Staff

Twórczość Leopolda Staffa

oprac. Martyna Kamińska, 2021

Leopold Staff urodził się w 1878 roku w zaborze austriackim we Lwowie, gdzie spędził młodość i uczęszczał do gimnazjum. Tam miał okazję zetknąć się z literackimi dziełami antycznej Grecji i Rzymu, które miały niebagatelny wpływ na jego późniejszą twórczość. W stolicy Galicji rozpoczął również studia, po których ukończeniu przeniósł się do Krakowa – ówczesnego centrum polskiej kultury i sztuki. Zetknął się tam z młodopolskimi twórcami, a także z filozofią schyłku wieku. Choć nie przyjął w pełni dekadenckiego stylu życia tamtejszej bohemy, to żywo interesował się nowymi prądami filozoficznymi, kierunkami sztuki i ideami artystycznymi dyskutowanymi wśród jej przedstawicieli. W krakowskich publikował swoje pierwsze utwory w czasopismach, a w 1901 roku wydał debiutancki tomik poetycki Sny o potędze. Staff tłumaczył dzieła niemieckiego Fryderyka Nietzschego. .

MiniCV

1878 Lwów - 1957 Skarżysko-Kamienna

Przypomnij sobie, czym jest wiersz programowy i wymień te wiersze programowe, które znasz.

1. Kowal

Adam Mickiewicz zawarł w Odzie do młodości nadzieje i marzenia pokolenia romantyków. Utwór wyrażał braterską jedność, zgodnie z ideałami francuskiej rewolucji, nawoływał do wspólnego działania na rzecz lepszego jutra. Kilkadziesiąt lat później pokolenie Młodej Polski kierowało się odmiennymi ideami: od wspólnego dobra ważniejsza była wolność jednostki i nieskrępowany rozwój indywidualności. Te przekonania znalazły oddźwięk w sonecie Leopolda Staffa Kowal, który rozpoczynał debiutancki tom poety. Kowal to wiersz programowy, który stanowi zarys tematyki całego tomu i nawiązuje tytułem do łacińskiej sentencji „Suae quisque fortunae faber est” („Każdy jest kowalem swego losu”).

Samodzielnie przeanalizuj tekst metodą 5P

Zwróć uwagę na nagromadzone części mowy - czy wiersz jest dynamiczny czy statyczny?

Zinterpretuj symbole kowala, serca, otchłani i młota.

Filozofia Nietzschego

Sonet Kowal znalazł się w Snach o potędze – pierwszym tomie poetyckim Staffa, w którym artysta nawiązywał do filozofii czynu Fryderyka Nietzschego. Poeta nie przejmował jednak w całości myśli niemieckiego filozofa, lecz interesował się przede wszystkim koncepcją nadczłowieka – istoty ludzkiej, która pokonała ograniczenia przesądów, tradycyjnej moralności i zdławiła wszelki strach przed samodzielnością. Nadczłowiek to istota działająca, czynna, pełna mocy i niepoddająca się dekadencji. To jednostka wyjątkowa, która może pozwolić sobie na czyny wykraczające poza przyjęte przez ludzi zasady – stoi ponad prawem, sama ustanawia je dla siebie.

Do jakiego frazeologizmu nawiązuje tytuł wiersza?

Mieczysław Jastrun o poezji Staffa

Wstęp do „Wyboru poezji” Leopolda Staffa [fragment]

(...) „Stoję wielki, olbrzymi, nagi, cyklopowy, / Jak posąg na cokole…” – monologuje Staff, ale poprzestaje na marzeniu, tym śnie o potędze. Można by powiedzieć, nie obawiając się sprzeczności samej w sobie, że śni świadomie, igrając z własną wyobraźnią. Tylko słaby doświadcza czynem swego władztwa.Zbyt wielka jest potęga ma i me bogactwa! Dla ogromu mej mocy w czynie ujścia nie ma. Boska to gra... Słynny Kowal, którym rozpoczyna Staff swoją twórczość, przyczynił się do wielu nieporozumień, jakie osnuły debiut poety; odczytano w nim niemal wyzwanie rzucone światu, coś w rodzaju modernistycznej Ody do młodości, gdy sonet ów jest tylko projekcją marzenia i cytowana tu strofa z przedostatniego utworu Snów o potędze komentuje i wyjaśnia, nie pozostawiając żadnej wątpliwości, jakie to znaczenie nadawał poeta takim pojęciom, jak siła, męstwo, słabość, chora niemoc. Pojęcia te zostały niemal całkowicie odwrócone, gdyż właśnie czyn oznacza tu słabość, a siła objawia się w zdolności marzenia tak absolutnego, że nie pragnie wcielenia. Dlatego można tylko z dużymi zastrzeżeniami mówić o nietzscheanizmie Staffa w tym okresie twórczości. Marzenie Nietzschego prowadzi do wizji jakiegoś nowego świata, jest to marzenie demiurga o nadplanecie i nadczłowieku, marzenie, które nie chce poprzestać na sobie, lecz żąda wcielenia. Z postawy Nietzschego pozostały w poezji Staffa jedynie pozory. (...) Albo raczej: z filozofa niemieckiego wziął to, co odpowiadało jego własnej psychice; nie troszcząc się o resztę, tworzy sam siebie, w życiu samym w sobie widzi cel, ale nie pamięta o słowach Nietzschego: „Nie jestem człowiekiem, jestem dynamitem”.

Co Jastrun uważa o nawiązaniach Staffa do Nietzschego i czy się z nim zgadzasz?

2. Deszcz jesienny

Zadania do tekstu

1. W pierwszych sześciu wersach utworu podziel wyrazy na sylaby. Zaznacz akcenty. Jaki powstaje efekt w wyniku takiej budowy tekstu?
2. Wynotuj wyrazy dźwiękonaśladowcze i wyjaśnij ich funkcję w wierszu.
3. Przeczytaj wiesz z podziałem na zmysły. Który ze zmysłów odgrywa szczególną rolę i dlaczego?
4. Nazwij środek poetycki dominujący w drugiej strofie. Wyjaśnij jego znaczenie w tekście.
5. Jakie refleksje snuje podmiot liryczny w czwartej strofie? Zinterpretuj jego postawę.

Przeczytaj wiersz z podziałem na zmysły.

Obraz diabła

Scharakteryzuj szatana przedstawionego w wierszu. Odnieś wizję tej postaci do innych wizerunków złego obecnych w kulturze.Określ, jakie emocje łączą podmiot liryczny wiersza z opisywanym przez niego szatanem.

Manifest dekadentyzmu?

Czy można pomyśleć o bardziej dekadenckim obrazie niż widok jesiennego deszczu? Leopold Staff stworzył jeden z najbardziej rozpoznawalnych nastrojowych wierszy epoki Młodej Polski, w którym streszcza się wszystko to, co twórcy tego czasu określali mianem splinu. Jednak sam poeta nie był najgłośniejszym piewcą schyłkowego pesymizmu – w swojej poezji nieustannie poszukiwał drogi do przezwyciężenia melancholii przełomu XIX i XX wieku. Deszcz jesienny zajmuje wyjątkowe miejsce w jego twórczości.

Corrie Pabst, Vanitas, 1908

Porównaj kreacje podmiotu lirycznego Kowala i Deszczu jesiennego - podobne czy zupełnie różne?

Diabeł jak człowiek

W Deszczu jesiennym Staff wyraził schyłkowy nastrój, wyczuwalny w środowisku artystów końca XIX wieku. Posłużył się przy tym popularnymi wówczas konwencjami literackimi. Zgodnie z panującą w epoce modą przedstawił postać szatana, który coraz częściej był ukazywany nie jako władca piekieł, lecz odrzucona istota, pełna zwątpienia i niepokoju, podobna do człowieka. Sam wiersz jest natomiast przykładem opisu pejzażu wewnętrznego, formy typowej dla symbolizmu, polegającej na wyrażaniu przeżyć wewnętrznych podmiotu poprzez odniesienia do przyrody i elementów krajobrazu, bez nazywania wprost poszczególnych stanów ducha. Do szczególnie często powracających tematów epoki modernizmu należał deszcz. Opis tego zjawiska idealnie nadawał się do wykreowania przygnębiającego nastroju. Wrażliwi na doświadczenia zmysłowe młodopolanie porównywali towarzyszące opadom wrażenia słuchowe i dotykowe do monotonii egzystencji. W Deszczu jesiennym Staff odzwierciedlił za sprawą jednostajnego rytmu i melodii wiersza stan towarzyszący wielu swoim współczesnym.

Wyjaśnij pojęcia: psychizacja krajobrazu muzyczność sylabotonizm impresjonizm wątki funeralne

Nietzscheanizm Staffa

Staff przejął od niemieckiego myśliciela głównie te refleksje, które odpowiadały jego własnej wizji artystycznej. Podobnie traktował również inne swoje inspiracje – zarówno filozoficzne, jak i literackie. Poprzez poezję wyrażał nadzieje i fascynacje, ale też zwątpienia i smutki, korzystając z różnych środków wyrazu, odwołując się do wielu (niekiedy odległych od siebie) nurtów światopoglądowych i estetycznych. Z tego względu jego twórczość może się niekiedy wydawać niespójna.

3. Przedśpiew

Przedśpiew to jeden ze sztandarowych utworów Leopolda Staffa, uznawanych za swoiste credo poety. Wiersz pochodzi z tomu Gałąź kwitnąca wydanego w 1908 roku.

1. Określ nastrój utworu. Czy jest typowy dla Młodej Polski?2. Scharakteryzuj bohatera wiersza Przedśpiew Leopolda Staffa. Przedstaw, jakie doświadczenia ukształtowały jego postawę wobec świata.

Do jakiego słynnego wiersza odwołuje się Staff? Kto jest jego autorem?

Humanizm

Homo sum et nil humanum, a me alienum esse puto Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce

Oryginał - Terencjusz (II w, p.n.e.) Nawiązania: Jan Kochanowski (humanizm)

Wytłumacz, na czym polega każda z postaw. Jak zostały one wyrażone w utworze Staffa?

Jaką prawdę o świecie i ludzkiej egzystencji przekazuje Przedśpiew?

Egzystencjalne rozterki dekadentów, ich smutek trudny do ukojenia i ból istnienia tworzyły sytuację właściwie bez wyjścia. Sztuka, przyroda czy miłość dawały tylko chwilowe ukojenie, Bóg milczał, a upragniona nirwana nie nadchodziła… Jedyne, co można było w tej sytuacji zrobić, to zaakceptować układ świata trudny do zrozumienia, starać się odnaleźć spokój i dostrzec pozytywne aspekty rzeczywistości. Czy był to wyraz niemocy? Czy może – mądrości nabytej z wiekiem?

Uzasadnij, że obraz Jacka Malczewskiego mógłby być malarskim komentarzem do wiersza Staffa.

Podsumowanie