"Lalka"

"Lalka"

Bolesław Prus

Spis treści

04. Bohaterowie

01. Geneza utworu

05. Obraz polskiego społeczeństwa

02. Gatunek i jego cechy

03. Czas i miejsce akcji

06. Plan wydarzeń

07. Znaczenie tytułu

.01

Geneza utworu

Powieść zrodziła się z rozczarowania pisarza kondycją polskiego społeczeństwa. Po raz pierwszy została wydrukowana w warszawskim piśmie "Kurier Codzienny" (1887-1890), wydanie książkowie ukazało się w 1890r.w Warszawie.

.02

Gatunek literacki i jego cechy

Gatunek literacki:powieść realistyczna

W powieści Prus odtwarza świat i środowisko w sposób realistyczny, postaci charakteryzowane są poprzez opis i działanie, są one prawdopodobnie psychologiczne, autor dba o realizm szczegółu i drobiazgowość opisu, posługuje się narracją obiektywną i zdystansowaną.

.03

Czas i miejsce akcji

Akcja utworu toczy się w latach 1878-1879 w Warszawie, momentami zostaje przeniesiona do Zasławka i Paryża. W powieści występują retrospekcje czasowe, związane z "Pamiętnikiem starego subiekta". Obejmują one wydarzenia Wiosny Ludów (1848), przygotowania do powstania styczniowego oraz samo powstanie (1863). Ponadto Rzecki odwołuje się do wspomnień ojca dotyczących kampanii napoleońskiej (przełom XVIII i XIX wieku).

.04

Bohaterowie

Stanisław Wokulski

Stanisław Wokulski jest 45-letnim wdowcem, bogatym warszawskim kupcem, właścicielem sklepu z galanterią. Jest przystojnym, wysokim i silnym mężczyzną, który podoba się kobietom. Ubiera się modnie i wytwornie. Cechą charakterystyczną jego wyglądu są czerwone, niegdyś odmrożone ręce - pamiątka z zesłania do Irkucka na Syberii. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, jako młody chłopiec, zarabiał na życie w restauracji i sklepie. Później rozpoczął studia w Szkole Głównej. Tam zaangażował się w działalność spiskową, co zaowocowało wzięciem udziału w powstaniu styczniowym i późniejszym zesłaniem na Syberię. Po powrocie do kraju ożenił się z Małgorzatą Minclową, wdową po właścicielu sklepu z galanteria, a po jej śmierci - odziedziczył sklep. Pewnego wieczoru spotkał w teatrze pannę Izabelę Łęcką - arystokratkę, i się w niej zakochał. Wyjechał za granicę, na organizowaniu dostaw dla wojska zdobył duży majątek. Próbował zbliżyć się do ukochanej kobiety: wykupił dłużne weksle jej ojca, dokonał zakupu zastawionych sreber, kupił kamienicę Łęckich, by ocalić posag panny Izabeli.

.04

Bohaterowie

Stanisław Wokulski

W końcu został przez pannę przyjęty. W czasie wspólnej podróży pociagiem, stał się świadkiem dwuznacznej rozmowy z udziałem Łęckiej i jej dalekiego kuzyna, Kazimierza Starskiego. Zdradzony Wokulski próbował popełnić samobójstwo, jednak został uratowany. Podjął decyzję o wyjeździe z kraju i ślad po nim zaginał. Zagadką pozostają dalsze losy Wokulskiego: według jednych - podróżował po świecie, inni twierdzili, że wysadził w powietrze ruiny zamku w Zasławiu i tam zginał. Wokulski reprezentuje cechy bohatera romantycznego oraz pozytywistycznego, co czyni z niego osobowość pełną sprzeczności. Bierze udział w narodowowyzwoleńczym zrywie niepodległościowym i jest romantycznym kochankiem, z drugiej strony jest realistą twardo stąpającym po ziemi, który odniósł sukces finansowy. Ceni wiedzę i posiada w sobie gotowość służenia krajowi. Jednak ponosi osobista klęskę, zarówno jako romantyczny kochanek, jak i społecznik

.04

Bohaterowie

Izabela Łęcka

Izabela Łęcka jest 25-letnią, piękną kobietą należącą do arystokracji, wzrost więcej niz średni, bardzo kształtna figura, bujne blond włosy z odcieniem popielatym, nosek prosty, zęby perłowe, rece i stopy modelowe, oczy jasnoniebieskie i zimne jak lód. Mieszka z ojcem i daleką krewną (kuzunką Florentyną). Jest egoistką, która nie widzi potrzeb innych. Żyje we własnym wygodnym świecie luksusu, do którego nie dociera współczucie, cierpienie czy potrzeba użyteczności. Jest estetką oderwaną od życia - zachwyca się włoskim artystą, gardzi wszystkim co pospolite, co nie należy do jej sfery. Zdaje sobie sprawę z własnej atrakcyjności, ale nie umie właściwie oceniać ludzi, nie rozumie też własnej sytuacji. Odrzuca kolejnych zalotników, w końcu jedynymi kandydatami do jej ręki zostają baron i marszałek – obaj leciwi, lecz bogaci. Gdy w życiu panny Izabeli pojawia się Wokulski, początkowo go ignoruje, jednak w końcu dostrzega korzyści płynące z jego majątku.

.04

Bohaterowie

Izabela Łęcka

Przyjmuje oświadczyny, jednak nie potrafi docenić ani jego zalet jako człowieka, ani miłości, jaką została obdarzona. Ostatecznie Łęcka kompromituje się w oczach Wokulskiego, kiedy jawnie flirtuje z kuzynem. Gdy ze starań o jej rękę rezygnuje ostatni kandydat, marszałek, postanawia wstąpić do klasztoru. Z powodu swych wad - braku zasad moralnych, pustki wewnętrznej - ponosi klęskę. Łęcka reprezentuje wady charakterystyczne dla jej warstwy społecznej - egocentryzm, wyrachowanie i stanowe przesądy.

.04

Bohaterowie

Ignacy Rzecki

Ignacy Rzecki jest sympatycznym starszym mężczyzną, subiektem w sklepie Wokulskiego, a jednocześnie jego przyjacielem. Wychowany w kulcie Napoleona, brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech i naiwnie wierzy, że jedynie bonapartyści są w stanie przywrócić krajom europejskim wolność i sprawiedliwość społeczną. Rzecki jest bardzo sumiennym, pracowitym czlowiekiem, który nie dba o siebie, a jest nieustannie gotowy nieść pomoc innym. Z natury nieśmiały (nie potrafił ułożyć sobie życia osobistego), troszczy się i martwi o Wokulskiego, chce go wyswatać z panią Stawską. Pisze pamiętnik odsłaniający świat jego przeżyć i doznań i ukazujący go jako człowieka bardzo wrażliwego, obdarzonego wielką spostrzegawczością.

.04

Bohaterowie

Bracia MinclowieAugust Katz Suzin

Franz i Jan Minclowie byli braćmi, którzy odziedziczyli po wuju, starym Minclu, sklep kolonialny. Jan otworzył później własny sklep galanteryjny na Krakowskim Przedmieściu, ożenił się z Małgorzatą Pfeifer, zmarł przedwcześnie.

August Katz był przyjacielem Rzeckiego, w młodości wspólnie pracowali u Mincla, w wzięli udział w Wiośnie Ludów na Wegrzech. Stanisław Piotrowicz jest bogatym moskiewskim kupcem, przyjacielem Wokulskiego z czasu zesłania na Syberię.

.04

Bohaterowie

Julian OchockiTomasz Łęcki

Julian Ochocki jest młodym człowiekiem należącym do świata arystokracji, dalekim kuzynem Izabeli Łęckiej. Nie bawią go rozrywki, intrygi oraz zdobywanie kobiet. Jest entuzjastą postępu, nauki, marzy o wynalezieniu latającej maszyny. Wokulski zapisuje mu w testamencie dużą sumę pieniędzy na badania naukowe.

Tomasz Łęcki jest ojcem Izabeli. Liczy ponad 60 lat, jest człowiekiem eleganckim i zadbanym. Stracił rodzinny majątek, pożycza pieniądze od lokaja i Żydów, ale nadal żyje ponad stan, beztrosko wydaje pieniądze, co przyczynia się do sprzedaży rodzinnej kamienicy oraz zastawy stołowej i sreber. Kompletnie nie orientuje się w finansach. Pozornie zaprzyjaźnia się z Wokulskim, gdyż ten dba o jego interesy, jednal w glębi duszy gardzi nim jako zwykłym kupcem.

.04

Bohaterowie

Kazimierz StarskiPrezesowa Zasławska

Kazimierz Starski - skupia w sobie najgorsze cechy arystokratycznego świata. Jest utracjuszem, pasożytem, bawidamkiem i rozpustnikiem. Nie ma zasad moralnych ani tupetu. Uwodzi młode mężatki i panny, liczy na spadek po prezesowej jako jej krewny. Szuka kobiety z majątkiem, z którą mógłby się ożenić.

Prezesowa Zasławska – jest leciwą arystokratką mieszkającą w Zasławku – rodzinnym majatku. Jest osobą zacną, mądrą i wrażliwą. Wzorowo prowadzi swój majątek, wiele czyni dla poprawy losu chłopów. W młodości była zakochana w stryju Wokulskiego, jednak przesądy stanowe spowodowały, że wyrzekła się tej miłości. Prezesowa jest jedną z nielicznych osób, które darzą Wokalskiego szczerą sympatią.

.04

Bohaterowie

Helena StawskaBaronostwo Krzeszowscy

Helena Stawska mieszka w kamienicy Wokulskiego. Jest piękną, pracowitą, odpowiedzialną kobietą. W przeszłości została porzucona przez męża, teraz utrzymuje rodzinę i opiekuje się matką i córeczką. Baronowa Krzeszowska oskarża ją o kradzież lalki i wytacza proces, który przegrywa. Stawska skrycie kocha się w Wokulskim.

Baronostwo Krzeszowscy są małżeństwem pozostającym w separacji. Baronowa jest starszą zgorzkniałą kobietą, nie lubi świata i ludzi. Pisze anonimowe listy, źle traktuje służbę, oskarża panią Stawską o kradzież lalki. W gruncie rzeczy jest nieszczęśliwą kobietą, która cierpi po stracie córeczki. Baron natomiast jest typowym utracjuszem, któremu ciągle brak gotówki. Stracił swój majątek na rozrywki, jest pasjonatem koni i wyścigów. Mimo ciągłych nieporozumień z żoną, w końcu wyprowadza się od niej nie mając środków do życia.

.04

Bohaterowie

KsiążęKazimiera Wąsowska

Książę zajmuje wysoką pozycję w społeczeństwie, jako jeden z niewielu arystokratów, chce służyć ojczyźnie. Nie ocenia ludzi powierzchownie, stąd jego autentyczna sympatia do Wokulskiego jako człowieka czynu. Książę jest pomysłodawcą i organizatorem spółki handlowej, do której przekonywał innych arystokratów. Jednak efekty jego działań są raczej mizerne, pozostają w sferze słów i planów.

Kazimiera Wąsowska jest wdową, piękną, bogatą arystokratką, która darzy sympatią i życzliwością Wokulskiego, chętnie wyszłaby za niego za mąż. Jest niezależna i oryginalna, ale mężczyzn traktuje dość instrumentalnie. Nie szuka uczuć ani stabilizacji – szuka raczej nowych wrażeń.

.04

Bohaterowie

Michał SzumanProfesor Geist Klejn Lisiecki

Michał Szuman jest Żydem, lekarzem i zaufanym przyjacielem Wokulskiego. Umie trzeźwo oceniać ludzi, ale uchodzi za dziwaka – leczy biedaków za darmo i skrycie od lat pracuje nad swym dziełem życia - traktatem naukowym o ludzkich włosach, które kolekcjonuje i bada.

Profesor Geist jest profesorem, genialnym wynalazcą mieszkającym w Paryżu. Próbuje wytworzyć metal lżejszy od powietrza. Nauce poświęcił całe życie, sam żyje w biedzie. Nie umie poradzić sobie z niezrozumieniem w sferach akademickich (uchodzi za szaleńca), nie ma środków na realizację swych wizji. Klejn pracuje u Wokulskiego jako subiekt, jest zagorzałym socjalistą. Lisiecki jest tym subiektem u Wokulskiego, którego Rzecki darzy największym zaufaniem. Lisiecki to zagorzały antysemita.

.04

Bohaterowie

Baron DalskiMarszałek Henryk Szlangbaum

Baron Dalski i marszałek – są bardzo posuniętym w wieku arystokratami starającymi się o rękę panny Izabeli. Dalski jednak żeni się z młodziutką wnuczką prezesowej Zasławskiej, a żona wkrótce po ślubie zdradza go ze Starskim. Marszałek zaś ostatecznie rezygnuje ze starań o rękę Łęckiej.

Henryk Szlangbaum jest żydowskim kupcem, znajomym Wokulskiego z dawnych lat. Kiedy Henrykowi źle się wiedzie, Wokulski zatrudnia go w swoim sklepie. Jego ojciec pośredniczy w kupnie przez Wokulskiego kamienicy Łęckich oraz odkupuje dla syna sklep Wokulskiego. Czuł się zawsze polskim patriotą, brał udział w powstaniu styczniowym. Rozważał kiedyś chrzest, ale wobec fali antysemityzmu wolał pozostać przy dawnym wyznaniu stwierdza, że Polacy i tak nie uznają go za swego.

.04

Bohaterowie

MraczewskiMaruszewicz Marianna

Mraczewski jest 20-letnim subiektem, który wiecznie się spóźnia do pracy, ale jednocześnie potrafi namówić każdego klienta do nabycia towarów ze sklepu. Zawsze elegancko ubrany.

Maruszewicz - oszust i krętacz. Pośredniczy w sprzedaży klaczy Wokulskiemu, przywłaszcza sobie część pieniędzy. Potem fałszywie donosi na panią Stawską, jakoby ukradła lalkę baronowej Krzeszowskiej. Marianna „Magdalenka" jest młodą dziewczyną, którą bieda zmusiła do prostytucji. Wokulski pomaga jej zerwać z przeszłością - oddaje ją do zakonnic (sióstr magdalenek) na naukę szycia. To prosta dziewczyna, uczciwa, wdzięczna za udzieloną jej pomoc.

.04

Bohaterowie

WysockiWęgiełek Rossi

Wysocki jest furmanem, któremu pomaga Wokulski. Jego brat, kolejarz, ratuje Wokulskiemu życie, gdy kupiec chce popełnić samobójstwo.

Węgiełek jest rzemieślnikiem z Zasławka, który wykonuje napis na kamieniu dla nieżyjącego stryja Wokulskiego. Rossi jest włoskim aktorem dramatycznym, który przyjeżdża do Warszawy na występy. Na prośbę Łęckiej Wokulski organizuje dla niego kwiaty i klakierów.

.05

Obraz polskiego społeczeństwa

Arystokracja przedstawiona została w sposób negatywny. Jako warstwa uprzywilejowana, nie dąży do reform kraju, lecz udaremnia wszelkie próby zmian. Jej przedstawiciele (Łęcki, Starski, baronostwo) sa osobami zdegenerowanymi i zdemoralizowanymi. Zyją w zamkniętym świecie, do którego nikogo obcego nie wpuszczają, mają skostniałe poglądy, gardzą tymi, którzy nie posiadają tytułu. Prus przedstawia ich jako pasożytów żyjących z pracy innych, oddających się rozrywkom i intrygom.

.05

Obraz polskiego społeczeństwa

Mieszczaństwo jest klasą społeczną wewnętrznie zróżnicowaną pod względem majątkowym oraz narodowym. Zydzi są samotni i pracowici (Szlangbaum), mieszczan pochodzenia niemieckiego charakteryzuje skrupulatność i oszczędność (Minclowie), mieszczaństwo polskie jest zróżnicowane pod względem dorobku i wyksztalcenia (Szprot, Węgrowicz, Deklewski).

.05

Obraz polskiego społeczeństwa

Biedota miejska stanowi ją proletariat zarabiający ciężką pracą na skromne utrzymanie ( Wysocki) oraz lumpenproletariat - bezrobotni nędzarze, złodzieje i prostytutki.

.06

Plan wydarzeń

1. 1878 r. Warszawa - w jednej z jadłodajni toczy się rozmowa o Wokulskim: był subiektem w piwiarni Hopfera, uparcie się uczył, wziął udział w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Syberię. Potem ożenił się z Małgorzatą Minclową (wdową po właścicielu sklepu), został wdowcem i wyjechał do Turcji, gdzie powiększa majątek. 2. Ignacy Rzecki prowadzi sklep Wokulskiego, który ten odziedziczył po Minclowej. 3. Pamiętnik starego subiekta (dzieje Rzeckiego): dzieciństwo, praktyka w galanteryjnym sklepie Mincla, praca w sklepie. 4. Powrót Wokulskiego do Warszawy - dziesięciokrotnie powiększył majątek zmarłej żony. 5. Trudna sytuacja majątkowa Łęckich. Izabela sprzedaje srebrną zastawę, którą podobnie jak weksle ojca, kupuje Wokulski. Dumna i próżna panna przeczuwa, że Wokulski chce się starać o jej rękę. 6. Panna Łęcka udaje się do sklepu Wokulskiego. Traktuje go lekceważąco - jest przecież kupcem. Wokulski rozmyśla nad obłudą i zakłamaniem arystokracji.

.06

Plan wydarzeń

7. Wokulski pomaga Wysockiemu, jego sklep odwiedzają jednocześnie hrabia i hrabina Krzeszowscy, którzy pozostają w separacji. 8. Święta wielkanocne. W kościele św. Józefa na Krakowskim Przedmieściu odbywa się kwesta, w której bierze udział panna Izabela. 9. Na przyjęciu w kręgu arystokracji Stanisław spotyka Izabelę. Jej osoba i majątek są tematem większości rozmów. Wokulski nie czuje się dobrze w dusznej atmosferze salonów. 10. Pamiętnik starego subiekta (wspomnienia Rzeckiego na temat kampanii węgierskiej): Wiosna Ludów, Rzecki wraz z przyjacielem, Augustem Katzem, walczą na Węgrzech. Katz popełnia samobójstwo, Rzecki wraca do Warszawy. Wokulski zakłada nowy sklep, którego prowadzenie powierza Rzeckiemu. 11. Wokulski na spotkaniu grupy bogatych szlachciców i kupców, rozmawiają o założeniu spółki handlowej. 12. Stanisław decyduje się kupić za zawyżoną cenę kamienicę Łęckich.

.06

Plan wydarzeń

13. Wokulski jest coraz bardziej zakochany w Izabeli. Aby nie zostać wyśmianym w towarzystwie, uczy się języka angielskiego. W końcu zostaje zaproszony na obiad do Łęckich.14. Przygotowania Wokulskiego do wizyty u Łęckich. W końcu ich odwiedza. Mimo że celowo popełnił kilka gaf, zauważa, że dla pana domu jego osoba ma duże znaczenie. Izabela robi mu kilka zwierzeń. W końcu Łęccy zapraszają pana Stanisława na wspólną wycieczkę do Paryża. 15. Wokulski pomaga potrzebującym: Obermanowi, Marii, potem spotyka się z Izabelą. 16. Do Warszawy przyjeżdża na występy śpiewak Rossi. Izabela jest nim zachwycona. Aby zrobić jej przyjemność, Wokulski obsypuje Rossiego kwiatami i prezentami. 17. Wokulski kupuje kamienicę Łęckich za zawyżoną cenę 90 tys. rubli. Łęcki jest zawiedziony, co dowodzi całkowitej ignorancji w sprawach interesów, myślał, że uda mu się uzyskać ze sprzedaży 120 tys. rubli.

.06

Plan wydarzeń

18. Rzecki dowiaduje się o celu wszystkich działań Wokulskiego. Tymczasem do Łęckich przybywają wierzyciele. Izabela jest zmuszona wezwać Wokulskiego, aby uregulował należności. 19. W międzyczasie Łęccy dowiadują się o zawyżeniu ceny kamienicy. Unoszą się honorem i ozięble traktują Stanisława. 20. Izabelę odwiedza Starski - młody hulaka i utracjusz - planują wspólne wakacje. Rozmawiają w języku angielskim w obecności Wokulskiego, który rozumie każde słowo i bardzo cierpi. 21. Pamiętnik starego subiekta (dzieje Wokulskiego): Wokulski wyjeżdża do Paryża. Wspomnienia: pobyt Stanisława u Hopfera - upór w zdobywaniu wiedzy, uczestnictwo w powstaniu, pobyt w Irkucku, powrót do Warszawy i kłopoty ze znalezieniem pracy, ślub z Minclową, jej śmierć, spotkanie z Izabelą w teatrze, całkowita zmiana. 22. Pamiętnik starego subiekta: Rzecki odwiedza mieszkańców kamienicy kupionej przez Wokulskiego. Poznaje panie Jadwigę Misiewiczową i Helenę Stawską.

.06

Plan wydarzeń

23. Wokulski w Paryżu. Spotyka tu swego przyjaciela Suzina i genialnego chemika, prof. Geista, który namawia go, aby poświęcił się nauce. 24. Powrót do Warszawy i wyjazd do Zasławka na zaproszenie prezesowej Zasławskiej. Spotkanie z Izabelą, nadzieje na związek z ukochaną kobietą. 25. Pamiętnik starego subiekta: 1879 r., opis stosunków panujących w kamienicy kupionej przez Wokulskiego, charakter baronowej Krzeszowskiej. 26. Pamiętnik starego subiekta (historia procesu o lalkę): Krzeszowska odkupuje od Wokulskiego kamienicę. Wytacza Stawskiej proces o lalkę i przegrywa go. Rzecki planuje ożenić Wokulskiego ze Stawską. 27. Izabela zaczyna traktować Wokulskiego jako kandydata na męża. Krzeszowscy godzą się. W Algierze zostaje odnaleziony mąż pani Stawskiej. 28. Wokulski wraz z Łęcką i Starskim jadą do Krakowa. Umizgi Starskiego i swobodne zachowanie Łęckiej sprawiają, że Stanisław opuszcza ich i zamierza popełnić samobójstwo.

.06

Plan wydarzeń

29. Wysocki ratuje Wokulskiemu życie. Bohater wraca do Warszawy. Wycofuje się z interesów, popada w apatię. W końcu wyjeżdża do Moskwy. 30. Pamiętnik starego subiekta: Rzecki choruje. Wśród mieszkańców Warszawy narasta niechęć do Żydów. 31. Umiera Łęcki, ojciec Izabeli. Wraca Wokulski, który wysadza ruiny zamku w Zasławku, a następnie znika: nie wiadomo, czy popełnił samobójstwo, czy też żyje. Umiera Rzecki. Izabela postanawia zostać zakonnicą.

.07

Znaczenie tytułu

Tytuł powieści można interpretować wieloznacznie, metaforycznie lub dosłownie: metaforyczność: METAFORYCZNOŚĆ: - pusta choć piękna Izabela Łęcka jako salonowa lalka, - S. Wokulski w rękach Łęckiej jako bezwolna marionetka, - człowiek jako lalka w teatrze świata, poruszana przez innych ludzi czy też siły wyższe (los, Boga, historię itp.). DOSŁOWNOŚĆ: - lalka to ulubiona zabawka Heluni Stawskiej, obiekt domniemanej kradzieży (wg baronowej Krzeszowskiej), główny dowód w procesie.

Dziękujemy za uwagę!

Wyk.: Karina JuńczykNatalia Muszyńska