"Pan Tadeusz" jako epopeja narodowa

"Pan Tadeusz"jako epopeja narodowa

Literatura jest jednym ze składników budujących tożsamość narodową. Łączy nas nie tylko historia, tradycja czy język, ale także ważne książki, z którymi utożsamiamy się jako naród. A książką, którą uznaje się za szczególnie ważną jest epopeja. I tak Grecy mają „Iliadę” i Odyseję”, Francuzi „Pieśń o Rolandzie”, Niemcy „Pieśń o Nibelungach”, Anglicy „Beowulfa”, Rosjanie „Słowo o wyprawie Igora”, a Polacy „Pana Tadeusza”.

Epopeja ma formę niezwykle zrygoryzowanego wewnętrznie poematu, mówiącego o losach niezwykłego bohatera w kontekście losów zbiorowości, na tle ważnych, przełomowych dla niej wydarzeń. Utwór z tego gatunku rozpoczynał się wzniosłą inwokacją, będącą najczęściej zwrotem do Muzy z prośbą o natchnienie. Pojawienie się bogów, co więcej, ich ingerencja w sprawy ludzkie była również charakterystyczną cechą eposu.

Cechy charakterystyczne epopei:

• wierszowana forma,
• podział na części,
• wielowątkowość,
• liczne opisy i dygresje czyli odejścia od głównego wątku,
• bogaty w środki stylistyczne język (np. porównania homeryckie),
• wszechwiedzący narrator,
• ukazanie losów bohaterów na tle ważnych, przełomowych wydarzeń,
• ukazanie ingerencji bogów w losy bohaterów.

Cechy charakterystyczne epopei na przykładzie "Pana Tadeusza":

• utwór pisany wierszem

• tekst dużych rozmiarów

• przedstawia losy bohaterów na tle wydarzeń historycznych ważnych dla całego narodu

• wprowadzenie bohatera zbiorowego

• Ukazuje bogate tło obyczajowe

• występuje trzecioosobowy narrator

• rozpoczyna się inwokacją

• epizodyczna akcja

• zawiera retardacje

• podniosły styl

• język utworu

• środki stylistyczne

• utwór wielowątkowy

Epopeja narodowao określenie przyznawane jest zwykle jednemu dziełu literatury narodowej, które według materiałów historycznych czy tradycji ma najwierniej oddawać charakterystyczne dla epoki rysy narodu lub jego warstwy, osiągając jednocześnie wysoki stopień artyzmu.Badacze literatury podkreślają, że utwór ten zawiera jednak elementy różnych gatunków literackich: m.in. poematu heroicznego, heroikomicznego, satyry, powieści walterskotowskiej, baśni, gawędy szlacheckiej oraz sielanki.

• "Pan Tadeusz" – podobnie jak "Iliada" rozpoczyna się inwokacją – do Litwy i Matki Boskiej, a pamiętamy, że Homer zwracał się do Apollina. (W obu przypadkach pada prośba o pomoc i natchnienie w tworzeniu dzieła.
• Mickiewicz zachowuje stałą liczbę sylab w wersach przez cały utwór (pisany trzynastozgłoskowcem), Homer pisał heksametrem.
• Polski wieszcz dba o realizm szczegółu – np. w opisie Soplicowa, stołu i siedzących przy nim biesiadników, serwisu z porcelany, grzybów, roślinności litewskiej itd. Przykładem pamiętnym z Iliady jest opis tarczy Achillesa.
• Sceną batalistyczną wzorowaną na Homerze jest Mickiewiczowski opis ostatniego zajazdu szlacheckiego (z tym że posiada cechy komiczne), również retrospekcja najazdu Moskali i śmierć Stolnika. Z "Iliady" można przywołać pojedynek Hektora z Achillesem.
• Porównanie homeryckie (przykład – początek pojedynku Hektora z Achillesem) często występuje też w Panu Tadeuszu.
• Narrator w obu eposach jest zdystansowany, wszechwiedzący, trzecioosobowy – sam ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji.
• Zgodnie z definicją gatunku oba utwory ukazują dzieje bohaterów na tle wielkiego wydarzenia lub przełomu historycznego. Homer tłem takim uczynił wojnę trojańską, Mickiewicz – marsz Napoleona przez Europę na wschód.

Epos homerycki vs "Pan Tadeusz" - podobieństwa

• Ważna w eposie homeryckim dwoista struktura świata przedstawionego: nakładanie się na siebie równolegle świata bogów i ludzi.

W naszym eposie narodowym nie ma tego – moce nadprzyrodzone nie wkraczają w świat ludzki.

• Mickiewicz w swoją opowieść wprowadza dużą dawkę humoru: nawet miłosne perypetie Tadeusza opowiedziane są z przymrużeniem oka. Homer nie czyni tego nigdy – epos, utwór bohaterski wymaga stylu odpowiedniego do powagi osób i zdarzeń – jest zatem pełen heroicznego patosu.

Epos homerycki vs "Pan Tadeusz" - podobieństwa

Ostatni (slajd?)Słowo „ostatni” w "Panu Tadeuszu" pada około czterdziestu razy (ktoś jest chętny, by to policzyć?). Znajduje się nawet w podtytule epopei – jest to opowieść o ostatnim zajeździe na Litwie, czyli zbrojnym rozwiązywaniu sąsiedzkich konfliktów przez szlachtę. Ów zajazd zorganizował ostatni Klucznik Horeszkowa, zarazem ostatni dworzanin ostatniego Stolnika, czyli Gerwazy. Przywódcą zajazdu jest ostatni z Horeszków, czyli Hrabia. Soplicowa broni ostatni woźny Trybunału, czyli Protazy. Przymiotnik „ostatni” pojawia się także w kontekście króla Polski i władcy Litwy, polskich sejmików, uczty, Podkomorzego. Dlaczego określenie to tak licznie występuje na kartach Pana Tadeusza? Oznacza ono kres pewnej epoki – Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Narrator opowiada o świecie już minionym. Są to zresztą wspomnienia „kraju lat dziecinnych” Mickiewicza, który, jak wiemy, pisząc ten utwór, przebywał na emigracji i bardzo tęsknił za ojczyzną, jaką zapamiętał z dzieciństwa.

Dziękuję