Kamienie na szaniec

kamienie na szaniec

Aleksander Kamiński

01

Aleksander Kamiński

pedagog, historyk, pisarz, działacz harcerski

• urodził się 28 stycznia 1903 roku w Warszawie, zmarł 15 marca 1978; został pochowany w kwaterze Szarych Szeregów na Powązkach

• był aktywnym członkiem i przedstawicielem skautów i harcerzy; pod jego kierunkiem opracowano program Harcerskiego Uniwersytetu Ludowego

W czasie wojny

• Po wybuchu II Wojny Światowej zaangarzował się w Wojskowe Pogotowie Harcerzy; 27 września 1939 roku na tajnym spotkaniu członków Naczelnej Rady Harcerskiej przedstawił projekt organizacji męskiego harcerstwa podziemnego, który został przyjęty.

• Związek Harcerstwa Polskiego został przemianowany na Szare Szeregi

• Po kapitulacji Warszawy Kamiński zorganizował prace opiekuńcze z osieroconymi dziećmi.

• Jesienią nawiązał kontakt z wojskiem i został zaprzysiężony na żołnierza Służby Zwycięstwu Polski. Podjął się również założenia „Biuletynu Informacyjnego”, kompletując zespół redakcyjny i sieć informatorów.

02

kamienie na szaniec

geneza, gatunek, poruszane wątki i motywy, czas i miejsce akcji, bohaterowie...

• „Kamienie na szaniec” są opowieścią opartą na autentycznych wydarzeniach i opisującą wojenne losy prawdziwych ludzi. Aleksander Kamiński już od pierwszych dni okupacji Polski brał czynny udział w działalności konspiracyjnej.

• W nocy z 22 na 23 marca tegoż roku gestapo aresztowało hufcowego Hufca Południe, Jana Bytnara – „Rudego”. Wieści o okrutnych torturach, jakich doznawał „Rudy” podczas przesłuchań, ostatecznie wpłynęły na decyzję przyjaciół o odbiciu go z rąk Niemców.

• Akcja przeprowadzona została 26 marca, pod dowództwem Stanisława Broniewskiego. Pod Arsenałem harcerze zaatakowali niemiecką więźniarkę i uwolnili Janka oraz 25 innych więźniów, przewożonych z alei Szucha do więzienia na Pawiaku. Stan „Rudego” okazał się jednak beznadziejny. Podczas akcji ranny został Aleksy Dawidowski – „Alek”. Obaj zmarli tego samego dnia – 30 marca 1943 roku.

• Wydarzenia te przyczyniły się bezpośrednio do powstania „Kamieni na szaniec”. Aleksander Kamiński wykorzystał własne doświadczenia, relacje uczestników akcji pod Arsenałem, przyjaciół „Alka” i „Rudego”, między innymi Barbary Sapińskiej – narzeczonej Dawidowskiego oraz Stanisława Broniewskiego „Orszy”. Źródłem informacji o ostatnich godzinach życia Janka Bytnara stał się pamiętnik najbliższego przyjaciela „Rudego”, Tadeusza Zawadzkiego – „Zośki”, który spisał swe wspomnienia w kilkanaście dni po tragicznych wypadkach.

• Pierwsze wydanie książki ukazało się w lipcu 1943 roku, w nakładzie 2000 egzemplarzy, z podtytułem: „Opowiadanie o Wojtku i Czarnym”. Jako autor figurował Juliusz Górecki, a wydawcą było fikcyjne wydawnictwo KOPR. W rzeczywistości „Kamienie na szaniec” zostały wydane przez Tajne Zakłady Wydawnictw Wojskowych. Ta pierwsza wersja liczyła 68 stron, a akcja kończyła się śmiercią „Rudego”. Ze względów konspiracyjnych Kamiński posłużył się fikcyjnymi pseudonimami. „Rudy” nosił przezwisko „Czarny”, „Zośka” – „Staśka”, a „Alek” – „Wojtek”. W podobny sposób zaszyfrowani zostali pozostali bohaterowie.

• Aleksander Kamiński połowę honorarium ze wszystkich wydań „Kamieni na szaniec” przekazywał na pokrycie kosztów utrzymania kwatery Batalionu Zośka na Powązkach, gdzie znajdują się mogiły wszystkich bohaterów opowieści.

literatura faktu

„Kamienie na szaniec” łączą w sobie cechy charakterystyczne dla opowieści i reportażu oraz elementy gawędy harcerskiej. Aleksander Kamiński kilkakrotnie w toku narracji używa określenia „opowieść”. Do tej formy literackiej przybliżają utwór: chronologiczny układ opisywanych wydarzeń, mnogość sytuacji epizodycznych oraz rozbudowane analizy psychologiczne i socjologiczne. Charakterystyczny dla opowieści jest także narrator, który używa formy gramatycznej „my” i jest świadkiem bądź uczestnikiem zdarzeń. Forma fabularna, poddana łagodnej beletryzacji, umożliwia dowolne prowadzenie akcji o charakterze czysto relacyjnym.

+ info

gawęda harcerska

Do gawędy harcerskiej, formy, którą często posługiwał się Aleksander Kamiński, upodabnia „Kamienie na szaniec” wstęp, jakim autor opatrzył utwór: Posłuchajcie opowiadania o Alku, Rudym, Zośce i kilku innych cudownych ludziach, o niezapomnianych czasach 1939 – 1943 roku, o czasach bohaterstwa i grozy. Posłuchajcie opowiadania o ludziach, którzy w tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią życia, których czyny i rozmach wycisnęły piętno na stolicy oraz rozeszły się echem po kraju, którzy w życie wcielić potrafili dwa wspaniałe ideały: BRATERSTWO i SŁUŻBĘ.

+ info

Wątki

view

view

view

view

view

view

Motywy

Czas i miejsce akcji

Akcja utworu Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec” rozpoczyna się w czerwcu 1939 roku i trwa ponad trzy lata – do 20 sierpnia 1943 roku. Miejscem akcji „Kamieni na szaniec” jest przede wszystkim Warszawa, którą autor przybliża czytelnikowi, podając nazwy ulic, miejsc i Jedynie wyjątkowo przenosi się w miejsca akcji dywersyjnych, w których biorą udział główni bohaterowie utworudzielnic.

Posłuchajcie opowiadania o Alku, Rudym, Zośce i kilku innych cudownych ludziach, o niezapomnianych czasach 1939 – 1943 roku, o czasach bohaterstwa i grozy. Posłuchajcie opowiadania o ludziach, którzy w tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią życia, których czyny i rozmach wycisnęły piętno na stolicy oraz rozeszły się echem po kraju, którzy w życie wcielić potrafili dwa wspaniałe ideały: BRATERSTWO I SŁUŻBĘ.

03

Ekranizacja

,,Kamienie na szaniec" jako polski dramat wojenny w reżyserii Roberta Glińskiego

Kamil Szeptycki Tomasz Ziętek Marcel Sabat

• Premiera filmu miała miejsce 7 marca 2014 roku.
• Film podzielono na trzy części: część obyczajową, część akcji i część psychologiczną.
• Wiele scen ulicznych, w tym sam atak na ciężarówkę Gestapo przewożącą więźniów, nakręcono w Lublinie (m.in. na placu Rybnym i ul. Kowalskiej). W Warszawie wykorzystano m.in. ulice Starego i Nowego Miasta, dawne kino „Wars”, pałac Staszica, gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (tutaj w marcu 1943 torturowano „Rudego”), wejście do budynku Dyrekcji Kolei Państwowych oraz Staroświecki Sklep Wedla przy ul.Szpitalnej 8.

Różnice między filmem a książką

• W filmie znalazło się wiele scen, których nie ma w książce Kamińskiego, i które często nie mają potwierdzenia w źródłach historycznych. Jest to np. scena samochodowego pościgu „Zośki” za więźniarką jadącą z Pawiaka do siedziby Gestapo w alei J.Ch. Szucha 25.

• W filmie Jan Kiwerski wydaje zgodę na przeprowadzenie akcji odbicia więźniów pod Arsenałem pod pałacem Staszica (w rzeczywistości miało to miejsce pod Instytutem Głuchoniemych). SS-Rottenführer Ewald Lange ginie na klatce schodowej kamienicy (został zastrzelony na ulicy Wiejskiej przy pl. Trzech Krzyży), a wykonawcą wyroku – inaczej niż w maju 1943 – jest Jan Rodowicz „Anoda”.

• W filmie pojawia się także sugestia, że pomiędzy 23 a 26 marca 1943 Kiwerski przebywał w Warszawie – czyli zgoda Kedywu na odbicie „Rudego” mogła zostać wydana wcześniej, co mogło mu uratować życie. Kiwerski informuje również „Zośkę” i „Orszę”, że Bytnar otrzymał pośmiertnie Order Virtuti Militari (po akcji pod Arsenałem ten order nadano tylko Aleksemu Dawidowskiemu).

• Inaczej niż w książce, w filmie „Alek” jest tylko postacią drugoplanową. Reżyser przedstawił także własną interpretację okoliczności śmierci „Zośki”, stanowiącą nawiązanie do piątego przykazania Nie zabijaj.

Dziękuję za uwagę

Prezentacje przygotowała Wiktoria Adamczyk