Oświecenie w rzeczpospolitej

oświecenie w rzeczpospolitej

Oświecenie w Polsce

Początki polskiego oświecenia datuje się na lata 30. XVIII w., które wiążą się z zakładaniem w Polsce loży masońskich przez Augusta III. Datą niezwykle istotną jest rok 1764. Wtedy na tron Polski wstąpił ostatni król – Stanisław August Poniatowski. Zgromadził wokół siebie najważniejszych twórców i polityków sprzyjających ideom oświeceniowym. Miały one służyć poprawie Rzeczypospolitej. Za umowną datę końcową uznać można 1822 rok, zadebiutował wtedy największy pisarz polskiego romantyzmu – Adam Mickiewicz.

Ideologia polskiego oświecenia

• filozofia wolności narodowej
• racjonalizm
• postrzeganie świata przez pryzmat nauki
• powszechność oświaty
• rozwój nowych instytucji życia społecznego i kulturalnego

Fazy oświecenia w Polsce

1740-1764 – faza wczesna (przed elekcją Stanisława Augusta) 1764-1795 – faza dojrzała (czasy stanisławowskie) 1795-1822 – faza schyłkowa (od I rozbioru po wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza)

Monitor

Z inicjatywy Augusta Poniatowskiego powołano "Monitor" - pierwsze w Polsce regularnie publikowane czaspismo, które propagowało oświeceniowe poglądy. Wydawano w drukarni królewskiej, a jego przygotowaniem zajmowali się Ignacy Krasicki i Franciszek Bohomolec. Na jego łamach krytykowano obyczaje sarmackie epoki saskiej, przeciwstawiając im nowy wzorzec oświeconego obywatela. Pismo miało na celu pozyskać zwolenników reform planowanych przez króla.

Mecenat Augusta Poniatowskiego

Wspierał finansowo ludzi pióra, teatru i sztuki. W jego programie odnowy państwa życie kulturalne stanowiło ważne ogniwo reform. Zapraszał na dwór królewski wybitnych zagranicznych malarzy, architektów i rzeźbiarzy. Byli to m.in.:malarze: Marcello Bacciarelli, Bernardo Belotto zwany Canaletto, architekt Domenico Merlini, rzeźbiarz Franciszek Pinck. Fundował stypendia dla polskich twórców: malarzy Franciszka Smaglewicza i Zygmunta Vogla. Pomagał również pisarzom: Stanisławowi Trembeckiemu, Franciszkowi Salezy – Jezierskiemu, Franciszkowi Bohomolcowi. Poniatowski zmienił styl Zamku królewskiego i Łazienek.

Obiady czwartkowe

Stanisław August na wzór paryskich salonów literackich organizował cotygodniowe spotkaniaw Zamku Królewskim lub w Łazienkach. Była to okazja, by przy stole dyskutować o sztuce, nauce, literaturze, polityce, czy reformach.

Architektura i sztuka

Łazienki królewskie

Prywatna rezydencja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Kompleks pałacowo – parkowy, zaprojektowany m.in. przez Domenico Merliniego i Jana Chryzostoma Komsetzera. W jego skład wchodzą:

• Pałac na Wyspie
• Stara Pomarańczarnia
• Nowa Kordegarda
• Teatr na Wyspie
• Świątynia Sybilli
• Pałac Myślewicki

Katedra w Wilnie

Pałac Czartoryskich w Puławach

Świątynia Sybilli w Puławach

Malarstwo klasycystyczne

Marcello Bacciarelli malarz włoski, malował:

• portrety Stanisława Augusta Poniatowskiego,
• sceny z historii Polski,

• poczet królów polskich

Zamku Królewskiego w Warszawie.

Bernardo Bellotto zwany Canaletto malarz włoski, malował:

• widoki Warszawy,
• wydarzenia z historii Polski,
• wyobrażenia Rzymu z czasów antycznych

Jan Piotr Norblin – malarz francuski, malował:

• sceny z historii Polski,
• współczesne mu wydarzenia,
• Targ na Pradze 1791.

Rzeźba

Rzeźba stanowiła ważny element wystroju domów mieszkalnych oraz gmachów publicznych. Również tutaj inspirowano się sztuką starożytną. Wielu przyszłych artystów szkoliło się we Włoszech, gdzie mogli doskonalić swój warsztat, kopiując antyczne rzeźby. Jednym z nich był przyszły kierownik pracowni rzeźbiarskiej na Zamku Królewskim, Andrzej Le Brun, odpowiedzialny za dostarczenie popiersi postaci historycznych do Sali Rycerskiej.

Muzyka

W czasach stanisławowskich w muzyce dominowała opera, wystawiana w teatrach publicznych oraz w rezydencjach elit przy okazji spotkań towarzyskich. W tych ostatnich często zatrudniano profesjonalnych muzyków i aktorów, którzy odpowiadali za organizację przedstawień teatralnych i koncertów. Sami goście czy gospodarze spotkań także prezentowali swoje umiejętności. Ówcześni doceniali np. talenty wokalne i aktorskie Heleny Radziwiłłowej oraz grę na klawesynie Izabeli Branickiej. Do dziś zaś profesjonalni muzycy wykonują utwory niezwykle uzdolnionych muzycznie braci Michała Kazimierza i Michała Kleofasa Ogińskich. Obok repertuaru poważnego nie brakowało repertuaru lżejszego, tanecznego.

Klasycyzm

• ogólne założenia oświecenia a oświecenie w Polsce
• rozpowszechnienie druku
• ateizm i deizm
• kształt społeczeństwa
• krytycyzm

• Franciszek Bohomolec: krytykowanie sarmatyzmu, nadmiernej łaciny i naśladowania obyczajów francuskich
• Stanisław Trembecki: literatura piękna, która jednocześnie wychwala króla
• Julian Ursyn Niemcewicz: wzór bohatera/szlachcica przekonanego do reform
• Adam Naruszewicz: kult rozumu, ale kwiecistość baroku
• Ignacy Krasicki: moralista- bajki, satyry o pracy nad sobą

Sentymentalizm

• brak wymiaru politycznego i społecznego
• < emocje
• pierwotne szczęście
• tematyka intymna
• patriotyzm

• Franciszek Karpiński: sielanki, wiersze miłosne do Justyny
• Ogrody Czartoryskich w Puławach, patriotyzm i erotyki

Teatr Narodowy w Warszawie 1765r

• polskie sztuki po polsku
• wzór oświeconego obywatela zamiast łacińskiego sarmaty
• rozwój kultury, patriotyzmu

Szkoła Rycerska 1765r

• języki obce, matematyka, historia, prawo, muzyka, taniec, inżynieria wojskowa, jazda konna, fechtunek
• Kościuszko i Ursyn Niemcewicz

Rozwój oświaty i nauki

Komisja Edukacji Narodowej 1773r

• zarządzała szkołami za majątek jezuicki, bo papież ich skasował
• świeckie szkolnictwo, podręczniki, nowoczesny system szkolny

• uniwersytety z teorią kopernika, Jędrzej i Jan Śniadeccy
• geologia Stanisław Staszic
• przyroda ks. Krzysztof Kluk
• nowoczesna historia Adam Naruszewicz

Dziękujemy!