Zdania złożone podrzędnie

Temat: Typy zdań złożonych podrzędnie.

06/10/18

Zdanie złożone podrzędnie

Zdanie złożone podrzędnie to takie wypowiedzenie, w którym jedno zdanie składowe (nazywane podrzędnym) jest zależne od drugiego zdania (nazywanego nadrzędnym) – nie stanowi osobnej całości, dopowiada, rozwija lub uzupełnia jego treść. Zdania podrzędnie złożone są bardziej charakterystyczne dla języka pisanego niż mówionego. Zdania składowe oddzielamy przecinkiem.

Wykres zdania złożonego podrzędnie

zdanie nadrzędne

pytanie którym można połączyć zdanie nadrzędne z podrzędnym

zdanie podrzędne

Funkcja zdania podrzędnego

Zdania podrzędne pełnią podobną funkcję jak poszczególne części zdania w wypowiedzeniach pojedynczych. W zależności od tego, jaka informacja wymaga uzupełnienia, mogą być określeniem rzeczownika lub czasownika, informować, czego dotyczy dana czynność lub kiedy i w jaki sposób została wykonana. Na tej podstawie wyróżniamy zdania: przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, podmiotowe, orzecznikowe.

Zdanie złożone podrzędnie przydawkowe

01

Wypowiedzenie, w którym zdanie podrzędne pełni funkcję przydawki (jest rozbudowanym określeniem rzeczownika) i odpowiada na pytania: jaki?, który?, ile?, czyj?.

Marta przyniosła ciasteczka,| które sama upiekła.

które? (pytanie przydawki)

02

Zdanie złożone podrzędnie dopełnieniowe

Wypowiedzenie, w którym zdanie podrzędne pełni funkcję dopełnienia (jest zazwyczaj określeniem czasownika) i odpowiada na pytania wszystkich przypadków oprócz mianownika: kogo?, czego?, komu?, czemu?, z kim?, z czym?, o kim?, o czym?.

Nie wiem,| co będę tam robić.

czego? (pytanie dopełnienia)

Zdań przydawkowych możemy użyć, kiedy chcemy wprowadzić nowe informacje na temat któregoś z rzeczowników, np. Zielone trampki, które dostałam na urodziny, pasują do mojej nowej spódnicy. Zdanie nadrzędne (Zielone trampki pasują do mojej nowej spódnicy) zawiera pełną informację, a dodanie zdania podrzędnego (które dostałam na urodziny) dodatkowo ją wzbogaca. W niektórych przypadkach wykorzystanie zdania przydawkowego jest niezbędne, aby wypowiedzenie przekazywało kompletny komunikat, np. W naszej szkole uczy się dziewczyna, która wygrała wczorajsze zawody pływackie. Widać wyraźnie, że zdanie W naszej szkole uczy się dziewczyna jest niepełne i wymaga dopowiedzenia, odpowiadającego na pytanie: która dziewczyna?

Zdania dopełnieniowe zazwyczaj stosujemy, gdy w zdaniu nadrzędnym pojawiają się czasowniki nazywające mówienie lub myślenie, takie jak: powiedzieć, uznać, wątpić, zastanawiać się, przyznać się. Tego typu wyrazy najczęściej wymagają informacji dopełniającej, aby komunikat zawarty w zdaniu był pełny, np. Natalia nie pamiętała (czego?), gdzie położyła telefon. Dopiero po chwili zauważyła (co?), że nie wyjęła go z plecaka.

03

Zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe

Wypowiedzenie, w którym zdanie podrzędne pełni funkcję okolicznika i odpowiada m.in. na pytania: gdzie?, kiedy?, skąd?, dokąd?, jak?, po co?, w jakim celu?, dlaczego?, pod jakim warunkiem?, mimo co?.

Spóźniłem się,| ponieważ zepsuł się tramwaj.

dlaczego ?

Mimo że awarię wkrótce usunięto,| nie dojechałem na czas.

mimo czego?

Zdania okolicznikowe są potrzebne, kiedy chcemy uzupełnić zdanie informacjami o okolicznościach towarzyszących czynności w zdaniu nadrzędnym.

Mogą dotyczyć: – czasu wykonywanej czynności: Telefon zadzwonił, (kiedy?) gdy Laura sprzątała biurko. – celu, w jakim jest wykonywana: Sięgnęła do torebki, (w jakim celu?) żeby odebrać połączenie. – miejsca: Telefonu nie było tam, (gdzie?) gdzie zwykle go odkładała. – sposobu, w jaki jest wykonywana: Dzwonek brzmiał tak, (jak?) jakby wydobywał się z torebki. – okoliczności, pomimo których mogła się wydarzyć (przyzwolenia): Po kilku minutach znalazła telefon, (pomimo czego?) chociaż przestał już dzwonić. – przyczyny i skutku: Nie mogła znaleźć telefonu w torebce, (dlaczego?) ponieważ wsunął się pod rozdartą podszewkę. – warunku niezbędnego do wykonania czynności: Taka sytuacja się nie powtórzy, (pod jakim warunkiem?) jeśli zaszyje rozdarcie.

04

Zdanie złożone podrzędnie podmiotowe

Wypowiedzenie, w którym zdanie podrzędne zastępuje podmiot zdania i odpowiada na pytania: kto?, co?.

Kto chce dokładkę, niech stanie w kolejce.

kto ?

05

Zdanie złożone podrzędnie orzecznikowe

Wypowiedzenie, w którym zdanie podrzędne uzupełnia treść orzecznika i odpowiada na pytania: kim?, czym?, jaki? (jest, był, został).

Film był taki, że nie dotrwaliśmy do końca.

jaki był ?

Zrozumienie komunikatu zawartego w zdaniach złożonych podrzędnie ułatwia właściwa interpunkcja. W poprawnym wstawieniu przecinków pomóc może przedstawienie zdania na wykresie.

Aby to zrobić:

ustal, które ze zdań składowych jest podrzędne

podkreśl w wypowiedzeniu orzeczenia

następnie oddziel zdania składowe pionową kreską oraz je ponumeruj

przedstaw tę relację zdań na wykresie zdanie nadrzędne zawsze umieszczamy wyżej.

tzn. odpowiada na

pytanie wynikające z treści zdania nadrzędnego,

Zapomniałam, | kiedy zaczyna się mecz.

Gdy włączyłam telewizor, | minęła już pierwsza połowa.

o czym?

kiedy?

Uwaga!

Czasami zdarza się, że zdanie nadrzędne jest rozdzielone zdaniem podrzędnym. W takiej sytuacji oddzielone od siebie części zdania nadrzędnego powinny być przedstawione na wykresie za pomocą osobnych odcinków umieszczonych na tym samym poziomie.

06/10/18

1 a

1 b

Film,| który wczoraj oglądaliśmy,| długo pozostanie w mojej pamięci.

1 b

1 a

który?

06/10/18

Informacje w pigułce

Podsumowanie

Temat: Ćwiczenia w rozpoznawaniu zdań złożonych podrzędnie.