FONETYKA

Powtórka z gramatyki

FONETYKA

Jak powstają głoski ?i?

Powietrze wypychane jest z płuc w górę. Po drodze napotyka różne „przeszkody”. Są nimi wiązadła głosowe, krtań, podniebienie, język, zęby, wargi. Takie zawibrowane powietrze wydostaje się przez usta lub nos w postaci pojedynczych dźwięków, które połączone z sobą tworzą wyrazy. Głoski różnią się od siebie, bo każda ma własną drogę do przebycia.

Jak się dzielą głoski ?i?

Głoski dzielą się na samogłoski ustne (a, e, i, o, u, y) i nosowe (ą, ę) oraz spółgłoski (ustne i nosowe, dźwięczne i bezdźwięczne, twarde i miękkie) Spółgłoski nosowe to: m, n, m’, ń. Pozostałe są ustne. Spółgłoski miękkie to na przykład: ś, ć, ń, b’, k’ Pozornie najtrudniej rozróżnić spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne, ale wystarczy wypowiedzieć je, przykładając dłoń do krtani! Kiedy wypowiadamy spółgłoskę dźwięczną (np. d, g, b, w) wiązadła głosowe są ściśnięte, co powoduje wyczuwalne drgania. Przy artykulacji spółgłosek bezdźwięcznych (np. t, k, p, f) nie ma tego efektu, bo wiązadła głosowe są rozsunięte i powietrze z płuc przepływa przez nie swobodnie. Uwaga! Jeśli wypowiesz głoskę bezdźwięczną razem z samogłoską np. [p-y] możesz się pomylić, bo wszystkie samogłoski są dźwięczne i wyczujesz drgania spowodowane artykulacją samogłoski (w tym wypadku y).

Jak policzyć litery i głoski w wyrazie ?i?

Czasem jednej głosce odpowiadają dwie litery np. szum [sz-u-m] 4 litery, 3 głoski Kiedy w wyrazie i znajduje się przed samogłoską jest tylko zmiękczeniem spółgłoski, która znajduje się przed nim i nie jest odrębną głoską np: ucieczka [u-c’-e-cz-k-a] 8 liter, 6 głosek Kiedy w wyrazie i znajduje się przed spółgłoską oznacza, że jest zmiękczeniem oraz głoską np: nic [n’-i-c] 3 litery, 3 głoski Ilość samogłosek = ilość sylab w wyrazie U nie tworzy sylaby, gdy występuje w połączeniach samogłoskowych Au, Eu w wyrazach obcych (przyjmuje wówczas cechy litery ł) np.: Eu-ro-pa; Au-to-bus.

Co to jest upodobnienie głosek pod względem dźwięczności?i?

1. Kiedy głoska dźwięczna pod wpływem sąsiadującej z nią głoski bezdźwięcznej ubezdźwięcznia się: przykład [p-sz-y-k-ł-a-t] p jest bezdźwięczne i wpływa na dźwięczną głoskę rz, upodabniając ją do siebie. W wyniku ubezdźwięcznienia w wymowie wyrazu przykład zamiast dźwięcznej głoski rz słychać bezdźwięczną sz. Dodatkowo na końcu wyrazu dochodzi również do ubezdźwięcznienia d, która brzmi bezdźwięcznie: t. 2. Kiedy głoska bezdźwięczna udźwięcznia się pod wpływem sąsiadującej z nią głoski dźwięcznej: także [t-a-g-ż-e] bezdźwięczne k pod wpływem dźwięcznej głoski ż również się udźwięcznia. Upodobnienia dzielimy na udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia. Kierunek upodobnienia wyznacza strzałka, która przebiega od głoski wpływającej na zmianę do głoski, która się zmieniła. Strzałka w lewo – upodobnienie wsteczne Strzałka w prawo – upodobnienie postępowe

Co to jest uproszczenie grupy spółgłoskowej?

Bardzo trudno jest wymówić kilka spółgłosek występujących obok siebie. Dla obcokrajowców jest to mission impossible, ale i dla Polaków nie jest to wygodne, dlatego często w wymowie pomijamy jedną spółgłoskę z grupy, np.: jabłko [j-a-p-k-o] – tu doszło także do ubezdźwięcznienia wstecznego, pierwszy [p’-e-r-sz-y], sześćset [sz-e-ś-s-e-t].

Co tost uproszczenie grupy spgłoskowej?

Jak akcentować wyrazy?

1. W języku polskim akcent pada najczęściej na przedostatnią sylabę wyrazu. 2. W skrótowcach BMW (be-em-wu), USA (u-es-a), a także jednosylabowych wyrazach z przedrostkiem wice i arcy np. wicemistrz, arcyłotr oraz w zapożyczeniach z języka francuskiego np. menu (czyt. meni), jury (czyt. żiri) akcent pada na ostatnią sylabę. 3. Trzecią sylabę od końca akcentujemy w przypadku: - zapożyczeń z łaciny zakończonych na -ika/-yka np. fi-zy-ka, lo-gi-ka, ma-te-ma-ty-ka – liczebników zakończonych na -set np. sie-dem-set, dzie-więć-set – form czasu przeszłego czasowników w 1. i 2. os. l. mn. np. do-sta-li-ście, po-szli-śmy, – formy czasowników w trybie przypuszczającym np. prze-czy-ta-ła-byś, zro-bił-bym 4. Czwartą sylabę od końca akcentujemy w przypadku form czasowników w trybie przypuszczającym w 1 i 2 os. l.mn. np. na-pi-sa-li-by-śmy