Tren X

Kryzys światopoglądowy poety w

TRENIE X

Ala Krawczyk

Światopogląd podmiotu lirycznego

Czym jest światopogląd? To naczej - pogląd na świat - przekonania kogoś dotyczące świata, czyli jakie wartości są ważne dla danej osoby, co się dla niej liczy, przez co ocenia świat, na czym opierała swój system wartości.

W Trenach podmiot liryczny będzie podważał dwa największe filary swojego światopoglądu - wiarę w filozofię stoicką (antyczną) oraz wiarę w Boga. Skąd wiemy, że to są wartości, które wyznaje podmiot liryczny w cyklu? Znamy je ze zbioru Pieśni, a w Trenach i Pieśniach podmiot utożsamiamy z samym autorem.

W co wierzył podmiot liryczny?(Kochanowski)?

PIEŚNI

FILOZOFIA epikurejska

FILOZOFIA STOICKA

Wysłuchaj nagrania "Trenu X"

Zauważ, że

Tren X składa się z serii pytań retorycznych, które podmiot liryczny, poeta, Jan Kochanowski, kieruje do swojej zmarłej córki Urszuli. Apostrofa do nieżyjącej dziewczynki jest jednocześnie krzykiem rozpaczy ojca i wprowadza czytelnika w problematykę utworu – eschatologię, a więc pytania o życie pozagrobowe:

Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi sie podziała? W którą stronę, w którąś sie krainę udała? Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wniesiona I tam w liczbę aniołków małych policzona?

Kolejne wersy przynoszą następne pytania, będące wyrazem rozpaczliwego zastanawiania się artysty nad tym, gdzie może znajdować się jego córka. Renesansowy poeta doctus wylicza ze znanych mu wierzeń i kultur miejsca możliwego pobytu dusz w zaświatach. Pojawią się tu mitologiczne wyspy szczęśliwe, Hades, perspektywa reinkarnacji, średniowieczny czyściec i chrześcijański raj.

Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szcześliwe Wyspy zaprowadzona? Czy cię przez teskliwe Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu moim? Czy człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze, Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze? Czyli sie w czyścu czyścisz, jesli z strony ciała Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?

NIEBO

WYSPY SZCZĘŚLIWE

Gdzie jest Urszulka?

HADES

REINKARNACJA

CZYŚCIEC

Wyimaginowany dialog ojca ze zmarłą córką, poszukiwaną przez niego w zaświatach, w czterech ostatnich wersach trenu kończy się skierowaną do niej prośbą. Odsłania ona najbardziej pesymistyczną możliwość, jaką dopuszcza do swojej myśli ojciec:

Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości, A nie możesz li w onej dawnej swej całości, Pociesz mię, jako możesz, a staw sie przede mną Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną.

Poeta chciałby jeszcze raz zobaczyć córkę – we śnie, w jakimś znaku, który może być nawet cieniem, albo choćby we wzbudzającej grozę zjawie. Jednocześnie odważa się wyrazić wątpliwość, która w ustach chrześcijanina brzmi jak bluźnierstwo. Słowa „gdziekolwiek jest, jeśliś jest” oznaczają, że obawia się tego, iż jego córka nie istnieje w ogóle, nie ma życia wiecznego, więc nie ma jej nigdzie. Badacze zwracają uwagę na to, że w tym utworze można dostrzec odwagę renesansowego humanisty, którego pragnienie dowodów empirycznych prowadzi na kraniec przepaści i wytrąca go z równowagi umysłowej. W punkcie kulminacyjnym swojego zwątpienia w życie pozagrobowe, poeta z goryczą i bólem zastanawia się, czy życie nie kończy się jedynie unicestwieniem, a więc nie ma jakiegokolwiek sensu i znaczenia.

Kryzys światopoglądowy podmiotu zostaje przedstawiony w wierszu za pomocą pytań retorycznych, które wskazują na uporczywość poszukiwań osoby mówiącej. Wskazują one na to, że podmiot przechodzi kryzys światopoglądowy - przestaje wierzyć. Z ojca staje się filozofem i człowiekiem podważającym zarówno sysyem antyczny jak i chrześcijański. Czuje się zawiedziony starożytnymi myślicielami i Stwórcą. Żaden z tych systemów (filozoficznych i religijny) nie przyniósł mu pocieszenia i ukojenia. Apogeum zwątpienia są słowa: "Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest...", one to właśnie stanowią szczyt niepewności. Podmiot czuje się zwiedziony i osamotniony.

Ekspresja Trenu X

Na ekspresję utworu wpływają:

• ciąg retorycznych pytań cierpiącego ojca, które w istocie są wariantami pytania zasadniczego: gdzie jesteś Urszulko?
• seria przerzutni, które podkreślają dramatyzm i ekspresyjność wypowiedzi zrozpaczonego poety – eksponują napięcie towarzyszące bezskutecznym poszukiwaniom utraconego dziecka.

Wiersz przedstawia motyw znany od średniowiecza - ubi est? ubi sunt? (łac. gdzie jest? gdzie są?). Ideą tego motywu jest próba ustalenia, co dzieje się z duszami po śmierci, co dzieje się z człowiekiem. Zauważ, że na zadawane pytania podmiot nie dostaje odpowiedzi. Wiąże się to z ułomnością zdolności człowieka. Istnieją takie granice poznania, których ludzki umysł nie jest w stanie przekroczyć, istnieją takie pytania, na które nigdy nie poznamy odpowiedzi i jednym z nim jest to, o które pyta podmiot - co dzieje się po śmierci.

karta pracy

Praca domowa

Pobierz kartę pracy i uzupełnij ją.