wojna okupacji

Wojna w kulturze i w literaturze

Wojna i okupacja

1939r.-1945r.

Życie pod okupacją

Oficialne:

• w Polce ukazywała się jedynie prasa koncesjonowana (tzn. mająca pozwolenie od okupanta) - gazety te nazwano gadzinówki
• dawne teatry polskie prezentowały tylko niemieckie repertuary dla niemieckich żydów
• sposobem na przetrwanie był hadel, często niebezpieczny, czarnorynkowy
• aktywność tzw. szmalcowników - Polaków utrzymujących się z tropienia i szantażowania Żydów ukrywających się poza gettami
• herozim wielu polaków - narażanie życia dla ratowania i ukrywania żydów

Nieoficjalne:

• rozbudowane Polskie Państwo Podziemne
• Organizacje tj: Armia Krajowa, Ludowa, Narodowe siły zbrojne, Bataliony chłopskie, Żydowski Związek Wojskowy, Żydowska Organizacja Bojowa - akcje sabotażowe

*emigracja można wyróżnić dwie drogi polskich emigrantów: na zachód (m.in. Anglia, Francja) i wschód

Zupełnie inna wojna

Niemcy:

• zamknięto polskie uniwersytety i średnie szkoły ogólnokształcące
• zlikwidowano większość podwojennych teatrów i czasopism
• dominowały: łapanki, egzekucje, tortury, więzienie w obozach koncentracyjnych

ZSRR:

• zachowanie części instytucji publicznych (teatr, szkoły, uniwersytet - przenoszenie do skromniejszych budynków)
• przyznawanie radzieckiego obywatelstwa obywatelom polskim
• Wielu polakom groziło: uwięzienia, egzekucje wywózki do obozów pracy

Skąd zło (łac. unde malum)?

Za szczegółowy przejaw zła uznano II wojnę światową, a zwłaszcza dokonane przez nazistów akty ludobójstwa.

Utwory:

• ,,Pamięć i Tożsamość" - Jan Paweł II
• ,,Ucieczka do wolności" - Erich Fromm

Unde malum ?

• zło jest ,,złością" - agresja, nienawiść wobec innego człowieka
• zło jest ,,złem" w sensie moralnym - działanie z nie zgodnym z etycznymi wartościami i normami
• zło jest ,,złym losem" - cierpieniem, krzywdą, stratą lub szkodą w ludzkim życiu

Obozy koncentracyjne

• obóz niemiecki - lager ( obozy pracy i zagłady: np. w Bełżcu, Treblinka)
• obóz radziecki - łagier
• obóz oszustw - betrugslager

*Obozy były zarządzane przez SS - zbrojne odziały partii hitlerowskiej

Betrugslager - obów oszutw

• napis na bramie
• rozplanowanie obozu( sala koncertowa, biblioteka, puff)
• transport do kremetoriów

Utwory:Opowiadania Borowkiego:

• ,,U nas w Auschwitzu"
• ,,Proszę Państwa do gazu"

,,U nas w Auschwitzu":

• Ma charakter epistolarny - zlepek listów
• Narrator jest nadawcą, a odbiorcą jest jego ukochana (przebywająca w obozie dla kobiet)
• Narrator wstępuję w roli reportaża - własne refleksje, doznania (pojawiają się emocje)
• Tadeusz używa sformuowania ,,U nas (...)" - wypowiada się w imieniu zbiorowości
• Główny Bohater opisuje intymny aspekt między nimi, przekazuje informacje o więźniach, sytuację w jakiej się znalazł - porównuje jak było kiedyś, a jak jest teraz

,,Proszę państwa do gazu":

• Utwór krótki - jednowątkowa fabuła
• Akcja rozgrywa się jednego dnia oraz nocą
• Zamknięta kompozycja
• Narrator -Tadek- zwraca na siebie uwagę, snuje własne refleksje, dokonuje ocen, zadaje pytania

• Jest upalne lato, czas odwszwiania ubrań - wszyscy muszą chodzić nago, przyjedżają nowe transporty z więźniami - odbywa się segregacja - obóz lub śmierć, narrator wynosi trupy z wagonów - ogarnia go przerażenie. Do gazu wysłano 15 000 ludzi

Język obozowy:

• brak emocji
• język konkretów
• mieszanie języków (obozowe esperanto- sztuczny język )

,,Proszę Państwa do gazu"

Żydzi

Niemcy

Komando Kanada

• pozbywali się człowieczeństwa - niszczenie psychiki
• łatwiejszy dostęp do jedzenia
• sprzątali opróżnione wagony
• uczestniczyli przy sortowaniu ludzi
• okłamywali ludzi z wagonów aby dać im nadzieję
• nie mieli skrupułów ani litości- bali się o swoje życie

• rozdzielanie ludzi - kto trafi do gazu, a kto do lagru
• liczenie wysłanych wagonów do gazu - zaznaczanie kresek w notesie
• zmuszanie do ciężkiej i żmudnej pracy
• szydzenie i wyśmiewanie Żydów
• działalność dla kraju

• brutalne traktowanie
• przewożeni w okropnych warunkach
• przerażenie z nadzieją
• segregacja - kobiety był praktycznie zawsze przewożone do komór gazowych
• brak świadomości

,,Proszę Państwa do gazów" c.d.

• oprawca - Niemcy
• ofiara - Żydzi

• Komando Kanada (oprawca + ofiara)

,,Campo di Fiori" Czesław Miłosz

Dwie płaszczyzny:

• Warszawa (mury getta) --> reakcja ludzi -->normalność --> miłe niedzielne popołudnie w czasie gdy nieopodal trwa staceńcza walka żydowskich powstańców, miażdżonych przez niemieckie odziały --> obojętność ludzi
• Rzym (Campo di Fiori) --> na tym placu spalono XVII wieku Giordano Bruno - egzekucja nie przerwała codziennego życia mieszczan

Celem jest skonfrotowanie tych dwóch miejsc Kontrast: między tym co się dzieję tu i teraz, a reakcją ludzi - śmierć, smutek, a radość i śpiewy Dwa morały:

• ,,Że lud warszawski czy rzymski handluje, bawi się, kocha mijając męczeńskie stosy"
• ,, O rzeczy ludzkich mijaniu, o zapomnieniu, co rośnie, nim jeszcze płomień przygasnął"

Podmiot liryczny - reportażysta, opisuje jak to widzi - inne poglądy - brak akceptacji Ostatnia strofa: opisuje ludzi z getta - Ci który zgineli, zapomniani przez świat. Poeta pokazuje rolę poezji - ma zapewnić motywację do walki, ma służyć dobru Poeta ma NIE być obojętnym na zło

Hasła wojenne:

• człowiek zlagrowany - pozbawiony moralnych wartości, przymusowo trzymany w obozie, ograbianie z godności (oznaczenia numerem, obciananie włosów, cięzkie warunki, namiastka jedzenia, działanie okupanta
• holocaust - zagłada żydów przez III Rzeszę, inaczej całopalenie (spalenie ofiary z tego narodu - przeproszenie Boga) ofiara z żydów, ma na celu pozbycie się wymyślonego wroga, zapewnienie życiowej przestrzeni - Lebensraum
• Szoah- zagłada, katastrofa, określenie ludobójstwa żydów w czasie II wojny światowej

Cechy narracji behawioralnej

• odrzucenie psychiki i uczuć
• opis zachowania i języka narracja 1 os. - emocje, których się nie eksponuje
• wystepują diologi
• narrtor oddaje głos postaci
• rezygnacja z introspekcji
• brak zbędnych informacji

Przejaw totalitarności: -skierowanie nienawiści wobec danej grupy -totalitarność-hierarchiczność (nawyżej Niemcy - którzy sprawowali władzę, najniżej - więźniowie) - opresyjność - stosowanie przemocy - eliminowanie niepotrzebnych obywateli

*Introspekcja – obserwacja oraz analiza własnych subiektywnych stanów psychicznych, myśli i przemyśleń

Literatura w czasie wojny...

Literatura obozowa:

• nurt moralistyczny (wartościowanie, narzędzia literatury martyrologicznej) -Zofia Kossak - Szczucka
• nurt solidarnej pamięci (narrator wnika w mechanizm w jaki jednostka była zniewolona) - Gustaw Herling ,,Inny świat"
• nurt kamiennego świata (ukazanie rzeczywistości z perspektywy więźnia, koniec człowieczeństwa) - opowiadania Tadeusza Borowskiego

Literatura Holocaustu:

• żydzi wielu narodowości - reportaże, wspomnienia z dzieciństwa, dzienniki, powieści, różna perspektywa widzenia (dorośli, a dzieci)
• teksty dokumentalne - kamando kanada - symbol dobrobytku obozowego, synonim bogactwa, magazyny w których była żywność

Antyhitleryzm w Polsce:

Stosunek do żydów podczas holocaustu obejmuje całe spektrum podstaw - od heroizmu po tzw. szmalcownictwo. Zdarzały się też przypadki mordów dokonanych przez Polaków na współmieszkańcach - Żydach.

Jedwabne miejsce, w którym polacy dokonywali masowej egzekucji Żydów - jedni zaprzeczają (stosunek ambiwalentny) lub bronią tej racji. ,,Szok Jedwabnego" - Adam Michnik

Teza: Polacy nie są antysemistami

Kontrargumenty

Argumenty

• odrzucenie rządań antyhitlera - żaden odział nie występował po stronie najeźdźcy
• prezydent USA nazywał polaków natchnieniem świata
• Polskie rodziny były również krzywdzone przez hitlerowski nazizm
• uczestniczyli w akcji ratowania Żydów choć groziła im za to śmierć

• Książka Gossa, która ujawiniła prawdę o mordzie Żydów w Jedwabnym (przeciwnicy i zwolennicy)
• rozpowszechnione szmalcownictwo
• strach o swoje życie

Głos pokolenia wojennego

Podejście do II wojny światowej:

• doświadczeni życiowo - uważali ją za kolej rzeczy
• Ci co przyszli na świat w wolnej polsce - nowość, coś nie znanego

Pokolenie Kolumbów (pokolenie apokalipsy spełnionej) Wojna jest kataklizmem, muszą na nowo zdefiniować swój patryiotyzm, muszą walczyć o Ojczyznę, sięgać po broń, zabijać wrogów - byli wychowani w duchu religijnym - zabicie człowieka kłóci się z ich systemem wartości - musieli to przełamać, bo inaczej oni byliby ofiarami wrogów. Zgineli:

• walce konspiracyjnej
• powstaniu warszawskim
• przez własnych ludzi

Należeli do nich m.in:*Krzysztof Kamil Baczyński*Tadeusz Gajcy*Andrzej Trzebiński*Tadeusz Borowski

,,Pokolenie"- Krzysztof Kamil Baczyński

*Podmiot liryczny wypowiada się w imię całej zbiorowości I część- tematyka:

• opis przestrzeni pokolenia w którym żyją
• zarys sytuacji
• rozwój natury - dojrzewanie pokolenia Kolumbów
• kontrast: dojrzałość, bujność, sytość (natura) - tragzim wojny
• motyw krwi (rosa czerwona)

To co się dzieję między ludźmi nie dotyczy natury, kontrast dwóch światów - człowiek jest zdezorientowany - nie wie co robić II cześć - tematyka:

• budowanie nowego systemu wartości, dekalog
• występuję anaforyczność - ,,nas nauczono"
• nie ma litości - przetrwać w obliczu wojny
• nie ma sumienia - ratowanie jedynie swojego życia - nie zastanawiając się czy to jest dobre czy nie
• nie ma miłości - nie ma czasu pokochać drugiej osoby (serce zamienione w głaz nie ma szans na jakieś uczucie)
• nas nauczono zapomnieć - trzeba zapomnieć o strachu, cierpieniu, przeciwstawić się temu aby odrodzić się na NOWO

III część- tematyka:

• ukazana wizja przyszłości - wyobcowani ze świata, w to co zmienili nie pasuje do rzeczywistości, potop miał zmyć zło z ludzi - odniesienie do tradycji iliady - nie wiadomo co się z nimi z stanie - czy ktoś ich zapamięta

Irena Sendlerowa:

• dobrze zorganizowana buntowniczka
• zajęła się opiekom nad słabszymi
• wojna burzy jej sposób myślenia, z którą musi się zmierzyć
• udzielała pomocy finasowej Żydom
• pojawił się u niej pomysł ratowania Żydów - przedostanie się na ,,aryjską stronę'' - przenosili dzieci w skrzyniach -przekazywanie dzieci do Polskich rodzin - nauka modlitwy i Języka polskiego
• symboliczny słoik - w którym Irena chowała imiona dzieci Żydów, aby po wojnie mogli odnaleść rodzinę
• Janusz Korczak prowadził dom dziecka - w którym dzieci umieli mówić tylko w języku jidysz - problem z nauką polskiego
• Żegota - organizacja, która miała na celu pomóc żydom - postać fikcyjna aby utrudnić odnalezienie organizacji - wspomagała finansowo
• łączniki sendlerowej - polskie rodziny, które zatrzymywały żydowskie dzieci - przeznaczenie małej kwoty na utrzymanie
• po wojnie Irena nie zrezygnowała z pomocy - tworzyła domy straców i opieki
• otrzymała medal za pomoc udzielonej Żydom - Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Cytaty Ireny Sendlerowej:

,,Kto ratuje jedno życie - ratuje cały świat" Żałuję tylko jednej rzeczy – mogłam zrobić więcej. To uczucie żalu będzie mi towarzyszyć aż do momentu śmierci.“

Miron Białoszewski o powstaniu warszawskim

Powstanie warszawskie (1 sierpnia - 2 października 1944r) było dla Polaków jednym z najtragiczniejszych wydarzeń II wojny światowej. Do dziś trwają spory o jego sens, a w szczególności zaś o sens ofiary tysięcy młodych Polaków. Jedni uważają, że to powstanie to wyraz heroizmu inni zaś , że niepotrzebnie przelana krew.

,,Pamiętnik z powstania warszawskiego "-utwór z perspektywy cywila, który pragnie końca walk - co spotkało się z ogromną krytyką -entuzjazm, który dominował na początku powstania szybko minął - zdominowany został tragicznymi warunkami życia jakie panowały wśród murów walczącej Warszawy -Niemiecka artyleria i lotnictwo zbierała krwawe żniwo wśród cywilów, zdobycie jedzenia i picia to cud -Białoszewski opisuje głód, nieustanny strach i pragnienie

Zrywy niepodległościowe Polaków :

• powstanie listopadowe - 1830r.
• powstanie styczniowe - 1863r.
• powstatnie warszawskie - 1944r.
• powstanie kościuszkowskie - 1794r.

Wszystkie przegrane:

• słabe uzbrojenie powstańców
• brak pomocy od rosjan

Pokolenie Kolumbów, a Różewicz

• żołnierz Armii Krajowej (od 1942 r.)
• utwory o tyrtejskim charakterze
• ukończenie gimnazjum, dalsza edukacja została przerwana przez wojnę
• brak wyboru

Tadeusz Różewicz:-urzędnik państwowy-poeta niezależny -zyskał swoimi utworami wielki szacunek

tadeusz Różewicz

,,Ocalony"

• motyw odwołań w jakim psychicznym stanie byli osoby po wojnie
• podmiot liryczny - młody człowiek, uczestniczący w wojnie, który ocalał
• nie jest w stanie poradzić sobie z rzeczywistością mimo, że upłyneły już 4 lata
• klamra zamyka wypowiedź - ukazuje jego stan psychiczny zamknięcie się w swojej puszcze i mierzenie z własnymi lękami
• ocalałem = przeżyłem - jest to związne jedynie ze strefą biologiczną, natomiast system moralny odszedł w przeszłość

,,Lament"

• środki stylistyczne: powtórzenia - charakter retoryczny, paralelizmy składniowe, porówniania, kontrast, liryka bezpośrednia, apostrofa , epitety - potoczne, jednoznaczne , wyliczenia
• podmiot liryczny pokazuje jak zmieniła go wojna, jakim stał się człowiekiem, twierdzi, że nie jest młody mimo, że ma 20 lat
• nazywa siebie: mordercą, narzędziem
• jest okaleczony moralnie nie widzi tego co człowiek wierny, wykształcony - 6 lat spowodowało, że z człowieka stał się wrak
• wojna sprawiła, że został pozbawiony nadziei
• ostatnia strofa: nie wierzy w cuda grzechów odpuszczenie, ciała zmartwychwstanie
• Podmiot liryczny nie wierzy w sens odbudowy świata - skoro przestał być człowiekiem

Nombre Autor/a

• Krystyna Krahelska

Utwory wojenne:

• ,,Biała magia"
• ,,Niebo Ci złote otworzę..."

• Krzysztof Kamil Baczyński

• ,,[Hej, chłopcy, bagnet na broń...]" - Krystyna Krahelska

• ,,Pianista" - Władysław Szpilman

Erotyki

• Władysław Szpilman

Sztuka wojenna:

• Rostrzelanie V, 1949, Andrzej Wróblewski, Poznań

• Pomnik Małego Powstańca, 1983, Jerzy Jarunszkiewicz, Warszawa

• Rozstrzelanie VIII, 1949, Andrzej Wróblewski, Warszawa

Koniec

Prezentację wykonała: Magdalena Gołąb kl.IIIC