7.Sınıf 6.Ünite 2

Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

Ebranur ULUSOY

Bitki ve Hayvanlarda Üreme Çeşitleri

Eşeyli üreme

Eşeysiz üreme

Bir ana canlının kendisiyle aynı özellikte bireyler meydana getirmesine denir. Bu üreme şeklinde üreme hücreleri görev almaz. Bu yüzden canlıların cinsiyeti önemli değildir.

Vejetatif Üreme: Bitkilerin kök, dal, yaprak gibi kısımlarından yeni bitkiler oluşmasına vejetatif üreme denir.

• Sıcak ve nemli ortamda bekleyen soğanın filizlenmesi,
• Çileğin sürünücü gövdesiyle yeni bitki oluşturması,
• Söğüt, gül, kavak dalından yeni bitki oluşması, Patates, yer elması gibi bitkilerde göze denen çıkıntıların yeni bitkiyi oluşturması,
• Lale, nergis gibi bitkilerin soğanlarının uygun ortama ekilerek yeni bitki oluşturması, vejetatif üremeye örnektir.

Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlı üzerinde oluşan çıkıntının, zamanla büyüyüp gelişerek yeni canlı oluşturmasıdır. Denizanası, hidra, bira mayası, sünger, mercan tomurcuklanma ile üreyen canlılardır. Bölünerek Üreme: Belli bir olgunluğa ulaşan tek hücreli canlının bölünerek kendine benzer canlı meydana getirmesidir. Amip, öglena, paramesyum (terliksi hayvan), su yosunu ve bakteriler bölünerek ürerler. Yenilenme(Rejenerasyon) ile Üreme: Canlının kopan parçasından yeni canlı oluşmasına denir. Denizyıldızının kopan kolunu yenilemesi, toprak solucanının kopan parçalarından yeni canlı oluşması yenilenme ile üremeye örnektir.

Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi, kırılan kemiklerin kendini onarması, yaraların iyileşmesi, kemik iliğinde kan hücresi üretilmesi bir çeşit yenilenmedir, ancak yenilenmeyle üreme değildir. Çünkü yeni canlı oluşmaz.

Sporla Üreme: Sporlar üzeri sağlam bir örtü ile kaplı özelleşmiş hücrelerdir. Olumsuz çevre şartlarına iyi dayanırlar. Şartlar uygun hale gelince yeni canlıyı oluştururlar. Kara yosunu, eğrelti otu ve mantarlar sporla ürer.

Eşeysiz üreme bitti.Sırada bitkilerde üreme,büyüme ve gelişme var.

Bitkilerde Üreme,Büyüme ve Gelişme

Bitkilerde de sperm ve yumurta var mıdır?

Bitkilerin üreme organları, çiçek kısmındadır. Çiçek, yandaki resimlerde görüldüğü gibi çiçek sapı, çiçek tablası, çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi organdan oluşur.

Erkek organ:

Başçık: Çiçek tozlarının (polenlerin) bulunduğu kısımdır. Polenler, erkek üreme hüclerini içerir.

Sapçık: Başçığı taşır.

Dişi organ:

Tepecik: Polenlerin dişi üreme organına yerleştiği ilk kısımdır. Yapışkan bir yapıdadır. Dişicik Borusu: Polenlerin tepecikten yumurtalığa taşındığı borudur.

Yumurtalık: İçinde bir veya birkaç tane tohum taslağı bulunur. Tohum taslağının içinde dişi üreme hücresi (yumurta) yer alır.

Taç yaprak: Çiçeğin renkli ve kokulu kısmıdır. Kokusu ve rengi ile böcekleri kendine çeker. Çanak yaprak: Yeşil renkli kısımdır. Çiçeğin tomurcuk halini dış etkilerden korur. Çiçek tablası: Bitkinin çanak ve taç yapraklarını, erkek ve dişi organlarını bir arada tutar. Çiçek sapı: Çiçeğin bitki gövdesiyle birleştiği kısımdır.

Not: Çiçeğin erkek organ,dişi organ,taç yaprak ve çanak yaprak kısımları bulunuyorsa tam çiçek denir.Bazı çiçeklerden bu kısımların bir kısmı olmayabilir.Bunlara eksik çiçek denir.

Bitkinin erkek üreme hücresine polen denir.Bitkilerin üreyebilmesi için polenlerin yumurtaya ulaşması gerekir. Tozlaşma: Erkek organın başçığında bulunan polenlerin, rüzgâr, su ve hayvanlar aracılığı ile dişi organın tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir. Döllenme: Dişi organın tepeciği nemli olduğu için buraya ulaşan polenlerin zarı, su alarak şişer ve çatlar. Polenden yumurtalığa doğru polen tüpü adı verilen bir borucuk oluşur. Polen içindeki üreme hücreleri, polen tüpünden geçerek yumurtalığa ulaşır. Yumurtalıktaki yumurtanın çekirdeği ile sperm hücresinin çekirdeği kaynaşır. Bu olaya döllenme denir. Bu olay sonucunda zigot denilen döllenmiş yumurta oluşur. Kısa sürede zigot bitkinin küçük taslağı olan embriyoyu meydana getirir. Embriyonun etrafı sert bir kabukla çevrilir. Böylece tohum adı verilen yapı oluşur. Tohumun içinde bulunduğu yumurtalık etlenip sulanarak gelişir ve meyveyi oluşturur.

Not: Meyve oluşumundan önce tohum meydana gelir.

Zigot--Embriyo--Tohum--Meyve

Çiçekli Bitkinin Hayat Döngüsü

1. Tozlaşma: Erkek organın başçığında bulunan polenler, rüzgâr, su ve hayvanlar aracılığı ile dişi organın tepeciğine ulaşır. 2. Döllenme: Yumurtalıktaki yumurtanın çekirdeği ile sperm hücresinin çekirdeği kaynaşarak döllenme olayı gerçekleşir. Döllenme sonucu zigot oluşur. Zigot ise embriyoyu oluşturur. 3. Tohum ve Meyve Oluşması: Embriyonun etrafı sert bir kabukla çevrilir. Böylece tohum adı verilen yapı oluşur. Tohumun içinde bulunduğu yumurtalık etlenip sulanarak gelişir ve meyveyi oluşturur. 4. Çimlenme: Döllenme olayından sonra oluşan tohumlar, su, yağmur suları, rüzgar ve canlıların etkisiyle çevreye dağılır. Tohumların içindeki embriyonun uygun ortamda gelişerek yeni bitki oluşturmasına çimlenme denir. 5. Genç bitkinin oluşması: Çimlenme sonrası büyüme ve gelişmek üzere genç bitki oluşur. 6. Olgun bitkinin oluşması: Genç bitki büyüyüp gelişerek tomurcukları, tomurcuklar da çiçekleri oluşturur.

Çimlenme esnasında embriyonun ihtiyacı olan besin, besi doku (çenek) tarafından karşılanır.

Çünkü yaprakları olmadığı için bitki çimlenme esnasında fotosentez yapamamaktadır.

Tohumun Çimlenmesi için Ne Gereklidir?

Çimlenme için;

• Su (Nem)
• Hava (Oksijen)
• Uygun sıcaklık gereklidir.

NOT: Çimlenme için ışık gerekli değildir. Tohum çimlenirken depo besini kullanır. Çimlenme gerçekleştikten sonra oluşan genç bitkinin yaprakları vardır ve bu sayede fotosentez yaparak besin üretir ve büyümeye devam eder. Büyüme ve gelişme için;

• Su
• Hava(Oksijen)
• Uygun Sıcaklık
• Işık gereklidir.

Peki...Hayvanlarda üreme,büyüme ve gelişme nasıl?

Hayvanlarda Üreme,Büyüme ve Gelişme

Hayvanlarda Üreme,Büyüme ve Gelişme

Eşeyli üremenin gerçekleşmesi için yumurtanın çekirdeği ile spermin çekirdeğinin birleşmesi gerekir. Bu birleşme olayına döllenme denir.

Sperm ve yumurta bazı hayvanlarda anne vücudunda birleşirken bazıları dış ortamda birleşir. Suda yaşayan canlılarda ve kurbağalarda yumurta ve sperm anne vücudu dışında birleşerek döllenme gerçekleştirir. Bu olaya dış döllenme denir. Karada yaşayan canlılarda ise döllenme anne vücudu içinde olur. Bu döllenmeye iç döllenme denir. Kedi, at, yılan, kuş gibi karada yaşayan canlılar iç döllenme yapar.

Memelilerde Üreme, Büyüme ve Gelişme

• Doğurarak çoğalırlar.
• İç döllenme, iç gelişme görülür.
• Yavru bakımı vardır ve yavrularını sütle beslerler.
• İnsan, at, kedi, köpek, geyik, fok, yunus, balina, yarasa vb. doğurarak çoğalır.

Kuşlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

• Yumurta ile çoğalırlar.
• İç döllenme, dış gelime görülür.
• Yavru bakımı vardır.

NOT: Yumurta ile çoğalan canlılardan sadece kuşlarda yavru bakımı vardır. Sürüngenlerde Üreme, Büyüme ve Gelişme

• Yumurta ile çoğalırlar.
• İç döllenme, dış gelişme görülür.
• Yavru bakımı yoktur.
• Yılan, kertenkele, su kaplumbağası

Balıklarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

• Yumurta ile çoğalırlar.
• Dış döllenme, dış gelişme görülür.
• Yavru bakımı yoktur.

Kurbağalarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

• Yumurta ile çoğalırlar.
• Dış döllenme, dış gelişme görülür.
• Yavru bakımı yoktur.
• Gelişimleri sırasında başkalaşım geçirirler.

NOT: Balık ve kurbağalar yumurtalarını suya bıraktıklarından, nesillerinin devamı için çok sayıda yumurta oluştururular. Çünkü yumurtalar suda korunmasız haldedir.

Başkalaşım Olayı:Kurbağa, kelebek gibi bazı canlılarda, yavru canlı bazı yapısal değişimler geçirdikten sonra ana canlıya benzer hale gelir. Canlıların geçirdiği bu yapısal değişimlere başkalaşım denir. Canlıların başkalaşım geçirmesinin nedeni, yumurtada yeterli besin olmadığı için canlının gelişimini tamamlamadan yumurta dışına çıkmasıdır. Uğur böceği, sinek, kelebek, kurbağa, çekirge vb. başkalaşım geçirir.

Bitki ve Hayvanlarda Büyüme ve Gelişmeye Etki Eden Faktörler

Canlıların büyüme ve gelişme süreçleri birbirinden farklıdır. Canlının sahip olduğu kalıtsal özellikler ile yaşadığı çevre büyüme ve gelişme sürecini doğrudan etkiler.

Çevresel Faktörler Beslenme: Dengeli ve düzenli beslenme sağlıklı gelişimin temelidir. Beslenme, canlılar için ömür boyu devam eden bir ihtiyaçtır. Hayvanlar, ihtiyacı olan besinleri diğer bitki ve hayvanlardan karşılar. Bitkiler ise ihtiyacı olan su ve mineralleri topraktan alır. Yeşil bitkiler kendi besinlerini kendileri üretir.

İklim: Canlının yaşadığı iklim gelişim sürecine etki eden önemli faktörlerdendir. Özellikle aşırı sıcak ve soğuk hava koşulları canlı gelişimini olumsuz etkiler. Farklı canlı türleri farklı iklim şartlarına uyum sağlamıştır. Penguen, kutup tilkisi gibi canlılar soğuk iklimlerde yaşamını sürdürürken; bazı canlı türleri ise yaşamak için daha sıcak iklimlere ihtiyaç duyar.

Hava, Su, Toprak: Su ve toprak kirliliği özellikle bitkilerin gelişimini olumsuz etkiler. Aynı durum hayvanların gelişimi için de geçerlidir.Ayrıca hava kirliliği asit yağmurlarına sebep olduğundan canlılar için de zararlıdır.

Kalıtsal (Doğuştan gelen) Faktörler:Canlılar, kalıtsal özellikler izin verdiği ölçüde büyür ve gelişir. Kalıtsal özellikler canlıların sahip olacağı boy ve kütle için ortalama sınırlar belirler. Örneğin sağlıklı bir serçe en iyi şartlarda büyüse bile boyu yetişkin bir deve kuşunun boyuna ulaşamaz. Aynı şekilde bir kayısı normal şartlar altında hiçbir zaman bir bal kabağı kadar büyüyemez. Gen ve kromozomların yapısında oluşan bozulma ve eksilmeler çeşitli genetik hastalıkları ortaya çıkarır. Bu hastalıklar canlıların gelişim sürecini olumsuz etkiler.Bitkilerde yapı ve şekil bozukluğu bunlara örnek gösterilebilir.

ŞİMDİ SORULAR...

Doğru-Yanlış

1)Üreme hücreleri kullanılmadan gerçekleşen üremeye eşeysiz üreme denir.

2)Çiçek bitkinin üreme organıdır.

3)Bütün bitkiler eşeyli üreme ile çoğalır.

4)Tomurcuklanarak üreme bitkilerde görlür.

5)Tohumun çimlenebilmesi için ışık gereklidir.

6)Tohum,bitkinin uyku halidir.

7)Eşeysiz üremeyle oluşan canlılar,ana canlıya benzer özellik gösterir.

8)Deniz anası,mercan,hidra tomurcukla üreyen canlılardır.

9)Eşeyli üremede kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz.

10)Çiçekli bitkinin yaşam döngüsü tozlaşma ile başlar.

11)Kuşlar yumurta ile çoğalır ve yavru bakımı vardır.

12)Böcekler başkalaşım geçirirler.

13)Memeli canlılarda iç döllenme iç gelişim görülür.

14)Eşeysiz üremeyle oluşan canlılar,ana canlıya benzer özellik gösterir.

15)Deniz anası,mercan,hidra tomurcukla üreyen canlılardır.

16)Tomurcuklanarak üremede,bölünmeden farklı olarak yanda küçük bir çıkıntı oluşur.

17)Bazı tohumlar rüzgarla,suda yüzerek etrafa dağılır.

18)Balık yumurtalarının suda döllenme şansı çok fazladır.

19)Bazı bitkilerin dalından yeni bitki oluşabilir,buna rejenerasyonla üreme denir.

20)Domates,biber,kabak meyve değil,sebzedir.

Eşeyli Üreme/Eşeysiz Üreme?

1)Mitoz hücre bölünmesi ile gerçekleşir.

2)Mayoz hücre bölünmesi ile gerçekleşir.

3)Erkek ve dişilik yoktur.

4)Cinsiyet vardır.

5)Oluşan canlı ata canlının aynısıdır.

6)Kalıtsal çeşitlilik yoktur.

7)Tek bir ata canlıdan oluşur.

8)Hızlı gelişir.

9)Üreme hücreleri oluşmaz.

10)Gamet,döllenme ve zigot olayları görülür.

11)İlkel yapılı canlılarda görülür.

12)Tek hücrelilerde görülür.

Bilmeliyiz...

Konumuz Bitti. Hepinize Teşekkürler...