku wskazującego duszom właściwą drogę, która prowadziła do bliskich im osób. Szczególną rolę przypisywano w obrzędzie żebrakom (dziadom), którzy mieli pełnić wyjątkową funkcję w kontaktach z zaświatami (żebracy – „mediatorzy”). Obowiązywał w tym czasie zakaz pracy (np. sprzątania po wieczerzy, „aby dusze mogły się naprawdę ugościć”, czy wylewania wody przez okno po myciu naczyń – aby nie spłoszyć dusz). W dramacie Mickiewicza, szczególnie w kontekście takich pojęć, jak: „czyściec” i „zbawienie”, występuje swoiste połączenie zwyczajów pogańskich z chrześcijańskimi. We wschodniej Polsce, także na Białorusi i Ukrainie, obrzęd karmienia dusz na grobach zmarłych przetrwał do dziś.

W trakcie dziadów ucztowano przy grobach przodków.

Do dzisiaj na Białorusi przetrwał zwyczaj dziadów.

Utwór "Upiór"

Jest wstępem do całości "Dziadów" wileńsko-kowieńskich. Jest to historia nieszczęśliwej miłości i samobójczej śmierci młodego człowieka. Według wierzeń ludowych człowiek, który popełnił samobójstwo, nie może nigdy dostać się do nieba, ponieważ dopuścił się śmiertelnego grzechu. Karą za grzech jest ciągłe powracanie na ziemię, bycie wśród żywych, ponowne przeżywanie tragedii zakończonej samobójstwem i powrót do grobu. To jest taki duch-powrotnik.

Motto: "Są dziwy na niebie i ziemi, o których ani śniło się waszym filozofom" W. Szekspir "Hamlet"

Motto zapowiada, że w utworze będzie mowa o wydarzeniach niezwykłych, których nie można wytłumaczyć w sposób racjonalny (za pomocą wiedzy i rozumu).

Elementy pogańskie i chrześcijańskie w "Dziadach" Na kształt obrzędu w II cz. „Dziadów” składają się elementy pogańskie i chrześcijańskie. Mickiewicz pragnął uchwycić w swoim dziele obyczaje ludowe. Elementy pogańskie nie były mile widziane przez duchowieństwo, stąd obrządek dziadów odbywał się potajemnie, późną porą, w ustronnych miejscach, niedaleko cmentarza. Jakie elementy pogańskie, a jakie chrześcijańskie zostały ukazane w "Dziadach"?

7a

7c

7d

7e

Czas akcji: Miejsce akcji: Bohaterowie: Wydarzenia:

https://jamboard.google.com/d/1wnm2DLAfaHZlAbeZwsGC9Q2VLvsr-t0tdB2duZtsL1Y/viewer?f=0

https://wordwall.net/play/10470/755/134

7c

7a

7d

7e

Odkrycia muzyczne - teksty kultury inspirowne "Dziadami"

Kult "Baranek"

plakaty - teksty kultury inspirowne "Dziadami"

Cechy dramatu:

- przeznaczenie do realizacji scenicznej - występują dialogi (akcja) i monologi (autocharakterystyka bohaterów) - TEKST GŁÓWNY - didaskalia - TEKST POBOCZNY - wskazówki uzupełniające fabułę - podział na akty i sceny - w dramacie antycznym: podział na komedię i tragedię - w dramacie antycznym: zasada decorum (jedność czasu, miejsca i akcji)

Budowa akcji - Różnice

Budowa akcji (wykres napięcia)

Budowa akcji (wykres napięcia)

Dziady cz.II mają cechy dramatu antycznego i romantycznego

Podobieństwa: - zachowana zasada 3 jedności - występowanie chóru -

Różnice: - fragmentaryczny charakter utworu - wątki realistyczne przeplatają się z fantastycznymi - typ kompozycji otwartej - ludowość - sceny zbiorowe - akcja ma znaczenie podrzędne

Problematyka moralna W II części "Dziadów" Adam Mickiewicz ujął problem winy i kary zgodnie z wierzeniami ludowymi. W utworze pojawiają się początkowo trzy kategorie duchów. W zależności od ciążących na nich win, są to: duchy lekkie, pośrednie i ciężkie. Każda z przywołanych zjaw przekazuje żyjącym jakąś naukę moralną, dotyczącą życia doczesnego i wiecznego. Kara, jaką ponoszą owe dusze, została im przypisana przez autora, zgodnie z ludowymi przekonaniami. Mickiewicz nie odwołuje się do wykładni prawa kościelnego, ale do wierzeń prostych ludzi.

Symboliczne znaczenie darów, o które proszą zjawy: ziarna gorczycy – symbol cierpienia, namiastka trosk, goryczy, woda i pszenica (chleb) – symbol podstawowego pożywienia, życia. przyciągnięcie do ziemi – poczucie realności życia, przeżywanie go z jego troskami i radościami.

7a

Sposób ich przywołania Wina Kara Prośba i wsparcie Pouczenie ducha (cytat) Interpretacja przesłania

7c

7d

7e

Ziemskie życie zmarłych zostaje osądzone według surowych ludowych kryteriów moralnych. Winą jest nie tylko okrucieństwo wobec ludzi, lecz także dziecięce życie bez zmartwień i zabawa uczuciami innych osób. Z przestróg duchów (powtarzanych przez chór) wyłania się koncepcja człowieczeństwa, zgodnie z którą nie wystarczy żyć bezgrzesznie i mieć czyste sumienie – trzeba jeszcze podejmować ciężar obowiązków, pracować i cierpieć. Na ziemi nie wolno krzywdzić nikogo, ale nie można też żyć w oderwaniu od ludzi, w świecie marzeń, bez pożytku dla innych. Trzeba doświadczyć wszystkiego, co ludzkie, i po ludzku traktować innych.

ostatnia Zjawa

KIM JEST WIDMO? Ostatnia zjawa jest widmem romantycznego kochanka. Popełnił on jedną z najcięższych zbrodni z punktu widzenia praw chrześcijańskich - samobójstwo. PO CZYM POZNAJEMY, ŻE JEST SAMOBÓJCĄ? cyt. "Zwraca lice ku pasterce, Białe lice i obsłony, Jako śnieg po nowym roku. (...) Patrzcie, ach, patrzcie na serce! Jaka to pąsowa pręga, Tak jakby pąsowa wstęga Albo jak sznurkiem korale, Od piersi aż do nóg sięga." Widmo, które pojawiło się na obrzędach, miało czerwoną pręgę na szyi, co sugeruje, że się powiesił z miłości. JAK SIĘ ZACHOWUJE? Nic nie mówi, patrzy za pasterką. Nie boi się święconej wody.

Motywy literackie w "Dziadach": - kultura ludowa, - obrzędowość, - chrześcijaństwo i pogaństwo, - śmierć, samobójstwo, - duchy, - bohater romantyczny, - fantastyka, - wina i kara, - nieszczęśliwa miłość, - grzech.

ZAPROSZENIE Nasza klasa organizuje obrzęd dziadów. W zeszycie napisz zaproszenie dla innych uczniów na to wydarzenie. Podaj dwa argumenty, dlaczego warto się tam znaleźć.

Test czytania ze zrozumieniem - "Dziady cz. II"

Przykładowa rozprawka - elementy.

Dziękuję!