Henryk Sienkiewicz - Życie i twórczość

Henryk Sienkiewicz

Życie i twórczość

Spis treści

1. Rodzina

2. Dzieciństwo i młodość

3. Kariera literacka i dziennikarska

4. Twórczość

5. Podróże

Józef i Stefania Sienkiewicz oraz pięcioro rodzeństwa

Rodzina

Henryk Sienkiewicz urodził się 5 maja 1846 we wsi Wola Okrzejska, w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk. Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz i Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska . Pisarz miał pięcioro rodzeństwa: starszego brata Kazimierza i siostry: Anielę, Helenę, Zofię i wcześnie zmarłą Marię.

Matka pisywała wiersze. Ogłosiła dwa opowiadania w „Tygodnik Illustrowanym” z 1864 roku oraz powieść „Jedynaczka”, której druk rozpoczął się na łamach pisma „Bazar – tygodnik ilustrowany mód i robót ręcznych” 5 lipca 1865 r.

Wola Okrzejska należała do babki pisarza, Felicjany Cieciszowskiej. Został ochrzczony w sąsiedniej miejscowości Okrzeja w kościele pw. św. Piotra i Pawła, w kościele ufundowanym przez prababkę pisarza. Rodzina z czasem przeniosła się do Grotek, potem do Wygnanowa, Potkanny koło Przytyka, następnie do Grabowców i Wężyczyna, by ostatecznie od roku 1861 zamieszkać w Warszawie.

Dzieciństw0 i Młodość

Szkoła, pierwsza praca...

W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie. Będąc w szkole, w roku 1864 zdobył swą pierwszą nagrodę za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą. W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich not, najlepiej szły mu przedmioty humanistyczne. Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców,

dziewiętnastoletni Sienkiewicz przyjął posadę guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości.

prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział filologiczno-historyczny.Zdobył tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego. Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą niepublikowaną powieść – Ofiara. Pracował także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią – Na marne. Pierwszą próbę literacką podjął jeszcze w 1867 r., gdy napisał wierszowany utwór Sielanka młodości, odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany.

Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej Warszawskiej, jednak później zrezygnował z medycyny i podjął studia

Kariera literacka i dziennikarska

Nowele, powieści i inne...

W 1869 r. debiutował jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy wydrukował jego recenzję sztuki teatralnej, a Tygodnik Ilustrowany zamieścił rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Sarzyńskim. Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie.

W 1872 r. wydał powieść Na marne oraz Humoreski z teki Worszyłły, a następnie Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utwory nazywane są małą trylogią.

W lutym 1876 r. wraz z Heleną Modrzejewską i grupą znajomych wybrał się w podróż do USA. W owym czasie nie było to czymś powszednim. W swej korespondencji do gazety pisał o tym:

„Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet, że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łączą mnie liczne stosunki, przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza.”

W Ameryce zatrzymał się dłużej w Kalifornii.Z tego okresu pochodzą Listy z podróży do Ameryki; drukowane w Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. Pisał też Szkice węglem (1876). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), W krainie złota (1880), Za chlebem (1880), Latarnik (1881), Wspomnienia z Maripozy (1882), Sachem (1883).

W 1878 roku wrócił do Europy. Zatrzymał się w Londynie, następnie przez rok przebywał w Paryżu. Podczas pobytu we Francji Sienkiewicz poznał nowy prąd w literaturze – naturalizm. W 1879 r. w artykule Z Paryża stwierdza:

Dla powieści naturalizm był w zasadzie znakomitym, niezbędnym i może jedynym krokiem naprzód.

Dwa lata później zmienił jednak zdanie i wypowiedział się o naturalizmie w tonie krytycznym. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa jako takiego były wydane drukiem odczyty: O naturalizmie w powieści (1881), O powieści historycznej (1889), Listy o Zoli (1893).

Korespondencje ze Stanów Zjednoczonych publikowane w prasie polskiej, zyskały szerokie uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą. Powodzenie pisarza świetnie odmalował Bolesław Prus w artykule Co p. Sienkiewicz wyrabia z piękniejszą połową Warszawy na łamach Kuriera Warszawskiego z 1880 roku.

Już po powrocie z Ameryki, prawie każda z dam, przechodząc ulicą, posądzała prawie każdego wyższego i przystojnego mężczyznę o to, że jest Sienkiewiczem. (…) Nareszcie spotykając co krok fryzury á la Sienkiewicz, wiedząc, że młodzi panowie jeden po drugim zapuszczają Hiszpanki, starają się mieć posągowe rysy i śniadą cerę, postanowiłem poznać jego samego (…) Z mego kąta widzę, że sala prawie wyłącznie zapełniona jest przez płeć piękną. Kilku mężczyzn, którzy tam byli do robienia grzeczności damom albo pisania sprawozdań, tak już w ciżbie kobiet potracili poczucie własnej indywidualności, że mówili: byłam, czytałam, wypiłyśmy we dwie sześć butelek….

W 1879 Sienkiewicz wygłosił we Lwowie odczyt pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii. W 1880 r. w Poznaniu przedstawił w hotelu Bazar nowelę Za chlebem, następnie w Warszawie wygłosił dwa odczyty o naturalizmie w literaturze. W 1879 r. wracając ze Lwowa w Szczawnicy dał odczyt o swym pobycie w Ameryce.

W Szczawnicy po raz pierwszy spotkał swoją przyszłą żonę Marię Szetkiewiczównę. Na wiadomość, że rodzina Szetkiewiczów wybiera się do Wenecji, ruszył za nimi i tam poznał Marię bliżej. 18 sierpnia 1881 roku odbył się ich ślub w kościele Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy placu Teatralnym (dziś nie istnieje). Z małżeństwa tego pochodzą dzieci: Henryk Józef i Jadwiga Maria. Małżeństwo nie trwało długo, gdyż Maria umarła 18 sierpnia1885 roku na gruźlicę.

W latach 1879-1881 napisał utwór dramatyczny Na jedną kartę wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie. W roku 1882 Henryk Sienkiewicz nawiązał współpracę z dziennikiem Słowo (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich) i początkowo był nawet jego redaktorem naczelnym. Tam w miesiącach luty-marzec ukazała się w prasie kolejna nowela Bartek Zwycięzca.

W 1880 napisał utwór historyczny Niewola tatarska i pracował nad powieścią historyczną Ogniem i mieczem. W liście do redaktora krakowskiej gazety Czas Stanisława Smolki z 1 lutego 1884 pisał:

Co do powieści wielkiej, ta będzie nosiła prawdopodobnie tytuł Wilcze gniazdo. Rzecz dzieje się za Jana Kazimierza, w czasie insurekcji kozackiej.

Wspomniana w liście powieść Wilcze gniazdo ukazała się ostatecznie w odcinkach na łamach Słowa od 2 maja 1883 do 1 marca 1884 roku pod tytułem Ogniem i mieczem. Ogniem i mieczem była jednocześnie drukowana w warszawskim Słowie i krakowskim Czasie.

Powieść ta (podobnie zresztą jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielką popularność i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Miasto Zbaraż w 1879 roku nazwało jedną z ulic imieniem Sienkiewicza, w 1884 roku Jacek Malczewski wystawił tak zwane żywe obrazy na podstawie Ogniem i mieczem,

powstała sztuka teatralna oparta na powieści, a nawet w 1900 roku mieszkańcy Zbaraża nie zgodzili się na oddanie pod budowę placu kościelnego, twierdząc, że spoczywają tam szczątki Podbipięty. Powieść spotkała się też z krytyką. Wytykano jej zwłaszcza przeinaczenia historyczne.

Druga połowa lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami. Wkrótce pisarz rozpoczął prace nad kolejną częścią Trylogii – Potopem; tytuł odnosił się do potopu szwedzkiego. Także ta powieść była drukowana w odcinkach w Słowie – (od 23 grudnia 1884 do 2 września 1886).

Był to trudny okres w życiu pisarza, gdyż w tym czasie zmarła Maria Sienkiewiczowa. Mimo to powieść szybko podbiła serca czytelników i utwierdziła jego literacką pozycję.

Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego polskiego pisarza. Stefan Żeromski w swych Dziennikach napisał:

Po śmierci żony pisarz udał się w podróż do Konstantynopola (przez Bukareszt i Warnę), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy wydał trzecią część Trylogii – Pana Wołodyjowskiego. I ta powieść ukazała się w Słowie (od maja 1887 do maja 1888 roku).

Sam widziałem w Sandomierskiem, jak wszyscy, tacy nawet, którzy nic nie czytują, dobijali się o Potop.

Po napisaniu trylogii Sienkiewicz pisze nowelę Ta trzecia (1888), z życia cyganerii. W 1888 roku autor Potopu odbył podróż do Hiszpanii. W 1890 roku włączył się w organizację roku Mickiewiczowskiego. W styczniu 1891 wyruszył w podróż do Afryki. Podróż ta zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie Bez dogmatu, które ukazało się wcześniej (od 1889 do 1890) na łamach Słowa.

W 1892 r. Sienkiewicz podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich (której książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku), w tym samym roku prasa donosiła, że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich, w 1893 pisarz przystąpił do przygotowań do powieści Quo vadis, a latem 1894 odczytał w Zakopanem fragmenty Krzyżaków.

W jego życiu prywatnym pojawiła się Maria Romanowska, przybrana córka odesskiego bogacza Wołodkowicza. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, jednak w niedługim czasie (miesiąc) panna młoda opuściła męża. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa. W tym też czasie napisał powieść Rodzina Połanieckich (październik 1894).

W 1894 roku powstały pierwsze rozdziały Quo vadis, które ukazały się drukiem od marca 1895 roku w warszawskiej Gazecie Polskiej, krakowskim Czasie oraz Dzienniku Poznańskim (do lutego 1896 roku). Wydanie książkowe pojawiło się niedługo później i zrobiło zawrotną karierę w całej Europie.

Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, w tym na arabski czy japoński, a także esperanto. Quo vadis wielokrotnie adaptowano i wystawiano na deskach teatrów, ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści, a w 1913 roku zostało po raz pierwszy sfilmowane. Potem była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.

Od roku 1896 pisarz rozpoczął prace nad swą nową powieścią Krzyżacy, którą ukończył po czterech latach w roku 1900. W tym też roku (1900) pisarz przy zaangażowaniu całego społeczeństwa obchodził jubileusz 25-lecia pracy twórczej i otrzymał od narodu majątek ziemski w Oblęgorku, gdzie utworzył ochronkę (dom dziecka) dla dzieci.

W tym samym roku Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doctor honoris causa. Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne. W 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni, w 1906 wzywał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim.

W 1904 roku poślubił swą cioteczną siostrzenicę Marię Babską. W 1905 roku otrzymał nagrodę Nobla za całokształt twórczości.

W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie cenny dla syna Polski.

Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje.

Dodał też

Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać.

W 1905 roku odpowiadając na ankietę rozesłaną przez paryską gazetę „Le Courrier Europeen”, napisał:

Napisał powieść Na polu chwały (1903-1909), która miała być początkiem nowej trylogii. W Kurierze Warszawskim ukazała się w 1910 w odcinkach jego powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy.

Należy miłować ojczyznę nade wszystko i należy myśleć przede wszystkim o jej szczęściu. Ale jednocześnie pierwszym obowiązkiem prawdziwego patrioty jest czuwać nad tym, by idea jego Ojczyzny nie tylko nie stanęła w przeciwieństwie do szczęścia ludzkości, lecz by się stała jedną z jego podstaw. Tylko w tych warunkach istnienie i rozwój Ojczyzny staną się sprawą, na której całej ludzkości zależy. Innymi słowy, hasłem wszystkich patriotów powinno być: przez Ojczyznę do ludzkości, nie zaś: dla Ojczyzny przeciw ludzkości.

Po wybuchu wojny Henryk Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii. Wraz z Ignacym Janem Paderewskim był jednym z współzałożycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916, gdzie go pochowano.

W 1924 roku, już w wolnej Polsce prochy pisarza uroczyście sprowadzono do Polski. W drodze przez kraje Szwajcarii, Austrii, Czech składano mu hołd. 27 października 1924 roku odbyła się uroczystość obok pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, gdzie przemówienie okolicznościowe wygłosił Stanisław Wojciechowski. Na koniec trumnę w sarkofagu złożono w Warszawie w podziemiach katedry św. Jana

tuż obok prezydenta Gabriela Narutowicza. W roku 1944 w czasie trwania powstania warszawskiego żołnierze niemieccy wysadzili katedrę, po wojnie sarkofag i katedrę odnowiono.

18 grudnia 2015 r. Senat przyjął uchwałę ustanawiającą rok 2016 Rokiem Henryka Sienkiewicza. "Poprzez swoją twórczość, publicystykę i działalność społeczną budził świadomość narodową, uczył dumy z polskości, umiłowania ojczyzny i zdolności do poświęceń – podkreślili senatorowie.

• 1880 Orso
• 1881 W krainie złota
• 1881 Latarnik
• 1882 Bartek Zwycięzca
• 1882 Jamioł
• 1888 Ta trzecia
• 1889 Sachem
• 1889 Wspomnienie z Maripozy
• 1892 Pójdźmy za Nim!
• 1897 Na jasnym brzegu

Twórczość

1. Nowele

• 1872 Humoreski z teki Worszyłły
• 1875 Stary sługa
• 1876 Hania
• 1877 Selim Mirza
• 1877 Szkice węglem
• 1878 Komedia z pomyłek
• 1879 Janko Muzykant
• 1879 Przez stepy
• 1880 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
• 1880 Niewola tatarska
• 1880 Za chlebem

3. Inne utwory

2. Powieści

• 1880 Listy z podróży do Ameryki (reportaże)
• 1890 Listy z Afryki (reportaże)
• 1900 Zagłoba swatem (sztuka sceniczna)

• 1872 Na marne
• Trylogia: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886), Pan Wołodyjowski (1888)
• 1891 Bez dogmatu
• 1894 Rodzina Połanieckich
• 1896 Quo vadis
• 1900 Krzyżacy
• 1906 Na polu chwały
• 1910 Wiry
• 1911 W pustyni i w puszczy
• 1914 Legiony

Podróże

Najedź na punkty

Dziękuję za Uwagę