Wesele

WESELE

Stanisław Wyspiański

oprac. Martyna Kamińska, 2021

01

Twórczość Stanisława Wyspiańskiego

stanisław wyspiański (1869-1907)

Stanisław Wyspiański, „Autoportret z żoną”, 1904, Muzeum Narodowe w Krakowie

Teodora karmiącadziecko

Wyspiański bardzo wiele miejsca poświęcał w sztuce swojej rodzinie. Z wielkim zaangażowaniem portretował dzieci i żonę, często w trakcie domowych, zwykłych, ale jednocześnie często urokliwych czynności. Rozczulają zwłaszcza prace, na których Teodora z czułością karmi dzieci piersią.

Akty kobiece

Artysta wykonywał takich szkiców sporo – był to sposób na doskonalenie warsztatu, studium ciała ludzkiego, czy poszukiwanie odpowiednich rozwiązań formalnych i tematycznych. „Akt kobiecy” jest jednak przede wszystkim osobistym gestem uwieczniającym bliską mu osobę, intymnym i prawdziwym portretem żony, kochanki, matki jego dziecka. Artysta z całą pewnością akceptował Teodorę taką, jaka jest, jej usposobienie i urodę, ze wszystkimi niedoskonałościami i niedociągnięciami. Bo, wbrew temu, co wydawało się wszystkim dookoła, to on sam wiedział najlepiej czego i kogo mu w życiu potrzeba.

Teatr wegług Wyspiańskiego

02

W bronowickiej chacie. wprowadzenie do dramatu

Budowa Dramatu

Wesele składa się z trzech aktów. Akt I jest aktem realistycznym, napisanym w konwencji komedii realistycznej. Akt II jest natomiast aktem symboliczno-wizyjnym Obie te konwencje przeplatają się w akcie trzecim - realistyczno-symbolicznym.

Ciekawostki

Miniquiz na dobry początek!

I jeszcze krzyżówka

Od wesela do "Wesela"

Lucjan Rydel z żoną - Jadwigą Mikołajczykówną, córką gospodarza z Bronowic

Plotka o weselu

W owej epoce, z roku 1890, „chłopomania”, która tak rozwinęła się później, nie istniała prawie zupełnie. Toteż interesującym i bardzo charakterystycznym jest, iż zetknięcie surduta z siermięgą dokonało się na zupełnie innej drodze — na drodze przymierza kolorów z paletą: to było pierwotne przymierze „pana Włodzimierza”. Ideologia społeczna i polityczna przyszła dopiero później. Taki więc orszak ślubny przejechał przez Kraków w lecie r. 1890; i na całe miasto gruchnęła wieść: Włodzio Tetmajer ożenił się z wiejską dziewczyną. My, ludzie dzisiejsi, nie odczuwamy już dostatecznie zgrozy, jaką fakt ten musiał przejąć ówczesny Kraków. Młody i pełen przyszłości malarz, piękny i świetny młodzieniec z „dobrej rodziny” — z chłopką! Powstanie Wesela przypomina poniekąd powstanie Pana Tadeusza, tak jak je kreśli tradycja. Wedle tradycji, Mickiewicz zamierzał napisać szlachecką anegdotę, która rozrosła się pod piórem w ów nieśmiertelny poemat i stała się żywym wcieleniem Polski. Można by podejrzewać, iż Wyspiański biorąc pióro do ręki zamierzał tu napisać złośliwy pamflecik na swoich znajomych; w trakcie pisania geniusz poezji porwał go za włosy i ściany bronowickiego dworku rozszerzyły się — niby nowe Soplicowo — w symbol współczesnej Polski.

Tadeusz Boy-Żeleński

Plotka o weselu

Rydel przeżywał swoją „miłość” jak temat literacki; pisywał pseudoklasyczne wiersze, w których porównywał swoją Jadwisię do Afrodyty wychodzącej z fali zboża etc. Oczywiście uważał swój krok za bardzo rewolucyjny, gotował się na walkę z rodziną, tymczasem pod przemożną falą jego wymowy twierdza natychmiast ustąpiła: „Niech się żeni, niech się żeni jak najprędzej, bo nas zagada na śmierć” — mówili matka, brat... Ale Rydel, rozpędzony, dalej gadał, przekonywał, walczył... „A pan gada, gada, gada...” — mówi Radczyni w Weselu. Dodać trzeba, że o ile Tetmajer musiał się w początkach małżeństwa przebijać przez najcięższą nędzę, o tyle Rydel rozpoczął je od skromnego, ale spokojnego dobrobytu. Zabawny był stosunek Rydla do chłopów. Ten poeta był to klasyczny mieszczuch, niewiele mający poczucia wsi i chłopa; popełniał tedy co chwilę wykroczenia przeciw etykiecie wiejskiej, które raziły bronowickich gospodarzy. „Ten pan Rydel to dobry człowiek, uczony człowiek, ale strasznie źle wychowany” — mówili, a mianowicie dlatego, że Rydel chcąc się „zbliżyć do ludu”, chodził w konkury boso, poza tym w marynarce i z zawiniętymi spodniami. Otóż na wsi chłop chodzi boso albo przy pracy, albo jeśli nie ma butów, ale z wizytą — nie. Rydel posuwał swoją „ludowość” tak daleko, że przyszedłszy raz z wizytą do willi swej ciotki, p. Domańskiej (Radczyni z Wesela), prosił ją o pozwolenie zdjęcia butów, bo tak się już przyzwyczaił... Pokazywał wszystkim, kto chciał i kto nie chciał, że nie nosi gatek etc. I gadał, gadał, gadał...

Tadeusz Boy-Żeleński

Plotka o weselu

Faktem jest (i dość naturalnym), że nikt przed premierą Wesela nie zdawał sobie sprawy z jego doniosłości artystycznej i ideowej. Bądź co bądź, wielką zasługą ówczesnego dyrektora krakowskiego teatru, Jozefa Kotarbińskiego, jest, iż bez wahania przyjął do grania ten utwór. Jestem przekonany, że nigdzie na świecie sztuka tak odbiegająca od wszystkich prawideł i konwencji teatralnych nie mogłaby się pojawić od razu na oficjalnej scenie. Próby w teatrze szły jakby po omacku, tym bardziej że Wyspiański odmawiał zazwyczaj wszystkich komentarzy dla wyjaśnienia swych myśli i zamiarów. Ten i ów aktor zwracał rolę mówiąc, że w takim „bzdurstwie” grać nie będzie.

Tadeusz Boy-Żeleński

Uważnie przeczytaj list Lucjana Rydla do przyjaciela i na jego podstawie zapisz plan uroczystości weselnych.

Z materiałów Pawła Domzalskiego.

Gdzie to się dzieje?

Rydlówka - zabytkowy dworek, znajdujący się w Krakowie przy ul. Tetmajera 28 w Bronowicach Małych, w którym odbyło się wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. W Rydlówce od 1969 roku znajduje się muzeum.

Z materiałów Pawła Domzalskiego.

Bronowicka Chata

Z materiałów Pawła Domzalskiego.

Karta pracy

Obrazy

Matka Boska Ostrobramska

Matka Boska Częstochowska

"Wernyhora" Matejko

Funkcja podziału mebli

W didaskaliach pojawiają się rozbudowane, plastyczne, malarskie opisy: na scenie dominuje błękit, który jest tłem dla barwnych kostiumów; gra świateł i cieni, dekoracje sceny, sprzęty, obrazy Matki Boskiej Częstochowskiej i Ostrobramskiej, świętych, obrazy Matejki Wernyhora i Kościuszko pod Racławicami, stylowe meble, mają na celu ukazanie połączenia dwóch kultur: chłopskiej i szlacheckiej.

03

Wesele Magiczne

Wesele jako świat PRzeczarowany

Szopka

BaŚŃ

Karta pracy

Z materiałów NE.

Z materiałów NE.

Streść tekst

04

relacje społeczne w "weselu"

Kto jest kim?

Goście Weselni mają swoje autentyczne prototypy wśród ówczesnego społeczeństwa galicyjskiego, dlatego wystawienie dramatu w 1901 roku było sensacją towarzyską i wywołało skandal.

Pan Młody i Panna Młoda

Poeta

Dziennikarz

Gospodarz

Rachela

Zosia i Maryna

Radczyni

Kto to powiedział?

Zasady gry: Ekspert czyta cytat. Chętni zgłaszają się podniesieniem ręki. Należy podać nadawcę, adresata i znaczenie cytatu. Za każdą prawidłową odpowiedź przyznany zostanie punkt w ClassDojo. Cytatów jest 57. Jeśli nikt nie zna odpowiedzi, ekspert odczytuje ją z karty odpowiedzi. Trzy osoby z największą ilością punktów dostaną plusy z aktywności.

Pytania dostępne w opracowaniu Nowej Ery.

Karta odpowiedzi

Z materiałów NE.

*Należy przełączyć na tryb open the box.

Jak mówi bronowicki Chłop?

Relacje społeczne - Praca w grupach

Opisz: 1. Stosunek chłopów do szlachty (Akt I, sceny 25, 31, 33) 2. Stosunek chłopów do Żydów (Akt I sceny 25, 27, 28, 29) 3. Stosunek chłopów do ludzi z miasta i inteligencji (Akt I sceny 1, 4, 7, 9, 25, 32) 4. Przyczyny braku porozumienia między chłopami a inteligencją (akt I scena 30; Akt III scena 19) 5. Przyczyny braku porozumienia między chłopami a inteligencją (akt II sceny 8, 29, 30) 6. Przyczyny braku porozumienia między chłopami a inteligencją (Akt I sceny 3, 4, 7) 7. Przyczyny braku porozumienia między chłopami a inteligencją (Akt I sceny 2, 9, 10, 12; Akt III scena 13)

Chłopomania

Zjawisko w literaturze i kulturze Młodej Polski, polegające na podejmowaniu przez znanych artystów tamtego okresu tematyki chłopskiej i wiejskiej, zachwycaniu się bajecznym kolorytem ludowym: zwyczajami, strojami wiejskimi. Ludomania to także „kult” krzepy fizycznej polskiego ludu, pochwała jego rzekomego bliskiego związku z naturą. Wierzono, że odrodzenie wartości moralnych może nastąpić tylko poprzez powrót do wartości pierwotnych, czyli ludowych. Przejawem ludomanii było zawieranie małżeństw przez inteligentów wywodzących się z dawnej szlachty z chłopkami.

Cechy inteligencji

Cechy chłopów

05

narodowa mitologia

Czym jest mit? Jaka jest jego funkcja?

Czym może być mit społeczny/narodowy?

Opisz treść mitu i zastanów się w jaki sposób Wyspiański go dekonstruuje:

1. mit racławicki
2. mit chłopa-Piasta
3. mit chłopa "kolorowego bajecznie"
4. mit solidaryzmu narodowego
5. mit przywódczej roli inteligencji

Tło Historyczne - rabacja Galicyjska

Zapoznaj się z tekstem Franciszka Ziejki i sformułuj wnioski na temat Polskich mitów narodowych

Stereotypowe wzorce postaci

Chłopa

Przywódcy

Inteligenta/Mieszczanina

Artysty

Z materiałów NE.

06

Co się komu w duszy gra...

Parada Widm

1. ISIA

2. MARYSIA

3. DZIENNIKARZ

4. POETA

5. PAN MŁODY

6. DZIAD

7. GOSPODARZ

pRACA W gRUPACH

Znajdź sceny dotyczące Twojego bohatera i zjawy, która go nawiedza, a następnie uzupełnij schemat.

Z materiałów NE.

Widmo - Upiór Ludwika de laveaux

Pochodził z francuskiego rodu osiadłego w Polsce w XVIII wieku. W latach 1884–1886 i 1889–1890 studiował w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, w pracowni Józefa Mehoffera. W międzyczasie przez dwa lata pobierał naukę malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Po ukończeniu studiów w 1890 roku na stałe wyjechał do Paryża. Trudne warunki materialne i postępujące ubóstwo przyczyniły się do rozwoju gruźlicy, na którą zmarł w wieku 25 lat. Pochowano go w Paryżu. Zagubiony w wielkim mieście, odnajdywał spokój w Bronowicach, u Tetmajerów, gdzie poznał młodziutką Marię Mikołajczykównę, z którą miał się zaręczyć. Ona sama, wedle słów Boya-Żeleńskiego, była „dziwną dziewczyną, piękną”, ale „miała w sobie coś zgaszonego, jakąś melancholię”. Być może właśnie ta cecha Ludwika pociągała. Do ślubu nigdy jednak nie doszło.

Ludwik de Laveaux, Autoportret z paletą

Jakie funkcje pełni obecność zjaw w dramacie?

07

"Wesele" jako dramat symboliczny

Rekwizyty - przedmioty symboliczne

Wesele jako dramat symboliczny

sceny symboliczne

postaci symboliczne

przedmioty symboliczne

• chocholi taniec

• złoty róg
• czapka z pawimi piórami
• złota podkowa
• chochoł
• kaduceusz
• bronowicka chata
• sznur
• dzwon Zygmunta

• Chochoł
• Widmo
• Stańczyk
• Rycerz
• Hetman
• Upiór
• Wernyhora

CHOCHOŁ

Chochoł jest konstrukcją ze słomy zakładaną zimą na delikatne rośliny, by uchronić je przed zimnem. Postać ta w utworze po raz pierwszy ukazuje się Isi, która go odpędza. Obrażenie chochoła (według wierzeń ludowych) wiązało się z niebezpieczeństwem, iż stwór ten zacznie płatać figle. W Weselu takim psikusem było rzucenie przez Chochoła zaklęcia na bawiących się gości. W finalnej scenie dramatu Chochoł wprawia weselników (czekających na przybycie Wernyhory i ruszenie do powstania) w senny trans uniemożliwiający podjęcie jakichkolwiek działań.

Stanisław Kuczborski. "Taniec Chochoła ze sztuki S. Wyspiańskiego Wesele". 1904

Zaproszenie chochoła

Odnajdź podane cytaty i na ich podstawie zredaguj krótką informację o tym, jak doszło do zaproszenia Chochoła na wesele. Pomysł Rachela - Poeta akt I sc. 36 w. 1276- 1291 Poeta - Panna Młoda akt I sc. 37 w. 1310 - 1316 Zaproszenie Poeta - Pan Młody - Panna Młoda akt I sc. 38.

Z materiałów Pawła Domzalskiego.

Stanisław Wyspiański, Chochoły, 1899

Chocholi taniec w reż. Kleczewskiej

22 listopad 2009 r. Teatr Dramatyczny im Jana Kochanowskiego w Opolu

Co może symbolizować Chochoł?

Powójna symbolika

Słoma

Róża

Porównaj z "Dziadami" III

Ciekawostka: W adaptacji filmowej Andrzeja Wajdy głosu Chochołowi użyczył Czesław Niemen.

Scena symboliczna

Spróbuj wyjaśnić, co może symbolizować "chocholi taniec". Weź pod uwagę stan, w którym znajdują się bohaterowie go tańczący.

Tekst sceny końcowej

Zapoznaj się z opinią Kontantego Puzyny i zajmij wobec niej stanowisko. uzasadnij je wykorzystując znajomość "Wesela"

Niemniej drwiąca jest sprawa Chochoła. Głowiono się nad jego sensem na wszystkie metafizyczne sposoby. Kim jest ostatecznie - zapytuje Pigoń - Chochoł, którego jedni krytycy mienią "twarzą Nocy i Piekła", postacią "od razu zdecydowanie i bez wszelkich obsłonek ujemą", po prostu szatanem; inne zaś uważać chcą , że to "domowy bóg rodzimej ślamazarności", a inni równie dowolnie przekonują, że to "słoneczna, złota myśl narodowa", spętana w słomianym wiechciu. Zapytajmy najpierw, do czego służy Chochoł Wyspiańskiemu: do rozpoczęcia ludowych czarów stanowiących jeden z pretekstów pojawienia się widm, oraz do fantastycznego, poetyckiego rozwiązania finału dramatu. W finale tym tragiczna satyra osiąga swoje wstrząsające fortissimo; i Chochoł jest przede wszystkim postacią, dzięki której finał tak nabrzmiewa drwiną i goryczą. To Chochoł demaskuje ostatecznie i nieodwołalnie bałamuctwo narodowe bronowickiej chaty. Jest kwintesencją ironii Wyspiańskiego, jej podsumowaniem, niemal ironią samą. Dopiero gdy się pod tym kątem spojrzy na Chochoła, finał zaczyna być naprawdę tragiczny. Dotychczas wchodzi tu na scenę niemrawy snopek, mamroczący coś monotonnie i nudno, bardziej zwracając uwagę na melodyjność niż na sens wiersza. Tymczasem cóż za szyderstwo dźwięczy w tych słowach: "ja muzykę zacznę sam: tęgo gram, tęgo gram", w tym wybuchu "tańcuj, tańczy cała szopka". Chyba najbliższe prawdy było lekceważone zupełnie zdanie Lacka, że Chochoł to sam Wyspiański.

Jacel Malczewski, Melancholia, 1890-1894

OCENA NARODU POLSKIEGO

Główne przyczyny tragedii narodowej według autora Wesela

• społeczeństwo jest podzielone, skłócone, niezdolne do walki o wolność, pogrążone w niemocy, którą symbolizuje najpełniej słynny „chocholi taniec”;
• rzekomy solidaryzm warstw społecznych jest wielką fikcją, która wychodzi na jaw w chwili przełomowej;
• chłopi nie mają przywódcy z prawdziwego zdarzenia (w ostatecznym rozrachunku to nie Jasiek jest winien zagubienia Złotego Rogu, lecz przedstawiciele inteligencji!);
• partykularyzm, bierność, egoizm, pycha i prywata – oto główne przywary narodowe, które powodują, iż Polacy nie są zdolni do podjęcia walki narodowowyzwoleńczej i utworzenia niepodległego państwa

PODSUMOWANIE

Zadanie

Napisz recenzję adaptacji filmowej Wesela w reżyserii Wajdy z omówieniem sposobu, w jaki reżyser oddał atmosferę dramatu

Postacie fantastyczne w "Weselu" nie tylko wzbogacają fabułę, ale przede wszystkim służą jako nośniki głębokich treści symbolicznych i alegorycznych. Poprzez ich interakcje z postaciami realistycznymi, Wyspiański tworzy wielowymiarowy obraz polskiego społeczeństwa, jego historii, aspiracji i problemów. Utożsamiają one wyrzuty sumienia bohaterów.