Liryka jako rodzaj literacki - kl. VI SP

Liryka

Co wypada wiedzieć o wierszu w klasie VI?

Lidia Nykiel

rodzaje literackie

liryka

epika

dramat

Przykład utworu epickiego

Przykład dramatu

Przykład wiersza

w świecie liryki

"W pamiętniku Zofii Bobrówny" Juliusz Słowacki (fragment)

Podział na strofy (zwrotki)

Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi, Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci, To każdy kwiatek powie wiersze Zosi, Każda jej gwiazdka piosenk ę zanuci. Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci, Słuchaj - bo to są najlepsi poeci.

pierwsza strofa

Strofy

Gwiazdy błękitne, kwiateczki czerwone Będą ci całe poemata składać. Ja bym to samo powiedział, co one, Bo ja się od nich nauczyłem gadać; Bo tam, gdzie Ikwy srebrne fale płyną, Byłem ja niegdyś, jak Zośka, dzieciną.

druga strofa

Strofa (definicja)

trzecia strofa

Dzisiaj daleko pojechałem w gości I dalej mię los nieszczęśliwy goni. Przywieź mi, Zośko, od tych gwiazd światłości, Przywieź mi, Zośko, z tamtych kwiatów woni, Bo mi zaprawdę odmłodnieć potrzeba. Wróć mi więc z kraju taką - jakby z nieba. (...)

Podział na wersy

"W pamiętniku Zofii Bobrówny (pierwsza strofa)

pierwszy wers

Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi,

Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci,

To każdy kwiatek powie wiersze Zosi,

trzeci wers

Wersy

Każda jej gwiazdka piosenk ę zanuci.

Wers

Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci,

szósty wers

Słuchaj - bo to są najlepsi poeci.

Rodzaje rymów:

Rym to powtórzenie jednakowych lub podobnych zakończeń wyrazów.

- męskie - obejmują jedną sylabę (rymują się wyrazy jednosylabowe), np. dąb - ząb.

„ Zmory wiosenne” Bolesław Leśmian (fragment) Biegnie dziewczyna lasem. Zieleni się jej czas… Oto jej włos rozwiany, a oto – szum i las! Od mrowisk słońce dymi we złotych kurzach – mgłach. A piersi jej rozpiera majowy, cudny strach! (...)

Rymy

dąb - jedna sylaba

Rodzaje rymów:

- żeńskie- obejmują półtorej sylaby (rymują się wyrazy wielosylabowe), np. mowa- słowa

"Na lipę" Jan Kochanowski (fragment)Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie! Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. Tu zawżdy chłodne wiatry z p ola zawiewają, Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają. (...)

Rymy

obie - póltorej sylaby: o- bie

cała sylaba

pół sylaby

Układ rymów:

Rymy parzyste ( sąsiadujące)- to rymy obejmujące dwa kolejne wersy, mają układ AABB

"Niepewność"Adam Mickiewicz(fragment) Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, A Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; A Jednakże gdy cię długo nie oglądam, B Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam; B (...)

Rymy

Układ rymów:

Rymy krzyżowe (przeplatane)- to, jak sam nazwa wskazuje, rymy występujące w co drugim wersie, przeplatające się ze sobą, czyli mają układ ABAB

"Olejne jabłka"Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (fragment) Jabłko z modrym konturem, kwadratowo krzywe, A pociągnięte zielenią, którą kraplak plami, B ma na policzku białe światełko, jak żywe, A i jest jabłkiem przy jabłku, w jabłkach, pod jabłkami. B (...)

Rymy

Układ rymów:

Rymy okalające jak sama nazwa wskazuje, jeden z nich występuje w zwrotce na końcu pierwszego wersu, a drugi- na końcu ostatniego ( czyli jakby okalają, otaczają pozostałe wersy), mają układ ABBA

„Ptak” Julian Tuwim (fragment) Na gałązce usiadł ptak: A Zaszczebiotał, zatrzepotał, B Ostry dzióbek w piórka otarł, B Rozkołysał cały krzak. A (...)

Rymy

Osobą wypowiadającą się w wierszu jest zawsze podmiot liryczny.

Podmiot liryczny

"Pan od przyrody" Zbigniew Herbert (fragment) Nie mogę przypomnieć sobie jego twarzy stawał wysoko nade mną na długich rozstawionych nogach widziałem złoty łańcuszek popielaty surdut i chudą szyję do której przyszpilony był nieżywy krawat (...)

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny może wyrażać wprost swoje uczucia i przeżycia. Występuje wówczas w 1 osobie liczby pojedynczej lub mnogiej (liryka bezpośrednia).

"Cień na ścianie "Józef Ratajczak (fragment)Chodzi za mną cień cały dzień. A gdy słońce świecić przestanie i lampę zapalę, cień siada przy mnie na ścianie. Wyciągam rękę - on mi podaje wielkie paluchy. Poruszam głową, on myśli, że uwierzę w duchy. (...)

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny może również ukrywać się za światem przedstawionym w wierszu, prezentując myśl i uczucia poprzez opis. Występuje wówczas w 3 osobie lub bezosobowo (liryka pośrednia).

"Na wyspach Bergamutach "Jan Brzechwa (fragment) Na wyspach Bergamutach Podobno jest kot w butach, Widziano także osła, Którego mrówka niosła, Jest kura samograjka Znosząca złote jajka, Na dębach rosną jabłka W gronostajowych czapkach, (...)

Podmiot liryczny

Podmiot liryczny w wierszu wyraża zazwyczaj swoje uczucia, emocje, poglądy i myśli!

"Niepewność" Adam Mickiewicz(fragment) Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; Jednakże gdy cię długo nie oglądam, Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam; I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie? (...)

Uczuciowość

W klasie VI poznałeś już:

zgrubienie

przenośnia

porównanie

Środki artystycznego wyrazu

uosobienie

anafora

epitet

wyraz dżwiękonaśladowczy

zdrobnienie

pytanie retoryczne

ożywienie

apostrofa

epitet

Epitety: -"noc czarna" -"srebrna noc" -"droga mleczna" -"ludzkie pojęcie"

"Niebo w nocy" L. Staff Noc czar­na, srebr­na noc. Świat nie­skoń­czo­ny W cza­sie i prze­strze­ni. Po­środ­ku dro­ga mlecz­na. Któż to po niej prze­cho­dzi? To prze­cho­dzi ludz­kie po­ję­cie.

Środki artystycznego wyrazu

porównanie

Porównanie: "Krokusy wyskakują z ziemi jak wiolinowe nuty"

"Krokusy I" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Krokusy wyskakują z ziemi jak wiolinowe nuty, a panny się chylą nad niemi i z nut układają bukiet.

Środki artystycznego wyrazu

anafora

Anafora: "Święty... Święty..."

"Z chałupy" J. Kasprowicz (fragment) Święty Kaźmierz — powracają czajki; Święty Wojciech — bociany klekocą, Słońce grzeje, rowy w mlecz się złocą. Brzmią skowronki, rychłe, polne grajki. (...)

Środki artystycznego wyrazu

zdrobnienie

Zdrobnienia: - "ziarnku"- "pieski"

Środki artystycznego wyrazu

"Przypowieść o maku" Cz. Miłosz (fragment) Na ziarn­ku maku stoi mały dom, Pie­ski szcze­ka­ją na księ­życ ma­ko­wy I ni­g­dy jesz­cze tym ma­ko­wym psom, Że jest świat więk­szy, nie przy­szło do gło­wy. (...)

apostrofa

"Prośba" A. Kamieńska Boże przywróć rzeczom blask utracony oblecz morze w jego zwykłą wspaniałość a lasy ubierz znowu w barwy rozmaite zdejm z oczu popiół oczyść język z piołunu spuść czysty deszcz by zmieszał się ze łzami nasi umarli niechaj śpią w zieleni niech żal uparty nie wstrzymuje czasu a żywym niechaj rosną serca od miłości

Apostrofa: "Boże przywróć rzeczom blask"

Środki artystycznego wyrazu

pytanie retoryczne

Pytanie retoryczne "Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?"

"Niepewność"Adam Mickiewicz(fragment) Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę; Jednakże gdy cię długo nie oglądam, Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam; I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie? (...)

Środki artystycznego wyrazu

przenośnia

"Pan od przyrody" Zbigniew Herbert (fragment) Nie mogę przypomnieć sobie jego twarzy stawał wysoko nade mną na długich rozstawionych nogach widziałem złoty łańcuszek popielaty surdut i chudą szyję do której przyszpilony był nieżywy krawat (...)

Przenośnia: "widziałem (...) chudą szyję do której przyszpilony był nieżywy krawat"

Środki artystycznego wyrazu

uosobienie

Uosobienie: -"kwiatek powie wiersze"-gwiazdka piosenkę zanuci"

"W pamiętniku Zofii Bobrówny" J. Słowacki (fragment) Niech mię Zośka o wiersze nie prosi, Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci, To każdy kwiatek powie wiersze Zosi, Każda jej gwiazdka piosenkę zanuci. Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci, Słuchaj - bo to są najlepsi poeci

Środki artystycznego wyrazu

ożywienie

"Dwa wiatry" J. Tuwim (fragment) (...) Jeden wiatr – pędziwiatr! Fiknął kozła, plackiem spadł, Skoczył, zawiał, zaszybował, Świdrem w górę zakołował I przewrócił się, i wpadł Na szumiący senny sad, Gdzie cichutko i leciutko Liście pieścił i szeleścił Drugi wiatr...

Środki artystycznego wyrazu

Ożywienie: -"fiknął kozła"-"skoczył" - "przewrócił się"

wyraz dżwiękonaśladowczy

Wyrazy dźwiękonaśladowcze -"dzwoni" -"tłuką" - "pluszcze"

"Deszcz jesienny" L. Staff (fragment) O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny, Dżdżu krople padają i tłuką w me okno... Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną I światła szarego blask sączy się senny... O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

Środki artystycznego wyrazu

zgrubienie

Zgrubienia -"cielska"-"jęzorem"

"Dusiołek" B. Leśmian (fragment ballady) Zachciało się Bajdale Przespać upał w upale, Wypatrzył zezem ściółkę ze mchu popod lasem, Czy dogodna dla karku — spróbował obcasem. Poległ cielska tobołem Między szkapą a wołem, Skrzywił gębę na bakier i jęzorem mlasnął I ziewnął w niebogłosy i splunął i zasnął.

Środki artystycznego wyrazu

Ćwiczenia

Liryka - test czytania ze zrozumieniem

Jeśli dotarłeś do ostatniego slajdu, należą Ci się brawa!

Wiesz już sporo na temat liryki.

Test, notatka

Możesz się sprawdzić , wykonując test czytania ze zrozumieniem, którego głównym tematem jest LIRYKA.

Kliknij!

Zapisz!

Dziękuję za uwagę

Lidia Nykiel