Oświecenie w Rzeczypospolitej

Oświecenie w

Rzeczypospolitej

Izabela Majkut IIwp

Spis treści

Początki oświecenia w Polsce

Architektura i sztuka

Literatura i nauka

Wybitni Polacy

01. Początki oświecenia w Polsce

Według znawcy tej epoki M. Klimowicza idee oświeceniowe dotarły do Polski głównie poprzez Niemcy. Dzięki głoszącemu w sposób umiarkowany nowe idee filozofowi niemieckiemu Ch. Wolffowi. Pierwszymi prekursorami nowych poglądów w Polsce stali się dwaj biskupi: A. S. Załuski - kanclerz wielki koronny i biskup krakowski oraz jego brat bp kijowski J. A. Załuski.

MASONOWIE

Dużą rolę w propagowaniu myśli oświeceniowych odegrały zakładane w czasach Augusta III loże masońskie (międzynarodowy ruch parareligijny i etyczny o charakterze antyklerykalnym, powstały na początku XVIII w., stawiający sobie za cel doskonalenie ludzi, niwelowanie różnic religijnych i stanowych). Początek oświecenia na ziemiach polskich wiąże się także z powstaniem w 1740 Collegium Nobilium i 1747 biblioteki Załuskich.

MECENAT STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO

Lata panowania tego władcy (1764-1795) to okres największego rozwoju kultury i sztuki w Polsce nazywany oświeceniem stanisławowskim. Fundował on stypendia najbardziej zdolnym twórcom w naszym kraju np. malarzom: F. Smuglewiczowi i Z. Voglowi, pisarzom: S. Trembeckiemu, F. S. Jezierskiemu, F. Bohomolcowi. Z jego inicjatywy dokonano przekładu z łaciny i francuskiego dzieł Tacyta, Horacego, Seneki i Monteskuisza oraz powołano "Monitor" - pierwsze w Polsce regularnie wydawane czasopismo.

OBIADY CZWARTKOWE

Cotygodniowe spotkania organizowane przez Stanisława Augusta na wzór paryskich salonów literackich w Zamku Królewskim i Łazienkach. Dyskutowano na nich o sztuce, literaturze, polityce i reformach. Wśród gości byli np. F. Bohomolec, H. Kołłątaj i I. Krasicki. Odbywały się co tydzień przez 11 lat począwszy od 1771.

02. Architektura i sztuka

Architektura

Powstające w oświeceniu budowle przybierały formy klasycystyczne; ozdabiano ja kolumnadami, miały symetryczną bryłę. Ponadto w stylu klasycystycznym wznoszono także kościoły i budowle miejskie.

BUDOWLE

ŁAZIENKI

PAWŁOWICE - PAŁAC MIELŻYŃSKICH

JABŁONNA - PAŁAC PONIATOWSKICH

BUDOWLE

ARKADIA-PARK SENTYMENTALNY RADZIWIŁŁÓW

KOŚCIÓŁ ŚW. TRÓJCY W WARSZAWIE

SZTUKI PLASTYCZNE

W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii.

OBRAZY

MARCELLO BACCIARELLIPortret Stanisława Augusta Poniatowskiego

JAN PIOTR NORBLINTarg na Pradze

BERNARDO BELOTTO (CANALETTO)Widok Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego

03. Literatura i nauka

Literatura

W literaturze często sięgano po antyczne formy, które umożliwiały łatwy i logiczny przekaz; przede wszystkim dramat, komedię, bajke i satyrę.

FRANCISZEK BOHOMOLEC

Tworzył komedie, w których ośmieszał nadmierne przywiązanie do tradycji sarmackich oraz przestrzegał przed zachłyśnięciem się cudzoziemczyzną. W krąg jego dzieł wchodzą m. in. "Paryżanin polski" - sztuka konwiktowa (przeznaczona do odgrywania przez młodzież szkolną), "Małżeństwo z kalendarza", "Pan dobry", "Czary". Był też współzałożycielem i publicystą "Monitora".

FRANCISZEK KARPIŃSKI

Najbardziej znane najlepsze polskie sentymentalistów, autor sielanek m. in. „Laura i Filon” oraz „Pieśni o narodzie Pańskim”. Był na związanym z Czartoryskimi i ich siedzibą w Puławach.

STANISŁAW TREMBECKI

Tworzył bajki, jak i poematy polityczne, oficjalne dokumenty badawcze np. list poetycki "Dnia siódmego września", poemat "Sofiówka". Jego utwory zostały wydane w całości dopieo w 2. połowie XX wieku.

ADAM NARUSZEWICZ

Autor przekładów dzieł łacińskich, a także poeta. W swych odach i satyrach głosił kult rozumu i krytykował sarmatyzm. Zajmował się również historią. W swoim dziele "Historia narodu polskiego" w duchu oświeceniowym przedstawił dzieje Polski i przyczyny jej upadku.

IGNACY KRASICKI

Nawybitniejszy, najbardziej nowoczesny pisarz epoki stanisławowskiej. Ukazywał problemy Rzeczpospolitej w sposób czytelny, a komputer poetycki. Jego pierwszym opublikowanym utworem był "Hymn do miłości ojczyzny", długo uznawany za polski hymn narodowy. Jest również pierwsza polskiej powieści "Mikolaja Doświadczyńskiego otwarcia".

JULIAN URSYN NIEMCEWICZ

W dramacie "Powrót posła" stworzył nowy wzór bohatera; szlachcica przekonanego do reform w Polsce. Pisał również aluzyjne dramaty historyczne np. "Kazimierz Wielki", bajki o ruchu politycznym np. „Gmach podupadły” i pamflety polityczne przeciwko Targowicy np. „Księgi Szczęsnowe”.

EDUKACJA I NAUKA

Reformę szkolnictwa stosana w 1773 Komisja Edukacji Narodowej. Celem wprowadzonych przez nią zmian było nie tylko podniesienie poziomu nauczania w Polsce, ale przede wszystkim ukierunkowanie na kształcenie oświeconych. Wśród odpowiedzialnych za działania KEN było wielu wybitnych przedstawicieli epoki stanisławowskiej: AK Czartoryski, I. Potocki, H. Kołłątaj. Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych (specjalny organ komisji) stworzył nowy program nauczania i wydał nowe podręczniki. Komisja stworzyła równiez nowy system szkolny, w którym istniała określona hierarchia. Stworzony przez KEN nowoczesny model świeckiego szkolnictwa stał się wzorem dla innych państw np. Rosji i Prus.

SENTYMENTALIZM

Drugi nurt w polskiej literaturze oświecenia, rozpropagowany w latach 80. XVIII wieku. Pisarze reprezentujący ten nurt na pierwszym planie stawiali ludzkie uczucia, a nie rozum, jak twórcy klasycystyczni. Literatura sentymentalna nie odnosiła się do polityki, ani nie propagowała nowego programu społecznego.

SZKOŁA RYCERSKA

Akademia Szlacheckiego Korpusu Jego Królewskiej Mości i Rzeczpospolitej powołana w 1756. Jej program przewidywał kształcenie w ciągu pięciu lat. Przez pierwsze trzy lata kadetów uczono języków obcych, matematyki, historii i prawa, a później przygotowywano do służby w administracji państwowej, albo w wojsku. Absolwentami szkoły gór m. In. in. T. Kościuszko i JU Niemcewicz.

04. Wybitni Polacy

S. Chruścikowski - fizyk

S. Stasic - geolog

ks. K. Kluk - opublikował w publikacji opisującej polskie rośliny według nowoczesnej systematyki opracowanej przez Lineusza

J. Śniadecki - chemik

J. Śniadecki - matematyk

M. Poczobut Odlanicki - matematyk

Koniec