Liryka jako rodzaj literacki - kl. VI SP

Lidia Nykiel

Co wypada wiedzieć o wierszu w klasie VI?

Liryka

Przykład dramatu

Przykład utworu epickiego

Przykład wiersza

rodzaje literackie

dramat

epika

liryka

w świecie liryki

pierwsza strofa

Strofy

Strofa (definicja)

trzecia strofa

druga strofa

"W pamiętniku Zofii Bobrówny"Juliusz Słowacki (fragment)

Dzisiaj daleko pojechałem w gości I dalej mię los nieszczęśliwy goni. Przywieź mi, Zośko, od tych gwiazd światłości, Przywieź mi, Zośko, z tamtych kwiatów woni, Bo mi zaprawdę odmłodnieć potrzeba. Wróć mi więc z kraju taką - jakby z nieba. (...)

Gwiazdy błękitne, kwiateczki czerwone Będą ci całe poemata składać. Ja bym to samo powiedział, co one, Bo ja się od nich nauczyłem gadać; Bo tam, gdzie Ikwy srebrne fale płyną, Byłem ja niegdyś, jak Zośka, dzieciną.

Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi, Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci, To każdy kwiatek powie wiersze Zosi, Każda jej gwiazdka piosenk ę zanuci. Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci, Słuchaj - bo to są najlepsi poeci.

Podział na strofy (zwrotki)

Wersy

Słuchaj - bo to są najlepsi poeci.

Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci,

Każda jej gwiazdka piosenk ę zanuci.

To każdy kwiatek powie wiersze Zosi,

Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci,

Wers

szósty wers

pierwszy wers

trzeci wers

"W pamiętniku Zofii Bobrówny(pierwsza strofa)

Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi,

Podział na wersy

„ Zmory wiosenne” Bolesław Leśmian (fragment) Biegnie dziewczyna lasem. Zieleni się jej czas… Oto jej włos rozwiany, a oto – szum i las! Od mrowisk słońce dymi we złotych kurzach – mgłach. A piersi jej rozpiera majowy, cudny strach! (...)

dąb - jedna sylaba

Rodzaje rymów:

Rym to powtórzenie jednakowych lub podobnych zakończeń wyrazów.

Rymy

- męskie - obejmują jedną sylabę (rymują się wyrazy jednosylabowe), np. dąb - ząb.

"Na lipę"Jan Kochanowski (fragment)Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie! Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. Tu zawżdy chłodne wiatry z p ola zawiewają, Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają. (...)

Rymy

cała sylaba

pół sylaby

obie - póltorej sylaby: o- bie

- żeńskie- obejmują półtorej sylaby (rymują się wyrazy wielosylabowe), np. mowa- słowa

Rodzaje rymów:

"Niepewność"Adam Mickiewicz(fragment)Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, A Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; A Jednakże gdy cię długo nie oglądam, BCzegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam; B(...)

Rymy

Rymy parzyste ( sąsiadujące)- to rymy obejmujące dwa kolejne wersy, mają układ AABB

Układ rymów:

"Olejne jabłka"Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (fragment)Jabłko z modrym konturem, kwadratowo krzywe, A pociągnięte zielenią, którą kraplak plami, B ma na policzku białe światełko, jak żywe, A i jest jabłkiem przy jabłku, w jabłkach, pod jabłkami. B(...)

Rymy

Rymy krzyżowe (przeplatane)- to, jak sam nazwa wskazuje, rymy występujące w co drugim wersie, przeplatające się ze sobą, czyli mają układ ABAB

Układ rymów:

„Ptak” Julian Tuwim (fragment)Na gałązce usiadł ptak: AZaszczebiotał, zatrzepotał, BOstry dzióbek w piórka otarł, B Rozkołysał cały krzak. A(...)

Rymy okalające jak sama nazwa wskazuje, jeden z nich występuje w zwrotce na końcu pierwszego wersu, a drugi- na końcu ostatniego ( czyli jakby okalają, otaczają pozostałe wersy), mają układ ABBA

Rymy

Układ rymów:

Podmiot liryczny

"Pan od przyrody" Zbigniew Herbert (fragment)Nie mogę przypomnieć sobie jego twarzy stawał wysoko nade mną na długich rozstawionych nogach widziałem złoty łańcuszek popielaty surdut i chudą szyję do której przyszpilony był nieżywy krawat (...)

Osobą wypowiadającą się w wierszu jest zawsze podmiot liryczny.

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny może wyrażać wprost swoje uczucia i przeżycia. Występuje wówczas w 1 osobie liczby pojedynczej lub mnogiej (liryka bezpośrednia).

"Cień na ścianie "Józef Ratajczak (fragment)Chodzi za mną cień cały dzień. A gdy słońce świecić przestanie i lampę zapalę, cień siada przy mnie na ścianie. Wyciągam rękę - on mi podaje wielkie paluchy. Poruszam głową, on myśli, że uwierzę w duchy. (...)

"Na wyspach Bergamutach "Jan Brzechwa (fragment) Na wyspach Bergamutach Podobno jest kot w butach, Widziano także osła, Którego mrówka niosła, Jest kura samograjka Znosząca złote jajka, Na dębach rosną jabłka W gronostajowych czapkach, (...)

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny może również ukrywać się za światem przedstawionym w wierszu, prezentując myśl i uczucia poprzez opis. Występuje wówczas w 3 osobie lub bezosobowo (liryka pośrednia).

Uczuciowość

"Niepewność"Adam Mickiewicz(fragment)Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; Jednakże gdy cię długo nie oglądam, Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam; I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie? (...)

Podmiot liryczny w wierszu wyraża zazwyczaj swoje uczucia, emocje, poglądy i myśli!

wyraz dżwiękonaśladowczy

pytanie retoryczne

apostrofa

ożywienie

uosobienie

zgrubienie

zdrobnienie

przenośnia

porównanie

anafora

epitet

Środki artystycznego wyrazu

W klasie VI poznałeś już:

Środki artystycznego wyrazu

Epitety: -"noc czarna" -"srebrna noc" -"droga mleczna" -"ludzkie pojęcie"

epitet

"Niebo w nocy" L. StaffNoc czar­na, srebr­na noc. Świat nie­skoń­czo­ny W cza­sie i prze­strze­ni. Po­środ­ku dro­ga mlecz­na. Któż to po niej prze­cho­dzi? To prze­cho­dzi ludz­kie po­ję­cie.

porównanie

"Krokusy I" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Krokusy wyskakują z ziemi jak wiolinowe nuty, a panny się chylą nad niemi i z nut układają bukiet.

Środki artystycznego wyrazu

Porównanie: "Krokusy wyskakują z ziemi jak wiolinowe nuty"

Środki artystycznego wyrazu

Anafora: "Święty... Święty..."

anafora

"Z chałupy"J. Kasprowicz (fragment) Święty Kaźmierz — powracają czajki; Święty Wojciech — bociany klekocą, Słońce grzeje, rowy w mlecz się złocą. Brzmią skowronki, rychłe, polne grajki.(...)

zdrobnienie

"Przypowieść o maku"Cz. Miłosz (fragment)Na ziarn­ku maku stoi mały dom, Pie­ski szcze­ka­ją na księ­życ ma­ko­wy I ni­g­dy jesz­cze tym ma­ko­wym psom, Że jest świat więk­szy, nie przy­szło do gło­wy.(...)

Środki artystycznego wyrazu

Zdrobnienia: - "ziarnku"- "pieski"

apostrofa

Środki artystycznego wyrazu

"Prośba"A. KamieńskaBoże przywróć rzeczom blask utracony oblecz morze w jego zwykłą wspaniałość a lasy ubierz znowu w barwy rozmaite zdejm z oczu popiół oczyść język z piołunu spuść czysty deszcz by zmieszał się ze łzami nasi umarli niechaj śpią w zieleni niech żal uparty nie wstrzymuje czasu a żywym niechaj rosną serca od miłości

Apostrofa: "Boże przywróć rzeczom blask"

pytanie retoryczne

Środki artystycznego wyrazu

"Niepewność"Adam Mickiewicz(fragment)Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; Jednakże gdy cię długo nie oglądam, Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam; I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?(...)

Pytanie retoryczne "Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?"

przenośnia

Środki artystycznego wyrazu

"Pan od przyrody" Zbigniew Herbert (fragment)Nie mogę przypomnieć sobie jego twarzy stawał wysoko nade mną na długich rozstawionych nogach widziałem złoty łańcuszek popielaty surdut i chudą szyję do której przyszpilony był nieżywy krawat (...)

Przenośnia: "widziałem (...) chudą szyję do której przyszpilony był nieżywy krawat"

uosobienie

Środki artystycznego wyrazu

"W pamiętniku Zofii Bobrówny"J. Słowacki (fragment)Niech mię Zośka o wiersze nie prosi, Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci, To każdy kwiatek powie wiersze Zosi, Każda jej gwiazdka piosenkę zanuci. Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci, Słuchaj - bo to są najlepsi poeci

Uosobienie: -"kwiatek powie wiersze"-gwiazdka piosenkę zanuci"

ożywienie

Środki artystycznego wyrazu

"Dwa wiatry"J. Tuwim (fragment) (...)Jeden wiatr – pędziwiatr! Fiknął kozła, plackiem spadł, Skoczył, zawiał, zaszybował, Świdrem w górę zakołował I przewrócił się, i wpadł Na szumiący senny sad, Gdzie cichutko i leciutko Liście pieścił i szeleścił Drugi wiatr...

Ożywienie:-"fiknął kozła"-"skoczył" - "przewrócił się"

wyraz dżwiękonaśladowczy

Środki artystycznego wyrazu

"Deszcz jesienny"L. Staff (fragment)O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny, Dżdżu krople padają i tłuką w me okno... Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną I światła szarego blask sączy się senny... O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

Wyrazy dźwiękonaśladowcze-"dzwoni"-"tłuką" - "pluszcze"

zgrubienie

Środki artystycznego wyrazu

"Dusiołek"B. Leśmian (fragment ballady)Zachciało się Bajdale Przespać upał w upale, Wypatrzył zezem ściółkę ze mchu popod lasem, Czy dogodna dla karku — spróbował obcasem. Poległ cielska tobołem Między szkapą a wołem, Skrzywił gębę na bakier i jęzorem mlasnął I ziewnął w niebogłosy i splunął i zasnął.

Zgrubienia-"cielska"-"jęzorem"

Ćwiczenia

Test, notatka

Liryka - test czytania ze zrozumieniem

Zapisz!

Kliknij!

Możesz się sprawdzić , wykonując test czytania ze zrozumieniem, którego głównym tematem jest LIRYKA.

Wiesz już sporo na temat liryki.

Jeśli dotarłeś do ostatniego slajdu, należą Ci się brawa!

Lidia Nykiel

Dziękuję za uwagę