Jan Kochanowski

JAN KOCHANOWSKI

Jan Kochanowski (1530-1584)

Życiorys:

• Urodził się w Sycynie k. Radomia.

• Ojciec, Piotr Kochanowski - zamożny właściciele kilku wsi i sędzia sandomierski

• Matka – Anna z Białaczkowskich - była osobą o wysokiej kulturze umysłowej.

• Dwaj bracia Kochanowskiego: Mikołaj – poeta, Andrzej – tłumacz Eneidy Wergiliusza.

Kochanowscy herbu Korwin

Młodość i studia:

• W wieku 14 lat rozpoczął studia na wydziale Sztuk Akademii Krakowskiej.
• W latach 1551-1552 podjął studia w Królewcu.
• Podróżował do Padwy, Francji.
• Powrót do Polski w 1559 r., jako uznany poeta łaciński.
• Pierwszym polskim utworem Kochanowskiego był Hymn (Czego chcesz od nas, Panie...).

Uniwersytet Jagielloński

• Otrzymał tytuł sekretarza królewskiego.
• Podczas pobytu w Czarnolesie powstały arcydzieła jego twórczości: Odprawa posłów greckich, Psałterz i Treny.

• Przebywał na dworach: Filipa Padniewskiego, Jana Firleja i biskupa Piotra Myszkowskiego.
• Wtedy powstały autobiograficzne pieśni i fraszki dworskie, obyczajowe - ukazanie atmosfery magnackich dworów.

śMIERĆ CÓRKI:

W 1579 lub 1580 roku umarła jego córka Urszula. Ciekawostka: Urszula Kochanowska znana jest tylko z informacji zawartych w Trenach Jana Kochanowskiego – nie istnieją inne zewnętrzne źródła potwierdzające jej istnienie.

Ostatnie lata życia:

• Za panowania Stefana Batorego Kochanowski ponownie dołączył do dworu królewskiego.

• Ostatnie 4 lata swojego życia poświęcił na porządkowanie swojego dorobku twórczego.

• Zmarł nagle w sierpniu 1584 roku w Lublinie .

TWÓRCZOŚĆ

„Nie porzucaj nadzieje, Jakoć się kolwiek dzieje: Bo nie już słońce ostatnie zachodzi, A po złej chwili piękny dzień przychodzi.”

Jan Kochanowski

„Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz.”

Jan Kochanowski

Jako ogień a woda różno siebie chodzą, Tak miłość a powaga nigdy się nie zgodzą.”

Jan Kochanowski

FRASZKI

• Fraszka (wł. frasca) pierwotnie oznaczało gałązkę albo przenośnie, drobiazg, figielek, żarcik.

• Krótki utwór wierszowany, najczęściej ironiczny, satyryczny, dowcipny.

• Wyrazista puenta, która może zawierać głębsze przesłanie.

• Różnorodna tematyka (fraszki dotyczą na przykład pewnego typu zachowań i stereotypów, określonych sytuacji społecznych, politycznych itp.),

• Wyróżniamy fraszki: autotematyczne, autobiograficzne, filozoficzno – refleksyjne, obyczajowe, patriotyczne.

• Fraszki Jana Kochanowskiego ukazały się w roku 1584.

“O żywocie ludzkim” ("Wieczna Myśli”...)

• Jest to fraszka refleksyjna. Poeta zakłada w niej, że jeśli Bóg reaguje tak jak człowiek, to musi mieć świetną zabawę, przyglądając się ludziom.

• Utwór kończy apostrofa do Boga, w której poeta prosi Stwórcę o pozwolenie przyglądania się ludziom z góry.

• Poeta czuje się kimś lepszym od zwykłych ludzi.

• Nie jest to pycha, ale wyraz świadomości własnej indywidualności.

Do gór i lasów

• Jest to fraszka autobiograficzna.

• Podmiot liryczny zwraca się w formie apostrofy do gór i lasów, opisuje historię swego życia.

• Refleksja nad życiem oraz planami i niepewnością związanymi z nieznaną przyszłością.

• Wspomnienie odbytych podróży (do Francji, Niemiec, Włoch) oraz wizerunki poety jako: żaka, rycerza, dworzanina, członka kapituły.

• W zakończeniu pojawia się pytanie o nieznaną przyszłość i zbliżającą się starość.

• Brak lęku i obawy, dominuje raczej nastrój umiarkowanego optymizmu, podmiot liryczny posiadać niezawodną receptę na życie.

• Zgoda na nieznane: “A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci”.

• Carpe Diem - “Chwytaj dzień”.

PIEŚŃ

• Jest to gatunek liryki, który pochodzi z Antyku.

• Ówcześnie pieśni wykonywano przy akompaniamencie instrumentów muzycznych i często z towarzystwem tańca.

• Jako samodzielna forma literacka ukształtowała się w twórczości Horacego, który tworzone przez siebie utwory nazywał carmina (dziś oda).

TEMATYKA:

• Religijne - które sławią wielkość Stwórcy
• Filozoficzne - stanowią wykładnię humanizmu renesansowego opartego na wartościach antyku.
• Patriotyczne – ukazują wzorzec postawy obywatelskiej.
• Autotematyczne - zawierają refleksję na temat nieśmiertelnej natury poezji.

CECHY GATUNKOWE

• prosta budowa

• podział na strofy

• powtarzające się refreny

• rytmizacja

• regularny wiersz sylabiczny.

Styl pieśni cechują:

• klasyczny umiar i prostota - mimo wykorzystania bogatego arsenału środków stylistycznych.
• Lizne nawiązania do mitologii, Biblii, różnych toposów literackich, koncepcji filozoficznych oraz dzieł starożytnych i renesansowych twórców.

Kochanowski zawarł w pieśniach wszystkie swoje przemyślenia i refleksje.

• ogromne bogactwo tematyczne

• wielka wszechstronność
• zmienność nastrojów: od smutku i zadumy, do radości i beztroski.

Hymn (Czego chcesz od nas Panie...)

• To utwór religijny, śpiewany w kościołach jako pieśń pochwalna, sławiąca miłość Stwórcy do ludzi.

• Pierwsza zwrotka - apostrofa, w której podmiot zbiorowy zadaje Bogu retoryczne pytanie.

• Bóg obecny jest poprzez powszechność swojej dobroci.

• Stwórca ukształtował świat na swoje podobieństwo.

Serce roście, patrząc na te czasy...

• Pieśń filozoficzna, która wyraża renesansowy optymizm i afirmację życia ziemiańskiego.

• Podmiot mówiący z radością opisuje piękno przyrody, zachwyca się światem.

• Dwie postawy życiowe: człowieka szczęśliwego i frustrata.

• Źródłem pogody ducha jest cnota (stoicyzm).

• Tylko człowiek doskonały moralnie i pełen wewnętrznego spokoju może się w pełni radować życiem.

• Człowieka, którego sumienie nie jest czyste i pozbawione harmonii duchowej, nic nie będzie w stanie uszczęśliwić.

TRENY

• Gatunek poezji żałobnej, ukształtowany w starożytnej Grecji.

• Jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, napisana na cześć zmarłego, rozpamiętująca jego chwalebne czyny, zalety, zasługi.

Tren miał ścisły układ wewnętrzny:

• pochwała cnót i zalet zmarłego,
• rozpamiętywanie wielkości poniesionej straty,
• demonstracja żalu,
• pocieszenie,
• napomnienie – pouczenie.

Liryka funeralna – to liryka żałobna.

KOMPOZYCJA CYKLU

ROZPACZ

POCIESZENIE

Treny I-VIII To prezentacja zalet zmarłej córeczki opisem pustki, jaka pozostała po jej śmierci.

Tren XIX Zawiera rozwiązanie kryzysu, znalezienie pocieszenie i przyjęcie nauki, jaka płynie z przeżytej tragedii. Poeta odnajduje równowagę duchową.

UKOJENIE

BUNT

Treny XII-XVIII To poszukiwanie ukojenia i drogi do nowego światopoglądu.

Treny IX-XI Ukazują kryzys światopoglądowy poety. Dominuje w nich opis dramatycznego buntu, uczucie zagubienia, bezradności.

PSALM

TEMATYKA:

• Ma charakter dziękczynny, błagalny, pokutny.
• Kochanowski przyjmuje postawę humanizmu chrześcijańskiego.
• Teksty skupiają się na człowieku i jego relacjach z Bogiem.

GENEZA:

• Pracę na zbiorem psalmów Psałterz Dawidów Kochanowski poprzedził skrupulatnymi studiami nad Biblią.
• Autor dostosował swój przekład do rodzimych warunków i obyczajowości.
• Zbiór ukazał się w 1579 roku.

GATUNEK:

• Psalm wywodzi się z Biblii.
• To liryczny utwór religijny o podniosłym charakterze łączączy cechy hymnu i modlitwy.
• Często wykonywany z towarzyszeniem muzyki.

Psalm 91. "Kto się w opiekę poda Panu swemu"

• Charakter pieśni pochwalnej i zarazem dziękczynnej.

• Bóg ukazany jest w roli troskliwego opiekuna, który nigdy nie opuszcza człowieka w potrzebie.

• Dobroć Pana ujawnia się przez przywołanie obrazów Boga jako ptaka chroniącego dzieci w cieniu swoich skrzydeł przed zagrożeniem, a także wojownika gotowego bronić pokrzywdzonych.

Dziękuję za uwagę!

BIBLIOGRAFIA

• "Opracowania lektur i werszy" - liceum i technikum
• "Teraz matura" - język polski, poziom rozszerzony
• "Paszport Maturzysty" - jezyk polski przed maturą
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kochanowski
• https://culture.pl/pl/tworca/jan-kochanowski
• https://www.google.pl/imghp?hl=pl
• https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/fragmenta-piesn-czego-chcesz-od-nas-panie.pdf
• https://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Pie%C5%9B%C5%84_(gatunek_literacki)