Klasa II 5.2. Oświecenie

ODKRYCIA NAUKOWE, WAŻNE WYNALAZKI I PRZEMIANY SPOŁECZNE XVII W. TOROWAŁY DROGĘ DLA NOWEJ EPOKI. PO RAZ PIERWSZY TWÓRCY I NAUKOWCY PODJĘLI PRÓBE ZERWANIA Z DAWNYMI WZORCAMI ŻYCIA SPOŁĘCZNEGO I ZAPROJEKTOWANIA LEPSZEGO ŚWIATA.

• SKĄD IMPULS DO TYCH ZMIAN?
• JAKIE ZMIANY PROPONOWALI TWÓRCY EPOKI?
• CO UDAŁO IM SIĘ OSIĄGNĄĆ?

OŚWIECENIE

GENEZA OŚWIECENIA

• początki XVIII w. najważniejszym ośrodkiem kultury europejskiej pozostawała Francja Ludwika XIV, której wzorce rozlały się na kontynent
• stabilnośc rządów absolutnych Króla Słońce kontrastowała z chwalebną rewolucją w Anglii (monarchią konstytucyjną)
• w Anglii przemiany społeczne i gospodarcze doprowadziły do rozwoju wolnej od cenzury publicystyki - w traktatach rządano równości wobec praw, sprawiedliwości rządów, atakowano monarchię absolutną, przywileje stanowe, porządek feudalny
• to Anglia stała się kolebką idei oświeceniowych
• dominowało przekonanie, że świat można zmienić przez edukację, a nowe idee należy szeroko rozpropagować

Oświecenie - epoka w dziejach kultury europejskiej, XVIII w.; krytyka obowiązujących poglądów i postaw (zabobony, zasady funkcjonowania społeczeństwa); kult rozumu i wiedzy.

GŁÓWNE IDEE OŚWIECENIA

• zachwyt nad możliwością nauki
• szczególne wrażenie wywoływała teoria stworzona przez Newtona - prawo powszechnego ciążenia - które objaśniało zjawisko grawitacji (wcześniej tłumaczono grawitację odwołując się do praw wyznaczonych przez Stwórcę)

• stwierdzenia naukowe formuowane na podstawie dowodów uderzało w wizję świata oparta na autorytecie świętych ksiąg= zmainy w podejściu do religii
• zwolennicy oświecenia jako siłę hamującą zmiany społęczne. Popularność zyskał deizm.
• Był też ateizm, ale mało popularny.

Nauka i szkolnictwo

• ugruntowanie sie w nauce metody doświadczalnej oraz wiara w potęgę umysłu ludzkiego zaowocowały rozwojem nauk ścisłych i przyrodniczych

[mongofje]

• zaczęto systematyzować wiedzę wyrazem tego była opracowana przez Szweda Karola Linneusza klasyfikacja roślin i zwierząt wg gatunków (ok. 10 tys. gatunków)
• Wielka encyklopedia francuska - 35 tomów; wydawano je przez trzy dekady od połowy XVIIIw.; redaktor naczelny Denis Diderot - opisy najnowszych zdobyczy nauki, wytwory kultury tak by rozpowszechnić na ich temat wiedzę

Edukacja

Strona tytułowa pierwodruku „Emila” z 1762 r. Jean-Jacques Rousseau, 1762, domena publiczna

Najbardziej znany portret Rousseau namalowany przez M. Q. de La Toura. Maurice Quentin de La Tour, Rousseau, XVIII w., pastele, Musée Antoine-Lécuyer, domena publiczna

• System szkolny, według pojęć oświeceniowych, powinien rozwijać człowieka, wskazując mu jego możliwości, a nie z góry ustalone miejsce w społeczeństwie, ale powinien też uczyć rzeczy przydatnych.
• Wskazywać zaczęto na wady tradycyjnych gimnazjów klasycznych, które kładły nacisk na znajomość łaciny, greki i tekstów starożytnych.
• Zaczęły się pojawiać gimnazja realne, gdzie uczono języków współczesnych, rachunków, historii i literatury kraju ojczystego, wreszcie także podstaw nauk przyrodniczych
• Jean Jacques Rousseau - traktat Emil, czyli o wychowaniu
• szkoły powszechne - łagodzenie kar i rozbudzanie pasji
• W zdrowym ciele zdrowy duch- zwracano uwagę na rozwój fizyczny młodzieży

• zaczęto zakładać specjalistyczne szkoły kształcące nauczycieli oraz nowoczesne uczelnie, w których szkolić się mieli przyszli oficerowie i urzędnicy
• Wielką popularnością cieszyły się tzw. Akademie Rycerskie, skierowane do młodzieży szlacheckiej i przygotowujące ją do funkcji, jakie miała pełnić w społeczeństwie.
• Szczególnie chętnie takie szkoły zakładano w we Francji, Niemczech i Austrii.
• Uczono tam, oprócz wspomnianych wcześniej przedmiotów z gimnazjów realnych, także zajęć „żołnierskich”: jazdy konnej, szermierki, ale też umiejętności przydatnych w życiu towarzyskim np. tańca czy śpiewu.
• w Prusach wprowadzono obowiązek szkolny dla chłopców
• W Polsce znane były Collegium Nobilium czy Szkoła Rycerska, w Niemczech - Akademia w Wiedniu czy w Legnicy na Śląsku (z powodu bliskości granicy uczęszczało do niej wielu Polaków).

Szkoła Rycerska akwarela Zygmunta Vogla, 1785, domena publiczna

Literatura piękna i prasa

• odpowiedzialność za szerzenie oświeceniowych idei spoczywa nie tylko na szkołach, ale w dużym stopniu na twórcach literatury
• aby literatura dotarła do jak największych kręgów to sięgano po przystępne formy- eseje , powieści
• do literatury wplatano wątki przygodowo-fantastyczne

• gatunki moralizatorskie-satyra, bajka
• nowy nurt w II poł XVIII w. - sentymentalizm-ludzka uczuciowość, zachwalał powrót człowieka do natury, silne więzi z przyrodą
• zwiększono nakłady prasy drukowanej- więcej ludzi umie czytać i pisać- gazety funkcja opiniotwórcza i informacyjna " The Spectator"
• pierwsze dzienniki "The Times"

• W epoce oświecenia szczególnego znaczeni nabrały nieformalne i towarzyskie formy upowszechniania kultury
• salony kulturalne - dyskutowano tu o najnowszych dziełach literackich naukowych, słuchano koncertów
• tego rodzaju aktywność prowadziły też kobiety np. madame Marie Geoffrin [mari żofrę]
• loże masońskie - też rozpowszechniały kulturę oświecenia

Anglia

Francja

• układ zawarty między rządzącymi a społeczeństwem - obywatele popdporządkowują się władzy, a od władzy oczekują w zamian ochrony i sprawnej organizacji życia społecznego
• mogą zerwać ten pakt, jeśli rządzący przekroczą swe uprawnienia
• domagano się sprawiedliwych stosunków społ.

• hasło praw naturalnych - niezbywalne prawa człowieka do życia, wolności i własności
• doktryna umowy społecznej, rozwinięta przez Diderota i Rousseau

Sztuka oświecenia

• rolą sztuki zdaniem oświeceniowych mędrców było promowanie określonych postaw i wartości
• krytykowano barok nastawiony na przyjemności
• zaczęto naśladować wzory epoki starożytnej, wznosząc obiekty wyraźnie nawiązujące do gmachów i światyń greckich i rzysmkich
• w sztukach plastycznych - tematy związane z histrorii starożytnej Grecji i Rzymu, sławiono cnoty obywatelskie, honor, patriotyzm, wierność zasadom (sztuka klasycystyczna)
• malarz: Jacques- Louis David [żą lui dawi]
• muzyk: Wolfgang Amadeusz Mozart i Joseph Haydn [hajdn]
• rozwój teatru - przedstawienia teatralne upowszechniały postawy obywatelskie

Koniec polowań na czarownice

• od końca XVi do XVIII wieku dochodziło w Europie na masową skalę do procesów o czary, zwanym polowaniem na czarownice
• 70-80% skazanych i spalonych na stosie to kobiety
• owiniano je o kontakty z diabłem i uprawianie czarnej magii
• zarzucano im także wyrządzanie szkód np. złą pogodę, niurodzaj, choroby, wywoływanie bezpłodności u ludzi i zwierząt
• w krajach katolickich od XVI do XVIIIw. kilkadziesiąt tysięcy osób zostało spalonych na stosie za czary
• w XVIII w. wiare w czarną magię uznano za zabobon
• 1776 r. sejm w RP oficjalnie zakazał tortur i przeprowadzania procesów o czary
• 1782 r. - ostatnia rzekoma czarownica została stracona w Szwajcarii