Jan Kochanowski FRASZKI (wybór)

SPOTKANIE Z LEKTURĄ

Jan Kochanowski ,,Fraszki''

Monika Szkliniarz

TEMAT:Pół żartem, pół serio - o fraszkach Jana Kochanowskiego.

Monika Szkliniarz

JAN KOCHANOWSKI (1530-1584)

Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej. W latach 1544-1558 studiował m.in. w Akademii Krakowskiej i we Włoszech (poznał tam dokładnie tradycję antyczną). Od 1559 do 1574 r. przebywał na dworach magnackich i królewskim (był m.in. sekretarzem króla Zygmunta II Augusta). Lata 1574-1584 to tzw. okres czarnoleski (poeta mieszkał w rodzinnym majątku, Czarnolesie). Ożenił się, na świat przyszły jego dzieci. Był to okres aktywności twórczej - przetłumaczył m.in. wszystkie biblijne psalmy, napisał wiele fraszek i pieśni oraz pierwszy polski dramat ,,Odprawę posłów greckich''.

1584 śmierć w Lublinie

1559-1574 służba dworska

1530 narodziny w Sycynie

1544-1558 okres studiów

Źródło zdjęcia: Wikipedia.

1574-1584 okres czarnoleski

FRASZKA

Fraszka to krótki utwór poetycki, pisany wierszem. Zwykle ma charakter żartobliwy, czasem refleksyjny. Oparta jest na ciekawym pomyśle i zazwyczaj zakończona puentą (dowcipnym, krótkim podsumowaniem). Słowo ,,fraszka'' zostało stworzone od włoskiego ,,frasca'', oznaczającego dosłownie ,,gałązkę'', a w przenośni ,,błahostkę'', ,,drobiazg'', ,,żarcik''.

Źródło zdjęcia: Wikipedia.

,,DO FRASZEK''

,,NA MŁODOŚĆ'', ,,DO HANNY'', ,,NA NABOŻNĄ''

TEMAT:Na scenie życia (fraszka ,,O żywocie ludzkim'').

Monika Szkliniarz

,,O ŻYWOCIE LUDZKIM''

TEMAT:Wartość zdrowia (fraszka ,,Na zdrowie'').

Monika Szkliniarz

,,Na ZDROWIE''

TEMAT:Przepis na szczęście we fraszkach Kochanowskiego.

Monika Szkliniarz

,,Na lipę''

"NA DOM W CZARNOLESIE"

,,NA ZACHOWANIE''

Dziękuję za uwagę.

Fraszka ma charakter monologu lirycznego poety, który zwraca się z apostrofą do Boga. Zawdzięcza Mu wszystko, traktuje Go jako swego dobroczyńcę, któremu można powierzyć sekrety i prośby. Dla poety najważniejsze są: czyste sumienie, zdrowie, ludzka życzliwość. Do życia nie potrzebuje bogactwa, wystarczy mu skromny dom rodzinny (motyw gniazda ojczystego), przyjemne otoczenie i brak trosk materialnych.

Oso­ba mó­wią­ca zda­je so­bie spra­wę, że nie wszy­scy są szcze­rzy i życz­li­wi. Czło­wiek po­zba­wio­ny praw­dzi­wych przy­ja­ciół jest ska­za­ny na to­wa­rzy­stwo przy­pad­ko­wych, często fałszywych, zna­jo­mych. Po­zor­nie chwa­lą i wy­ra­ża­ją sza­cu­nek, ale za ple­ca­mi kry­ty­ku­ją. Ta­kie­go to­wa­rzy­stwa nie moż­na na­wet po­rów­ny­wać ze szcze­ry­mi przy­ja­ciół­mi. Na koń­cu frasz­ki, pod­miot li­rycz­ny zwra­ca się z prośbą do Boga. Za wszel­ką cenę chce uchro­nić się od ży­cia bez przy­ja­ciół. Zda­je so­bie spra­wę, że mi­łość i przy­jaźń są cen­niej­sze od dóbr ma­te­rial­nych.

Zdaniem podmiotu lirycznego doceniamy wartość zdrowia, gdy je tracimy. Poeta przeciwstawia zdrowiu takie wartości, jak: bogactwo, młodość, wysokie stanowiska społeczne, władzę, które nie mają żadnego znaczenia, gdy człowiek zaniemoże. Cenę zdrowia poznaje się dopiero wówczas, gdy się je utraci. W ostatnich wersach ponownie podkreślona została wartość zdrowia, które zostało określone mianem "klejnotu". Podmiot liryczny zwraca się z prośbą do zdrowia, by na zawsze zamieszkało w jego domu.

W tej fraszce obyczajowej podmiotem lirycznym jest kochanek, który zarzuca adresatce utworu - Hannie - brak uczuć, żali się, że ukochana ma serce z kamienia. Bohaterka liryczna jest nieczuła, zaś kochanek oczekuje uczucia. Serce Hanny jest tak samo twarde jak diament w jej pierścieniu. Kobieta ofiarowuje podmiotowi lirycznemu pierścień. On jednak prosi, aby jej serce zmiękło, by obdarzyła go uczuciem. W utworze na zasadzie kontrastu zostają przeciwstawione sobie obojętność Hanny i uczucie kochanka. Morał: Oznaką miłości nie są materialne atrybuty, lecz otwarte serca.

Podmiot liryczny, używając apostrofy, zwraca się bezpośrednio do zdrowia, nazywając je "szlachetnym" (epitet).

Przykładowe środki stylistyczne: - anafora (Fraszki to wszytko, cokolwiek...), - epitety (pewnej rzeczy, polna trawa), - wyliczenie (zacność, uroda, moc, pieniądze, sława), - porównanie (Wszystko to minie jako polna trawa), - archaizmy (naśmiawszy się nam, wemkną nas w mieszek).

Przykładowe środki stylistyczne: - apostrofa (sam przechowaj, panie, Uchowaj, Boże), - epitety (dobre mienie), - metafora (Być, wierę, miały uróść na łbie rogi), - powtórzenia (Nie słyszysz prawdy, nie słyszysz przestrogi).

Przykładowe środki stylistyczne: - apostrofy (ślachetne zdrowie, klinocie drogi), - epitety (wiek młody, władze szerokie), - porównanie (nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz), - wyliczenie (dobre mienie, perły, kamienie), - anafora (Ani lepszego / Ani droższego), - archaizmy (ślachetne, mieśca).

Pod­miot li­rycz­ny po­rów­nu­je życie bez przyjaciół do więzienia. Czło­wiek w ta­kiej sy­tu­acji eg­zy­stu­je, ale nic go nie cie­szy, jest cał­ko­wi­cie sa­mot­ny. Oso­ba mó­wią­ca wy­li­cza ko­lej­ne sy­tu­acje, w któ­rych wspar­cie przy­ja­ciół jest nie­zbęd­ne. Przy­ja­cie­le słu­żą po­ra­dą, a w trud­nej sy­tu­acji oka­zu­ją współ­czu­cie. Są rów­nież nie­oce­nie­ni w szczę­śli­wych chwi­lach, gdy od­no­si się suk­ce­sy. Sa­mot­ny czło­wiek nie prze­ży­wa praw­dzi­wej ra­do­ści, po­nie­waż nie ma z kim świę­to­wać.

Przykładowe środki stylistyczne: - apostrofa (Panie...), - epitety (moja praca, ludzką życzliwością), - antyteza (Inszy niechaj pałace marmórowe mają... / Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym), - archaizmy (gniaździe, ućciwym, sumnieniem). Uwaga! Epitety użyte we fraszce odwołują się do zmysłów: wzroku, dotyku, słuchu, węchu, smaku.

Fraszka ta jest utworem religijnym o widocznych akcentach autobiograficznych. Podmiot liryczny w 1. os. l.p. (niechaj mieszkam, zaimek "mnie") zwraca się za pomocą apostrofy do Boga - władcy jego życia - z prośbą o błogosławieństwo. Poeta nie zabiega o dobra materialne. Życzeniem podmiotu lirycznego jest mieszkanie w tym ,,gniaździe ojczystym'' - miejscu związanym z jego tożsamością. Tylko tam będzie mógł żyć w zdrowiu, prawdzie i skromności oraz wśród życzliwych ludzi, dzięki którym jego starość nie będzie ,,przykrą''.

Przykładowe środki stylistyczne: - apostrofy (Gościu, siądź), - epitety (chłodne wiatry), - porównanie (mię pan tak kladzie / Jako szczep napłodniejszy), - wyliczenie (Tu słowicy, tu szpacy), - archaizmy (szlachci, snadnie), - antyteza (Jabłek wprawdzie nie rodzę...).

Utwór ten buduje pytanie retoryczne, skierowane do tytułowej nabożnej. Ujawnia ono sprzeczność w postawie kobiety, która musi być grzeszna, skoro tak często czuje potrzebę spowiedzi, choć sama nie chce się do tego przyznać. Fraszka ośmiesza fałszywą pobożność. W kontekście postawy bohaterki lirycznej tytuł wiersza ma charakter ironiczny. Morał: Należy unikać fałszywej pobożności.

Poeta posłużył się anaforą, czyli powtórzeniem frazy: ,,Fraszki to wszytko, cokolwiek...''. Dzięki temu podkreślił, wzmocnił wymowę swojego stwierdzenia.

W kolejnych wersach, będących opisem miejsca, w którym znajduje się lipa, najważniejszą rolę pełnią podkreślone epitety. Dzięki ich nagromadzeniu, czytelnik postrzega przedstawione miejsce jako przestrzeń sielską, swojską, bezpieczną. Zalety szlachetnego drzewa zostały podkreślone antytezą. Wszystkie walory lipy sprawiają, że jest ona dla właściciela prawdziwym skarbem, cenniejszym niż złoto. Nastrój wiersza odzwierciedla spokój i błogość, których można zaznać, odpoczywając pod lipą.

Utwór należy potraktować jako deklarację ideowo-artystyczną Kochanowskiego. Poeta twierdzi, że nie chce swoimi wierszami nikogo krzywdzić, nikomu nie chce wyrządzić żadnej szkody. Nie atakuje we fraszkach konkretnych ludzi, nie wymienia nikogo z imienia i nazwiska. Celem autora jest ukazanie ludzkich wad i złych czynów, piętnowanie złych zachowań.

W tej fraszce poeta podejmuje problematykę filozoficzną. Zastanawia się nad życiem, miejscem i rolą człowieka w otaczającym go świecie. Pieniądze, sława, uroda - to wartości nietrwałe. Pojawia się tu pełna zadumy refleksja nad losem ludzkim - autor porównuje w zakończeniu utworu życie ludzkie do teatru lalek, kukiełkowego przedstawienia (motyw ,,theatrum mundi''). Człowiek jest więc jak marionetka – nie ma wpływu na swoje losy, nie ma mocy sprawczej, podlega sile wyższej.

Fraszka ta przedstawia konflikt pokoleń. Starzy życzą sobie, by młodzi zachowywali się rozważnie - pewnie dlatego, że zbyt szybko zapomnieli swoje wczesne lata. Ich oczekiwania są niemożliwe do spełnienia. Dorastanie bez szaleństw zostaje porównane do cyklu rocznego bez wiosny, która jest symbolem młodości. Morał: Młodość musi się wyszaleć - to jej naturalne prawo.

Jest to przykład liryki inwokacyjnej. Upersonifikowana lipa (podmiot liryczny) zaprasza, by spocząć w jej cieniu. Używa w tym celu apostrofy - bezpośredniego zwrotu do gościa (może być nim każdy z czytelników, człowiek zmęczony, potrzebujący wytchnienia). Lipa (podmiot mówiący w utworze) zaprasza znajdującego się nieopodal gościa do odpoczynku w cieniu jej liści. Drzewo oferuje chłód, spokój, wygodę i ciszę.