Balladyna

Juliusz Słowacki „Balladyna”

Temat nr 1 -2

W scenerii baśniowej, w czasie legendarnym. Niezwykłość świata przedstawionego w „Balladynie” Juliusza Słowackiego.

1. Geneza „Balladyny” oraz romantyczne źródła inspiracji.

Dramat został napisany w Szwajcarii w 1834 roku, a wydany dopiero w 1839 roku w Paryżu. „Balladynę” poprzedził Słowacki dedykacją, a właściwie listem dedykacyjnym do „poety ruin”, czyli Zygmunta Krasińskiego. Została w niej wyjaśniona idea dramatu, a także pośrednio złożony hołd przyjacielowi. „Krótka przedmowa w kształcie listu” powstała 9 lipca 1839 r. w Paryżu i została dołączona przez Słowackiego w ostatniej chwili w trakcie druku. W końcówce znajdziemy zwrot „autorowi Irydiona”, choć sztuka Krasińskiego powstała rok po „Balladynie”. Dedykacja Słowackiego została dopisana później, kiedy to „Irydion” był od dwóch lat dostępny na rynku, a poeta od trzech lat znał dramat czytany mu przez samego Krasińskiego.

„Balladyna”, według Słowackiego, jest udramatyzowaną balladą, zbudowaną tak, „jakby ją gmin układał, przeciwna zupełnie prawdzie historycznej, czasem przeciwna podobieństwu do prawdy. Ludzie jednak starałem się, aby byli prawdziwymi i aby w sercu mieli nasze serca”.

Fascynacja: - ludowością, - średniowieczem, - dawnymi legendami i baśniami, - pradziejami Słowiańszczyzny, - twórczością Williama Szekspira („Makbetem” oraz „Snem nocy letniej”).

Inspiracje

Zaangażowanie twórców romantycznych w sprawy narodowe i walkę o niepodległość.

Wszystkie te kwestie znajdują odbicie w omawianym dramacie i wpływają na niezwykłość świata przedstawionego „Balladyny”.

2. Niezwykłość świata przedstawionego.

a) Przestrzeń.

wniosek

2. Niezwykłość świata przedstawionego.

b) Czas.

Nieokreślony; sam autor określa czas jako „bajeczny”.

- Między aktem I a II upływa noc.- Akt III zaczyna się rano, dnia trzeciego. - Noc tego samego dnia obejmuje akt IV. - Akt V odbywa się w czwartym dniu dramatu.

2. Niezwykłość świata przedstawionego.

c) Bohaterowie.

2. Niezwykłość świata przedstawionego.

Oprócz postaci fantastycznych na niezwykłość świata przedstawionego wpływają:

Pustelnik

Wawel

Filon

3. Co decyduje o niezwykłości i cudownści świata przedstawionego?

Niezwykłość wynika nie tylko z obecności postaci fantastycznych, ale także z tego, że autor dramatu swobodnie operuje różnymi motywami: historycznymi, legendarnymi, romantycznymi. Przykładem są: - legenda o Popielu oraz postać Filona; - motyw skradzionej korony, nawiązujący prawdopodobnie do faktu utracenia korony przez Bolesława Śmiałego, która rzekomo czekała w ukryciu na pojawienie się prawowitego władcy, lub do tajemniczego zaginięcia klejnotów królewskich na Wawelu po opuszczeniu zamku przez wojska pruskie, które wtargnęły doń w 1794 r., czyli w czasach współczesnych Słowackiemu.

Z każdego aktu wynotuj tylko te wydarzenia i rekwizyty, które decydują o niezwykłości świata przedstawionego.

Temat nr 3

„Zazdroszczę tej, co dzisiaj rano mną była”. Uczucia, przeżycia i działania Balladyny po dokonaniu siostrobójstwa.

Przypomnij sobie scenę zbierania malin.

a) Co sprawia, że Balladyna wraca na miejsce zbrodni? b) W jakim stanie psychicznym tam wraca? c) Jak Balladyna reaguje na wypowiedzi rzekomej Aliny? d) Jak przyjmuje sugestię, że to, co się stało, było złym snem? e) Dlaczego Goplana postanowiła przybrać postać Aliny i zasugerować zły sen?

„Balladyna” J. Słowackiego, pocztówka Adam Setkowicz

Przepowiednia Goplany.

Odczytaj monolog Goplany kończący scenę I aktu II od słów: Ale bądź spokojna [...] do końca.

Wydrukuj i wklej do lekturownika.

Podsumowanie

Słowa Goplany mają siłę sprawczą. W znaczący sposób wpływają na odczucia Balladyny. Goplana rzuca na dziewczynę rodzaj klątwy, najpierw po to, aby wywołać w niej wyrzuty sumienia i lęk przed konsekwencjami popełnionej zbrodni (nimfa oczekuje, że Balladyna pożałuje swego czynu, a ów żal stanie się czynnikiem sprawczym pozwalającym przywrócić Alinę do życia), a potem, by ją ukarać za zbrodnię i egoizm.

Balladyna, wiedząc, że powrót Aliny do życia pozbawiłby ją szans na małżeństwo z Kirkorem, odrzuca sugestie Goplany. Warto pamiętać, że nie wszystko, co dotyczy Balladyny, zależy od Goplany. Bezduszność i egocentryzm Balladyny są całkowicie niezależne od działań i słów Goplany. Cechy Balladyny zasygnalizowane w scenie III aktu I znajdują teraz swoje potwierdzenie. Jest wyniosła, ambitna i gotowa na wszystko, by dopiąć swego.

Zadanie domowe

Napisz krótki opis przeżyć wewnętrznych Balladyny na podstawie omawianego fragmentu lektury.

Temat nr 4

Oblicza zbrodni.

• Zbrodnia z premedytacją – świadomie zaplanowana i przeprowadzona.
• Zbrodnia w afekcie – popełniona w emocjach ograniczających świadomość czynu.

Wyobraź sobie, że jesteś detektywem i badasz pozostawione przez Balladynę ślady zbrodni. Przedstaw okoliczności i motywy postępowania bohaterki.

Zadanie domowe

Ustal, czy zbrodnie zostały popełnione z premedytacją, czy w afekcie.

Temat nr 5

Droga Balladyny do władzy. Dziejowa sprawiedliwość.

Droga Balladyny do władzy jest splotem różnych okolicznoci: przypadkowych i zamierzonych.

Cechy dobrego władcy.

W jaki sposób Balladyna przedstawiła się poddanym (akt V, scena 4.)? Odczytaj mowę tronową Balladyny w taki sposób, aby podkreślić znaczenie jej słów.

Jakie zadanie postawiono przed Balladyną? Jak zrealizowała to zadanie? Jaki był efekt?

Symbol sprawiedliwości to piorun („Król-kobieta piorunem boskim zastrzelony”; jest to realizacja zapowiedzi Goplany, że „natura zbrodnią pogwałcona mścić się będzie”). Przyroda staje się strażnikiem sprawiedliwości, narzędziem w ręku Boga, który czuwa nad porządkiem świata. Przyroda potrafi wymierzyć człowiekowi karę, jeli ktoś złamie jej prawa i naruszy równowagę między dobrem a złem. Według niepodważalnych praw rządzących światem zbrodniarza zawsze czeka zasłużona kara.

Czego uczy historia Balladyny? Jakie nauki i przestrogi można wyciągnąć z tego dramatu? Jaki dostrzegasz związek między tragedią Słowackiego a balladą Mickiewicza pt. „Świtezianka”?

Temat nr 6

Balladyna jako postać tragiczna.

Gatunek literacki

„Balladyna” , Maksymilian Gierymski

1. Co oznaczają pojęcia: tragizm i konflikt tragiczny?

Tragizm (według Słownika Języka Polskiego) 1. Cecha sytuacji lub zdarzenia, które prowadzą do nieuchronnej klęski. 2. Splot nieszczęśliwych okoliczności stwarzających sytuację bez wyjścia.

Konflikt tragiczny to istnienie dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru.

Jak jest z Balladyną? Do zabicia siostry dochodzi trochę przez przypadek: pod wpływem emocji, w afekcie. Kolejne zbrodnie Balladyna popełnia już świadomie, z premedytacją. Jednak dopiero w piątym akcie dziewczyna dojrzewa do uznania swoich czynów za winę. Tym samym dojrzewa do uznania konieczności kary. Przyjmuje panującą nad światem normę moralną. Ta tragiczna postać uwikłana jest w konflikt między żądzą władzy a wewnętrzną moralnością i sumieniem. Tragiczne w jej postaci jest rozdarcie między pragnieniem władzy a potrzebą wyznania win. W dramacie nie zostaje jej jednak dana szansa zadośćuczynienia. Moment wzięcia odpowiedzialności za popełnione zbrodnie jest jednoznaczny z wydaniem na siebie śmiertelnego wyroku. Zło nie może pozostać bezkarne.

Temat nr 7

Wielopłaszczyznowość dramatu Juliusza Słowackiego.

DZBAN MALIN

Symbole

Alina i Balladyna zbierają maliny do dzbanów – każda do swojego, ale spór między nimi będzie się toczył o jeden dzban – ten, który będzie szybciej napełniony. Dzban malin jest zatem przedmiotem i symbolem sporu pomiędzy siostrami. Oznacza również zbrodnię, której dopuściła się Balladyna. Filon przynosi taki dzban na proces z udziałem głównej bohaterki. To naczynie wypełnione owocami wstępnie miało wiązać się ze szczęściem i je „personifikować”. Dzięki niemu jedna z sióstr powinna zostać żoną Kirkora. Dzban z malinami kojarzył się z „przepustką” do lepszego życia, przełamaniem społecznej bariery, magicznym przejściem z wiejskiej chaty do królewskiego zamku. Tej niezwykłej drogi nigdy nie pokonała Alina. „Ja mam dzban pełny, mniej jedną maliną” – mówi Alina do Balladyny, a starsza siostra ironicznie i zawistnie odpowiada: „Weź tę malinę z mego dzbanka”. Balladyna uświadomiła sobie porażkę, stratę wszystkich marzeń, które wyobrażał dla niej ów przepełniony „czerwonymi jagodami” dzban. Jedna malina zaakcentowana w wypowiedzi Aliny przepełniła czarę goryczy zazdrosnej siostry i sprowokowała ją do zbrodni.

NÓŻ

Symbole

„Krwawe żelazo” symbolizuje zabójstwo, śmierć, jest narzędziem zbrodni – Balladyna zabija nim siostrę Alinę. Wbija nóż w pierś dziewczyny. Nieopatrznie zostawia go na miejscu dokonanego mordu, lecz później wraca po niego. Nożem uśmierca również Grabca. Zatrutym narzędziem dzieli chleb na pół i skażoną połową częstując Kostryna. W ten sposób unicestwia kochanka – eliminuje go z „gry” o władzę.

PLAMA KRWI

Symbole

Plama krwi nie dawała się w żaden sposób zmyć, dlatego Balladyna była zmuszona włożyć opaskę. Tłumaczyła innym, że to znak żałoby po śmierci siostry. Znamię przypominało Balladynie o popełnionej zbrodni, naznaczało ją przed światem. Można je odczytywać jako symbol zła, popełnionego grzechu, może też być znakiem sumienia, które nie daje się zagłuszyć (i odezwie się w chwili sądu królowej).

Przypomnij sobie biblijną opowieść o Kainie i wskaż podobieństwa między nim a Balladyną.

KORONA

Symbole

Korona jest jednym z atrybutów władzy, sprawowania rządów. Osoba nosząca na głowie koronę to władca, król. Według „legendy” Słowackiego taką koronę otrzymał Lech – mityczny założyciel państwa polskiego od Scyty (Słowianina) – mędrca ze Wschodu powracającego z Betlejem od żłóbka Chrystusa. Malutki Jezus rzekomo bawił się ową koroną. Lech miał przekazywać ją swoim potomkom. Jednym z nich był Popiel III, ale po detronizacji (z królewskiego tronu zrzucił go brat), uciekł, schronił się w nadgoplańskich lasach i uniósł ze sobą koronę. Ufał, że nadejdzie moment, iż ponownie będzie mógł ją założyć. W tym czasie nastały rządy Popiela IV. Rzeki spłynęły krwią. O prawa obalonego władcy walczy Kirkor, korona tymczasem przechodzi „z rąk do rąk”. Najpierw przypadkiem porzuca ją Pustelnik i znajdują Chochlik ze Skierką. Przekazują Goplanie, a ta zwieńcza nią czoło Grabca. Ów zostaje zamordowany, a cenny przedmiot trafia do rąk Kostryna i Balladyny. Ostatecznie w koronie Popielidów na tronie zasiada Balladyna, lecz jej rządy są krótkie i nie przywracają w kraju szczęścia. Korona „zwiastuje” w tym przypadku nie tylko władzę, ale również utraconą narodową tożsamość. Jej brak wiąże się z klęskami.

KOLORY

Symbole

Złoto – symbol władzy, dobrobytu. Do domu Wdowy złotą karetą zajeżdża „złoty książę” - Kirkor. Małżeństwo z nim ma zapewnić Alinie lub Balladynie szczęście. Czerwień, purpura, szkarłat – również symbole władzy, ale także śmierci, zbrodni, życiowego piętna. Krwistą czerwienią mienią się rzeki w państwie Popiela IV. Ciało martwej Aliny krwawi. Czerń - zło, żałoba, smutek. Biel - symbol czystości, niewinności, szlachetności.

Środki stylistyczne na przykładzie wypowiedzi Filona.

Motywy do wypracowania

władza

miłość

matka

sprawiedliwość

wina i kara

zdrada

zbrodnia

przyroda

rodzeństwo

ludowość moralna