Kraje demokracji ludowej

Kraje demokracji ludowej

Europa Środkowo-Wschodnia po II wojnie światowej

podręcznik

Podstawa programowa

Demokracja ludowa (socjalistyczna)

• Określenie dotyczące państw bloku wschodniego, w których występował system zdominowany przez partię komunistyczną.

• Jest to forma dyktatury partii komunistycznej (proletariatu), przy zachowaniu fasady pozornej demokracji (w tym parlamentarnej).

• Państwa „demokracji ludowej” (tzw. „demoludy”) deklarowały, że władzę w nich „sprawuje lud jako suweren”, lecz rządy faktycznie sprawowała komunistyczna monopartia, a inne partie i organizacje społeczne były jej podporządkowane.

• Termin „demokracja ludowa” miał odróżnić sposób rządzenia realizowany w państwach satelitarnych ZSRR od zachodniej demokracji nazywanej w bloku wschodnim „demokracją burżuazyjną”.

Kraje demokracji ludowej

PODPORZĄDKOWANIE MOSKWIE:

Cała władza = partia komunistyczna - powstało Biuro Informacyjne Partii Komunistycznej (Kominform) – 1947 – ingerowało w wewnętrzne sprawy państw

Konferencja w Szklarskiej Porębie – Józef Stalin i Andriej Żdanow (przewodniczący)

PODPORZĄDKOWANIE MOSKWIE:

Radziecki model gospodarczy:

• centralne planowanie,
• kolektywizacja rolnictwa,
• nacjonalizacja przemysłu i handlu

System szkolnictwa na wzór radziecki:

• ateizacja społeczeństwa (Bóg nie istnieje);
• represje wobec Kościoła;
• cenzura;
• podporządkowanie oświaty i kultury władzy partii.

1949 – Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)

• Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry, ZSRR, Albania, NRD
• Wspieranie rozwoju gospodarek narodowych poszczególnych członków układu
• Narzucono jednolity system gospodarczy według radzieckiego wzorca, rozwinięto współpracę naukowo-techniczną

PODPORZĄDKOWANIE MOSKWIE:

Gmach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Moskwa, 1972 r.

PODPORZĄDKOWANIE MOSKWIE:

Budowa „systemu promienistego”:

• dwustronne kontakty państw satelickich z Moskwą;
• żadne decyzje nie mogły zapaść bez wiedzy i zgody Stalina.

1955 (do 1991) – wojskowy sojusz obronny: Układ Warszawski

• zgoda na czasowe stacjonowanie wojsk radzieckich na terenie sojuszników

Pałac Namiestnikowski w Warszawie (obecnie Pałac Prezydencki) – miejsce podpisania Paktu w 1955 r.

Konferencja państw sygnatariuszy Układu Warszawskiego w maju 1955 r. – w lewym dolnym rogu delegacja polska: Bolesław Bierut, Józef Cyrankiewicz, Konstanty Rokossowski

5 marca 1953 – śmierć Józefa Stalina

Jak umarł Stalin

Śmierć Stalina

KPZR – walka o władzę – kolegialne kierownictwo:

Szef sił bezpieczeństwa Ławrentij Beria

Premier Georgij Malenkow

Wiaczesław Mołotow

VII 1953 – Beria odsunięty, I sekretarzem Nikita Chruszczow

WOjna o władzę na kremlu

Luty 1956 – XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) tajny referat I sekretarza Nikity Chruszczowa:

• Skrytykował „kult jednostki” i „wypaczenia socjalizmu” okresu stalinowskiego, oraz błędy w polityce zagranicznej

Amnestia

Rezygnacja z przymusowej kolektywizacji

„Odwilż”:

Usunięto skompromitowanych polityków

Zrehabilitowano narody prześladowane przez Stalina

Zlikwidowano Kominform

SKUTKI „ODWILŻY”

Powstanie węgierskie („Socjalizm – tak, wypaczenia – nie”)

X 1956 – premierem został Imre Nagy – ogłosił:

• wystąpienie Węgier z Układu Warszawskiego,
• weryfikację układów gospodarczych w ramach RWPG,
• neutralność Węgier

Z 3 na 4 XI 1956 – wkroczenie wojsk radzieckich - walki w Budapeszcie; krwawe stłumienie powstania (śmierć 32 tys. ludzi), nowy premier komunistyczne János Kádá; Imre Nagy uprowadzony i skazany na śmierć (1958)

W końcu czerwca 1958 roku, po krótkim, procesie, zamkniętym dla publiczności, rozstrzelany został Imre Nagy. „Uważam za swój obowiązek, aby oświadczyć wobec wysokiego sądu, że uważam iż jestem kozłem ofiarnym”

SKUTKI „ODWILŻY”

„Praska wiosna”

I 1968 – I sekretarzem Komunistycznej Partii Czechosłowacji Aleksander Dubček – chciał stworzyć „socjalizm z ludzką twarzą”:

• reformy gospodarcze,
• ograniczenie cenzury,
• samodzielność związków zawodowych,
• zezwolenie na podróże i kontakty z Zachodem

Wiosna 1968 – prezydentem został Ludvik Svoboda, premierem Oldřich Černik - antyradzieckie demontracje

VI 1968 – manifest polityczny „2000 słów” – podpisany przez wielu robotników i intelektualistów:

• krytyka rządów komunistów,
• nawoływał do przemian w państwie

Potępienie Czechosłowacji przez „bratnie partie” państw „demokracji ludowej”

20 VIII 1968 – wkroczenie wojsk Układu Warszawskiego

• Aresztowanie premiera i prezydenta (wywiezieni do Moskwy – porozumienie z Breżniewem przekreślające dotychczasowe reformy)
• Władze Czechosłowacji wezwały społeczeństwo do zachowania spokoju, armia miała pozostać w koszarach (tzw. normalizacja sytuacji)
• Emigracja działaczy opozycji, czystka w partii i w kulturze

Operacja „Dunaj” – kryptonim, który nadano interwencji członków Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, rozpoczętej 20 sierpnia 1968 o godzinie 23:00. Uważana jest za największą operację wojskową w historii Europy po II wojnie światowej.

Doktryna Leonida Breżniewa o „ograniczonej suwerenności” państw członkowskich Układu Warszawskiego

• Przyjęta w 1968 roku doktryna radziecka stwierdzająca, że w krajach Układu Warszawskiego obowiązuje ograniczenie suwerenności państw członkowskich na rzecz interesów wspólnoty socjalistycznej (w praktyce ZSRR).
• Interwencja w państwie bloku dążącym do secesji nie jest więc agresją lecz samoobroną przed ingerencją wrogiej ideologii.
• Była stworzona na potrzeby ideologiczne; potrzebowano usprawiedliwienia interwencji w Czechosłowacji.

16 stycznia 1969 roku Jan Palach, student historii i ekonomii politycznej na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze dokonał aktu samospalenia przed Muzeum Narodowym na placu Wacława w Pradze.

List pożegnalny Napisał w nim: "Ze względu na to, że nasze narody znalazły się na krawędzi beznadziei, zdecydowaliśmy się wyrazić swój protest i obudzić naród tej ziemi. Nasza grupa złożona jest z ochotników, zdecydowanych spalić się dla naszej sprawy. Ja miałem honor wylosować nr 1 i uzyskałem prawo napisania pierwszych listów, a także wystąpić jako pierwsza pochodnia".

Szybki test - co zapamiętałam / zapamiętałem z lekcji?