WATERCOLOR PRESENTATION II

MOTYW SNU

W LITERATURZE

ONIRYZM

(gr. oneiros- sen, marzenie senne)Oniryzm- występująca w literaturze technika budowania akcji na podobieństwo snu lub wyzyskująca sen jako motyw. Sen jest wytworem pewnej aktywności umysłowej człowieka w trakcie jego uśpienia. Pomimo tego, że w trakcie snu odpoczywamy, regenerujemy siły , zawsze związany jest on z działaniem naszej świadomości. Znany austriacki psychiatra Zygmunt Freud (1856- 1939) zajmował się analizą snów swoich pacjentów. Interpretując ich symbolikę ,odczytywał kompleksy śniącego, które odzwierciedlały jego psychikę. Uważał on ,iż sny dotyczą naszej podświadomości i za ich pomocą możliwe jest ustalenie skąd biorą się lęki i neurotyczne zachowania ludzkie. Sen czasami może być podobny do widzenia zarówno kiedy śpimy jak i w stanie czuwania. Sen i widzenie mogą okazać się proroczymi, wróżebnymi. Mogą one ukazywać prawdę o naszej duszy, mówić o rozterkach oraz odkrywać przed nami przyszłość. Literatura wykorzystując sceny oniryczne, sceny marzeń sennych, robi to najczęściej aby ukazać sytuacje, ludzi , zdarzenia nie mieszczące się w konwencji realistycznej.

„Sklepy cynamonowe” Bruno Schulz

Autor opisuje rodzinne miasteczko Drohobycz, dom, rodziców, krewnych, najbliższe otoczenie. Autor jako osoba dorosła odtwarza dzieciństwo posługując się motywem oniryzmu. W ten sposób ukazuje rzeczywistość widzianą oczami chłopca na kształt snu. Dziecko, które cechuje ogromna ciekawość życia, wyobraźnia i prostota, przeżywa świat jako coś nadzwyczajnego, dlatego też zwykłym przedmiotom, czynnościom czy najbliższym osobom przypisuje niezwykłe, magiczne cechy. Świat dziecka bogaty w znaczenia i symbolikę powoduje, że dwie przestrzenie nakładają się na siebie, przeplatają. Gęstość metafor sprawia, że nie wiadomo, które elementy należą do rzeczywistości, a które do snu. Opis rzeczywistości w pewnej chwili przechodzi w marzenie, wyobrażenie, a więc następuje pomieszanie światów. Historia rodziny chłopca to historia gdzie brak rzeczywistej akcji, brak realnego porządku czasu i powiązań przyczynowo-skutkowych. Opierając się na relacjach chłopca, który snuje wyobrażenia, posługuje się nawiązaniami do mitu, trudno określić co tak naprawdę jest realne.

„Proces” Franza Kafki

Życie bohatera powieści Franza Kafki przypomina senny koszmar. Wszystko zmienia się w chwili, kiedy Józef K. zostaje aresztowany. Otaczający świat staje się dla niego wrogi, przybiera odrealnione kształty, staje się groteskowy i zdominowany przez aparat władzy. Okazuje się, że sąd jest wszędzie, nawet na strychach starych domów, a wielu ludzi ma osobiste kontakty z urzędnikami sądowymi. Świat K. przybiera kształt labiryntu, po którym w poszukiwaniu prawa krąży bohater.

,,Makbet "– William Shakespeare

Shakespeare wykorzystuje sny by ukazać wewnętrzne odczucia i rozterki bohaterów. Prześladują one Makbeta i jego żonę, uzmysławiając im okropieństwo zbrodni. Koszmarne wizje wytrącają ich z równowagi, są projekcją duszy, wyrzutów sumienia i rozdarcia wewnętrznego. Makbet, żyjący w ciągłym napięciu, podatny jest na anormalne stany psychiki. Skrajne obciążenia emocjonalne prowadzą do zaburzeń świadomości o charakterze majaczeń. Przed zabójstwem Dunkana, Makbet doznaje halucynacji wzrokowej, widząc nieistniejący sztylet oblany krwią. Ma omamy słuchowe - donośny głos zapowiada mu utratę snu „Nie zaśniesz już więcej! Makbet zabija sen niewinny sen”. Dręczy go bezsenność na tle nerwowym. Chorobliwą psychikę bohatera najbardziej obnaża widmo zakrwawionego Banka. Patologiczny stan umysłu żony Makbeta, Szekspir ukazał w scenie. Dama relacjonując czynności swej pani opisuje lunatyzm: „wszystko to w śnie jak najgłębszym”. Stan psychiki Lady Makbet na skutek przeżyć ma różnorodne symptomy. We śnie pojawia się automatyzm ruchów (umywanie rąk). Ponownie przeżywa noc zbrodni, ma halucynacje wzrokowe (krwawe plamy) i węchowe (zapach krwi).

Inne utwory:

-Biblia, Stary Testament (sen faraona o siedmiu tłustych i siedmiu chudych krowach, wytłumaczony władcy przez Józefa) -Mitologia grecka, (postać boga snu – Hypnosa, brata boga śmierci Tanatosa oraz Morfeusz) -Bolesław Prus ,,Lalka'' (sen Izabeli Łęckiej, w którym widzi ona Wokulskiego jako człowieka odrażającego, potwora o czerwonych rękach) -Stanisław Wyspiański ,,Wesele'' (końcowy korowód tańczących postaci jest przedstawiony w konwencji onirycznej) -Maria Pawlikowska-Jasnorzewska ,,Sen'' (liryk miłosny opisujący drogę do ukochanej osoby)

-Odpoczynek po pracy i zabawie-,,Pan Tadeusz''-Sen, stan nieświadomości -Zapowiedź przyszłych wydarzeń, proroctwo, wskazówka -Objaśnienie rzeczywistości -Sen – miejsce spotkania ze zmarłymi -Wspomnienie, ułuda i oaza marzeń-,,Stary człowiek i morze'' -Sen – miejsce spotkania ze zmorą-,,Dusiołek'' -Zbiorowy sen, letarg-,,Wesele'' -Rzeczywistość rządząca się innymi prawami-,,Sklepy cynamonowe'' -

Podsumowując widzimy, że sen może stanowić podstawowy czynnik kreacji świata przedstawionego lub tworzyć kompozycję, która balansuje pomiędzy rzeczywistością a fantastyka, między jawą a snem. Wrażenie marzenia sennego autorzy uzyskują poprzez zastosowanie języka poetyckiego, pełnego metafor i porównań. Postaci zyskują cechy nadprzyrodzone i magiczne. Elementy te nadają utworom plastyczności i płynności. To wszystko sprawia, że czytelnik ma wrażenie jakby śnił razem z bohaterami.

KONIEC