J. Słowacki "Grób Agamemnona"

Juliusz Słowacki „Grób Agamemnona” - najsurowszy sąd o narodzie wypowiedziany po powstaniu listopadowym.

Agamemnon

Agamemnon był królem Argolidy, krainy, w której ważnymi ośrodkami miejskimi były: Argos, Mykeny, Tirnys, Midea. Dowódca wojsk greckich pod Troją. Podczas napadu na jedno z pobliskich miast porywa Chryzeidę - kapłankę Apolla, za co rzuca on na wojska greckie klątwę - zarazę. Skonfliktowany w czasie wojny z Achillesem, któremu zabrał brankę Bryzeidę.

Skarbiec Arteusza, druga połowa II tysiąclecia p.n.e.

Geneza utworu

W czasie pobytu w Grecji Juliusz Słowacki zwiedził budowlę, która uchodziła wówczas za grobowiec króla Agamemnona, a która w wyniku późniejszych badań okazała się tzw. skarbcem Arteusza.Słowacki znał od dzieciństwa "Iliadę" Homera i był rozmiłowany w kulturze i literaturze antycznej. W czasie wycieczki po Grecji obudziło się w nim mnóstwo skojarzeń, przeżyć i myśli o sobie samym, swojej poezji, ojczyźnie i niedawnym powstaniu listopadowym. Przeżycia i wrażenia doznane w czasie zwiedzania rzekomego grobowca oraz Grecji dostarczyły poecie treści do napisania tego utworu, po powrocie z podróży w 1839 r., w Paryżu.

Kostium antyczny

Elementy kultury starożytnej (symboliki, mitologii, historii, obyczajowości, literatury) wykorzystywane są do mówienia nie wprost o problematyce współczesnej. Zastosowanie kostiumu antycznego ma na celu podniesienie rangi tematu i zwykle nadaje wypowiedzi uniwersalny charakter. Pozwala na snucie analogii między historią a współczesnością i ukazywanie powszechnych praw rządzących człowiekiem i społecznością.

Niech fantastycznie lutnia nastrojonaWtóruje myśli posępnej i ciemnej, Bom oto wstąpił w grób Agamemnona I siedzę cichy w kopule podziemnej...[...]

Wiersz wyraźnie dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji, dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamemnona.

Tylko się słońcu stała większa szpara, I wbiegło złote, i do nóg mi padło. Zrazu myślałem, że ten co się wdziera Blask, była struna to z harfy Homera; I wyciągnąłem rękę na ciemności, By ją ułowić i napiąć i drżącą Przymusić do łez i śpiewu i złości Nad wielkiem niczém grobów i milczącą Garstką popiołów: - ale w mojém ręku Ta struna drgnęła i pękła bez jęku. [...] To los mój, senne królestwa posiadać, Nieme mieć harfy i słuchaczów głuchych —

Przypominając krwawe dzieje rodu Atrydów poeta jak gdyby uświadamia sobie, że dawne, bohaterskie dzieje zna dzięki Homerowi. Promień słońca wdzierający się do grobowca poprzez zasłonę z liści został porównany przez poetę do struny z harfy Homera. Wówczas Słowacki oddając hołd wielkiemu greckiemu epikowi odczuwa niedoskonałość własnej poezji, przyznaje, że nie umie wydobyć czarownych dźwięków ze strun Homerowej harfy. Jak w wielu innych utworach, Słowacki żali się na niezrozumienie własnej poezji wśród "słuchaczów głuchych".

Na koń! chcę słońca i wichru — tętentu! Na koń! — Tu łożem suchego potoku, Gdzie zamiast wody, płynie laur różowy; Ze łzą i z wielką błyskawicą w oku, Jakby mię wicher gnał błyskawicowy, Lecę — a koń się na powietrzu kładnie — Jeśli napotka grób rycerzy — padnie. Na Termopilach? — Nie, na Cheronei Trzeba się znowu załamać koniowi; Bo jestem z kraju, gdzie widmo nadziei Dla małowiernych serc, podobne snowi. Więc jeśli koń mój w biegu się przestraszy, To tej mogiły, co równa jest — naszej — Mnie od mogiły termopilskiej gotów Odgonić legjon umarłych Spartanów; Bo jestem z kraju smutnego ilotów, Z kraju — gdzie rozpacz nie sypie kurhanów! Z kraju — gdzie zawsze, po dniach nieszczęśliwych, Zostaje smutne pół — rycerzy — żywych.

Druga część to bolesny rozrachunek z własnym narodem, któremu poeta pragnie uświadomić zarówno przyczyny klęski powstania listopadowego, jak i utraty niepodległości. Słowacki w poetyckiej wizji ukazuje siebie mknącego na koniu przez Grecję. Żaden Polak nie ma prawa zatrzymać się pod Termopilami, gdzie Spartanie bohatersko walcząc z Persami zginęli (wszyscy), nikt nie oddał się do niewoli, a czyn ich na zawsze pozostał symbolem patriotyzmu i poświęcenia dla ojczyzny. Niestety, Polacy nie wykazali się taką odwagą i gotowością poświęcenia życia dla ojczyzny. Polacy, nadal skrępowani łańcuchem niewoli, nie mogą bez zażenowania stanąć nad mogiłą Leonidasa. Jedynym miejscem, godnym Polaka jest Cheronea, gdzie Grecy ponieśli klęskę (uciekli z pola walki) i utracili niepodległość.

Bohaterem przywołanym w wierszu jest Leonidas. Dzielny wódz Spartan w 480 roku p.n.e. z 300 żołnierzami z wielkim poświęceniem bronił wąwozu termopilskiego przed wielotysięczną armią perską dowodzoną przez Kserksesa. Leonidas nie zwyciężył – zginął w bitwie, stał się jednak prawdziwym symbolem bohaterstwa. Pamięć o nim trwa do dziś. W miejscu jego śmierci na kamieniu wyryto napis: Przechodniu, powiedz Sparcie, że leżymy tutaj posłuszni jej prawom.

Na Termopilach, bez złotego pasa, Bez czerwonego leży trup kontusza — Ale jest nagi trup Leonidasa, Jest w marmurowych kształtach piękna dusza: I długo płakał lud takiej ofiary, Ognia wonnego, i rozbitej czary.

O! Polsko! póki ty duszę anielską Będziesz więziła w czerepie rubasznym, Poty kat będzie rąbał twoje cielsko, Poty nie będzie twój miecz zemsty strasznym, Poty mieć będziesz hyjenę na sobie, I grób - i oczy otworzone w grobie. Zrzuć do ostatka te płachty ohydne, Tę - Dejaniry palącą koszulę: A wstań jak wielkie posągi bezwstydne, Naga - w styksowym wykąpana mule, Nowa - nagością żelazną bezczelna - Nie zawstydzona niczém - nieśmiertelna.

Tak surowo oceniając postawę Polaków w powstaniu listopadowym, w dalszej części wiersza Słowacki stara się odnaleźć przyczyny upadku niepodległości. Tkwią one w wadach szlachty, która została nazwana "czerepem rubasznym". Szlachta nie pozwoliła dojść do głosu masom ludowym, to znaczy więziła "duszę anielską narodu".

Oddziaływanie szlachty na naród porównane zostało do zabójczego działania koszuli Dejaniry, która spowodowała śmierć Heraklesa w straszliwych męczarniach. W wierszu zawarta została również wizja nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego, spójnego wewnętrznie, a tak potężnego, że "ludy przelęknie". Konieczne jest: - wyzwolenie się z pęt zgubnej tradycji, odrzucenie złych aspektów sarmackiej przeszłości; – demokratyzacja życia społecznego (klasowa interpretacja metafor dusza anielska i czerep rubaszny jako peryfraz chłopów i szlachty).

Niech ku północy z cichej się mogiły Podniesie naród — i ludy przelęknie Że taki wielki posąg — z jednej bryły! A tak hartowny, że w gromach nie pęknie, Ale z piorunów ma ręce i wieniec — Gardzący śmiercią wzrok — życia rumieniec.

"Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą Pawiem narodów byłaś i papugą, A teraz jesteś służebnicą cudzą".

Słowacki wytyka też polskiej szlachcie skłonność do wystawnego, pełnego przepychu życia i do naśladowania obcych wzorów.

Nie szczędząc słów oskarżenia pod adresem rodaków poeta wyznaje ze wstydem, że sam również nie wziął udziału w powstaniu. Identyfikuje się więc z narodem, oskarżając siebie, ma prawo oskarżać cały naród.

"Mówię - bom smutny - i sam pełen winy"

Refleksja Słowackiego nad Polską i Polakami

podobieństwa i różnice między Grecją starożytną a Polską

Grecja i Polska - podobieństwo

Na czym polega?

Czego dotyczy?

sytuacji państwa

niewola, zagrożenie bytu narodowego (XIX-wieczna Polska zagrabiona przez trzech zaborców, starożytna Grecja zaatakowana przez Persów)

Grecja i Polska - różnice

Na czym polega?

Czego dotyczy?

obywateli

Polacy – brak ducha walki, brak determinacji, niezdolność do bezgranicznego poświęcenia, pogodzenie się z klęskami i niewolą, brak wiary w odzyskanie niepodległości

Refleksja Słowackiego nad Polską i Polakami

Tematyka utworu

- mitologia i historia Grecji; - historia i losy Polski (porównanie ich z dziejami Grecji); - wizja Polski idealnej; - ocena Polski rzeczywistej; - poeta o sobie samym ; - zestawienie klęski powstania listopadowego z Cheroneą, gdzie w 338 r. p.n.e. Macedończycy pokonali Greków; - przeciwstawienie współczesnemu pokoleniu Polaków bohaterskich obrońców wąwozu termopilskiego (Termopile - słynny wąwóz, w którym Spartanie pod wodzą Leonidasa w 480 r. p.n.e. bohatersko walczyli z Persami); - przedstawienie wizji nowej Polski, której symbolem jest „posąg - z jednej bryły”; jest to państwo bez podziału społecznego, jednolite i oczyszczone z wad i nałogów, a także silne. Poeta wierzy, że Polska odzyska wolność; - krytyka wad i lekkomyślności polskiej szlachty.