Zdania złożone

Poznajemy zdania złożone.

klasa 6

1. Lekcja wstępna

2. Jak wykonać analizę zdania złożonego?

3. Zdania współrzędne

spislekcji

4. Zdanie podrzędne przydawkowe

5. Zdanie podrzędne dopełnieniowe

6. Zdanie podrzędne okolicznikowe

7. Imiesłowowy równoważnik zdania

Co to są zdania złożone?

Zadanie na rozgrzewkę

przenieś zdanie w odpowiednie miejsce

zdanie pojedyncze

zdanie złożone

Stworzył własny niepowtarzalny styl, mimo że w swych utworach nawiązywał do dzieł innych twórców.

Gioacchino Rossini był włoskim komozytorem, który żył w latach 1792-1868.

Napisał około czterdziestu oper.

Twórczość Rossiniego już za życia artystycieszyła się uznaniem publiczności.

Do dziś jest ceniona na całym świecie.

Czym różni się zdanie pojedyncze od złożonego?

przykład zdania:

Uwertura została odegrana w hałasie, który przypominał odgłosy odpustowej procesji.

Zaznacz orzeczenia, podziel wypowiedzenie na zdania składowe.

ZDANIA ZŁOŻONE DZIELIMY NA DWIE GRUPY

PODRZĘDNE

WSPÓŁRZĘDNE

wszystkie zdania składowe są tak samo ważne; żadne z nich nie jest podporządkowane drugiemu ani go nie określa

jedno ze zdań składowych jest ważniejsze (nadrzędne) od drugiego; to mniej ważne (podrzędne) rozwija treść zdania nadrzędnego

JAK WYKONAĆ ANALIZĘ ZDANIA ZŁOŻONEGO?

Podkreśl orzeczenia - dwiema kreskami, pamiętaj, że znasz trzy rodzaje orzeczeń!

Wojtek był ostatnio w kinie, a jutro wybiera się do teatru.

JAK WYKONAĆ ANALIZĘ ZDANIA ZŁOŻONEGO?

Pionową kreską oddziel zdania składowe, ponumeruj je.

Wojtek był ostatnio w kinie, a jutro wybiera się do teatru.

JAK WYKONAĆ ANALIZĘ ZDANIA ZŁOŻONEGO?

Określ, z jakim typem zdania masz do czynienia - współrzędnym czy podrzędnym.

Wojtek był ostatnio w kinie, a jutro wybiera się do teatru.

spójnik wskazuje na zdanie współrzędne

JAK WYKONAĆ analizę ZDANIA ZŁOŻONEGO?

Narysuj wykres zdania.

Wojtek był ostatnio w kinie, a jutro wybiera się do teatru.

JAK WYKONAĆ analizę ZDANIA ZŁOŻONEGO?

Nazwij zdanie.

Wojtek był ostatnio w kinie, a jutro wybiera się do teatru.

Zdanie złożone współrzędnie przeciwstawne.

Zdania złożone współrzędnie.

• Treść wszystkich zdań składowych jest równie ważna i wzajemnie od siebie zależna;
• pomiędzy zdaniami składowymi nie można zadawać pytań;
• najczęściej typ zdnia rozpoznajemy po spójniku.

RODZAJE ZDAŃ WSPÓŁRZĘDNYCH

łączne

Szedł do domu i oglądał wystawy sklepowe.

treści zdań składowych łączą się ze sobą

SPÓJNIKI: i, oraz, a, ani, ni, przecinek

wykres:

RODZAJE ZDAŃ WSPÓŁRZĘDNYCH

ROZłączne

Poczytam książkę albo wybiorę się na spacer.

treści zdań składowych wykluczają się wzajemnie

SPÓJNIKI: albo, lub, czy, bądź

wykres:

RODZAJE ZDAŃ WSPÓŁRZĘDNYCH

PRZECIWSTAWNE

Wyszedłem wcześnie z domu, ale spóźniłem się do szkoły

treści zdań składowych się przeciwstawiają

SPÓJNIKI: ale, lecz, jednak, natomiast

wykres:

RODZAJE ZDAŃ WSPÓŁRZĘDNYCH

wynikowe

Odrobiłem lekcje, zatem mogę odpocząć.

treśĆ DRUGIEGO ZDANIA SKŁADOWEGO WYNIKA Z PIERWSZEGO

SPÓJNIKI: więc, zatem, toteż, dlatego

wykres:

CZAS NA ZADANIA!

Zdanie złożone podrzędnie przydawkowe.

• zdanie podrzędne przydawkowe określa rzeczownik ze zdania nadrzędnego;
• odpowiada na pytania przydawki: jaki? który? czyj? ile? czego? z czego?

rzeczownik

jakim?

Mieszkaliśmy w domu, który był pełen tajemnic.

zdanie złożone podrzędnie przydawkowe

zdanie 2

jakiego?

rzeczownik

Podczas wakacji poznaliśmy chłopaka, który pisał piękne wiersze.

jakiego?

zdanie złożone podrzędnie przydawkowe

zdanie 3

rzeczownik

jakim?

Mieszkaliśmy w domu, który był pełen tajemnic.

jakim?

zdanie złożone podrzędnie przydawkowe

Podane zdania pojedyncze przekształć na zdania złożone z podrzędnym przydawkowym.

Wzór: Wczoraj oglądałam ciekawy film. - jaki? Wczoraj oglądałam film, który był ciekawy. 1. Miło wspominam minione dni. 2. Nauczyciel cieszący się autorytetem odszedł do innej szkoły. 3. Tomek przeczytał niezwykle interesującą książkę. 4. Przyjrzyj się przykładom podanym przez nauczycielkę.

Przeanalizuj poniższe zdania. Pamiętaj o każdym etapie analizy!

1. Nauczyciel, który cieszył się autorytetem, odszedł do innej szkoły.
2. Miał na życie tylko tyle pieniędzy, ile zostało po spłaceniu pożyczki.
3. Nie było w jego domu niczego, czego by sam nie kupił.
4. Oglądałem film, który był naprawdę interesujący.
5. Marek, którego spotkałem dziś w pracy, pomógł mi rozwiązać problem.
6. Spotkałem piosenkarza, o którym opowiadała mi siostra.
7. Sprzedali jej jabłka, które były niedojrzałe.
8. Wykorzystałam pomysł, który podsunęła mi Magda.
9. Otrzymałam wiadomość, że mój brat zdał maturę.
10. Złoty pociąg będzie tego, kto zdoła go odnaleźć

30

jacy?

jakie?

jaka?

ile?

jaki?

które?

która?

którego?

który?

czego?

czyich?

czyje?

z czego?

czyja?

czyj?

Zdanie złożone podrzędnie dopełnieniowe.

• zdanie podrzędne dopełnieniowe pełni takie funkcje jak dopełnienie w zdaniu pojedynczym;
• odpowiada na pytania dopełnienia: kogo? czego? komu? czemu? co? z kim? z czym? o kim? o czym?

o czym?

Nie wiedziałam, że Kasia wyjechała do Anglii.

zdane podrzędnie dopełnieniowe

o czym?

komu?

Nie wierzę temu, kto kłamie.

zdane podrzędnie dopełnieniowe

komu?

Przeanalizuj poniższe zdania. Pamiętaj o każdym etapie analizy!

1. Dowiedziałem się, że jutro będzie sprawdzian.
2. Ufam temu, kto zawsze mówi prawdę.
3. Cieszę się, że mnie odwiedziłeś.
4. Poprosił Agatę, by go obudziła o siódmej.
5. Bibliotekarka poprosiła, aby oddali przeczytane książki.
6. Sędzia domyślił się, że Krzysztof kłamał.
7. Cieszę się, że zdobyłeś wyróżnienie w konkursie.
8. Poprosiłam sąsiadkę, aby podlewała kwiaty w moim mieszkaniu.

30

o co?

z czego?

czego?

komu?

Przeanalizuj poniższe zdania. Pamiętaj o każdym etapie analizy!

1. Zrobisz to, co będziesz uważał za słuszne.
2. Czułem, jak mój entuzjazm udzielał się zebranym.
3. Dziecko zapytało, która godzina.
4. Pamiętam wszystko to, co mi powiedziałeś.
5. Nie pamięta tego, co napisała w liście.
6. Wszyscy mówili o tym, co wydarzyło się wczoraj w szkole.
7. Dziadek kupi książkę temu, komu zechce.
8. Zrobię, co będę mógł.

30

o co?

z czego?

czego?

komu?

Zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe.

• zdanie podrzędne okolicznikowe pełni takie funkcje, jak okolicznik w zdaniu pojedynczym;
• odpowiada na pytania okolicznika;

kiedy?

Gdy będziecie się do nas wybierali, zabierzcie ze sobą babcię.

kiedy?

zdane podrzędnie okolicznikowe czasu

RODZAJE ZDAŃ OKOLICZNIKOWYCH

zdanie podrzędne okolicznikowe czasu (kiedy?, od kiedy?, do kiedy?, jak długo?) zdanie podrzędne okolicznikowe miejsca (gdzie?, skąd?, dokąd?, którędy?) danie podrzędne okolicznikowe sposobu (jak?, w jaki sposób?) zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny (dlaczego?, z jakiej przyczyny?) zdanie podrzędne okolicznikowe celu (po co?, w jakim celu?) zdanie podrzędne okolicznikowe przyzwolenia (mimo co?) zdanie podrzędne okolicznikowe warunku (pod jakim warunkiem? w jakim wypadku)

Zanim minie południe, pojedziemy nad jezioro.

Ponieważ była brzydka pogoda, nie pojechaliśmy do Krakowa.

Chociaż zapadł zmrok, wybraliśmy się na spacer.

Jedziemy do miasta, abyś mógł zrobić zakupy.

Pójdę tam, gdzie jest tanie pieczywo.

Jeśli wygram, dostanę wspaniałą nagrodę.

Dziś cały dzień czytałem, odrabiałem lekcje, więc jestem już zmęczony

Wiedziałam, że przyjedziesz i mnie odwiedzisz w te wakacje.

Miły kierowca autobusu przyjechał wcześniej na dworzec, poczekał na pasażerów, pomógł jednej z osób wnieść torbę, która ważyła chyba ze sto kilogramów.

Imiesłowowy równoważnik zdania.

zapisz, zapamiętaj!

• w imiesłowowym równoważniku zdania zamiast orzeczenia wyrażonego osobową formą czasownika występuje imiesłów przysłówkowy współczesny lub uprzedni;
• imiesłowowy równoważnik zdania jest zawsze podrzędny w stosunku do zdania, które określa;
• na wykresie imiesłowowy równoważnik zdania oznaczany jest linią falistą;
• imiesłowowy równoważnik zdania oddziela się przecinkiem od reszty wypowiedzenia, nawet w najkrótszych zdaniach

1.Jeśli obie czynności odbywają się jednocześnie, w zdaniu podrzędnym stosuje się imiesłów przysłówkowy współczesny; np. Ania piła herbatę, siedząc wygodnie na kanapie. 2. Jeśli jedna z czynności jest wcześniejsza, stosuje się imiesłów przysłówkowy uprzedni; np. Obejrzawszy horror, bał się zasnąć w nocy. W obu zdaniach składowych musi występować ten sam podmiot.

PRZEKSZTAŁCANIE ZDAŃ

Kamil jedzie rowerem i słucha muzyki.

zdanie złożone współrzędnie łączne

Kamil słucha muzyki, jadąc rowerem.

zdanie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania podrzędnego okolicznikowego czasu

PRZEKSZTAŁCANIE ZDAŃ

Zamień podane pary zdań pojedynczych w zdanie złożone z imiesłowowym równoważnikiem

1. Usiadłam w fotelu. Zaczęłam czytać książkę. 2. Rodzice zmęczyli się. Wnosili ciężkie zakupy. 3. Kasia skończyła pisać wypracowanie. Uśmiechnęła się zadowolona. 4.Wracałem ze szkoły. Spotkałem Karola.

PRZEKSZTAŁCANIE ZDAŃ

Podane zdania złożone przekształć na wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania.

1. Kiedy wracałem z teatru, spotkałem sąsiadkę.
2. Skończył odrabiać pracę domową i uśmiechnął się z zadowoleniem.
3. Zwierzęta przeczuwały nadchodzącą burzę i schowały się w swoich kryjówkach.

Popraw błędy w zdaniach!

1. Gotując obiad, zadzwonił telefon.
2. Biegnąc do szkoły, wypadł jej portfel.
3. Wróciwszy do domu, zabrakło prądu.
4. Przychodząc do biblioteki, zostawiłam kurtkę w szatni.
5. Gosia, ucząc się wiersza, wyrecytowała go rodzicom.
6. Zapraszając gości, przyjął ich po królewsku.
7. Idąc przez most spadła mu czapka.
8. Jadąc szybko rowerem, i tak wyprzedziły go motocykle.

Analiza zdań złożonych - ćwiczenia.

Autobus, którym codziennie jeździmy do szkoły, dzisiaj się spóźnił, bo droga była oblodzona, ale zdążyliśmy przed dzwonkiem i nikt nie otrzymał nagany.

Chociaż Agnieszka podzielała poglądy koleżanek, ich postanowienie zdziwiło ją, gdyż miało być wyłamaniem się z rygorów życia szkolnego, którym pragnęła aż do końca sprostać.

Dopiero nazajutrz, gdy było już po wszystkim, zrozumiałem, w jakim znajdowałem się niebezpieczeństwie, ale nadal wierzyłem, że trener przyszedłby nam z pomocą.

Elegant siadł na tym samym fotelu, który niedawno zajmował Wokulski i zawiązała się żywa rozmowa, lecz Stanisław nie słyszał jej treści, ale czuł, że w mózgu wypala mu się obraz towarzystwa.

Jestem człowiekiem ambitnym i chcę zdobyć dyplom najlepszej uczelni, więc uczę się pilnie do egzaminu, który czeka mnie już niebawem.

Jeśli spojrzysz na zdjęcie Nowego Jorku, z łatwością rozpoznasz ten budynek, który robi piorunujące wrażenie na turystach.

DZIĘKUJĘ!