NEWSPAPER PRESENTATION

Zwyczaje i obyczaje ludowe

Ze zwględu na zróznicowany folklor możemy podzielić terytorium Polski na regiony. Mieszkańcy każdego z nich noszą charakterystyczne stroje oraz zachowują odmienne zwyczaje, obrzędy i tradycje ludowe. Obyczaje z poszczególnych regionów folklorystycznych tworzą wspaniałą, wielobarwną całość - polską kulturę ludową.

Kulturę ludową nazywamy folklorem.

Krajobraz miejsca i związane z nim: praca, muzyka i zwyczaje, to folklor danego miejsca. Jest on różny w różnych miejscach kraju.

Lubelszczyna

W skład Lubelszczyzny wchodzą Wyżyna Lubelska, Polesie Lubelskie i Wołyńskie, południowe Podlasie oraz Roztocze. Lubelszczyzna jest więc terenem, na którym krzyżowało się kilka kultur ludowych.

Termin Lubelszczyzny coraz częściej odnosi się do obecnego województwa lubelskiego, co w etnografii jest błędem. Lubelskie obejmuje bowiem różne grupy etnograficzne.

Strój lubelski - strój krzczonowski

Przenikanie się kultury ludowej doprowadziło do powstania wielu odmian stroju lubelskiego. Charakterystycznym elementem strojów lubelskich są tzw. pasiaki, które występowały w regionie Mazowsza i Małopolski Północnej. Mianem stroju lubelskiego, określa się strój krzczonowski, powstały w drugiej połowie XIX wieku. Zdobiony tasiemkami, cekinami i koralikami, jest najbardziej znanym ubiorem ludowym Lubelszczyzny. Ten żywy, barwny strój pełni dziś w regionie lubelskim funkcje reprezentacyjne.

Strój męski

Strój damski

Strój krzczonowski damski - bluzka płócienna z kołnierzem, haftowana, gorset bogato zdobiony pasmanterią, spódnica oraz zapaska obszyte tasiemkami wzdłuż całego obwodu oraz wianek z szerokimi taśmami.

Strój krzczonowski męski - koszula z płótna bawełnianego zdobiona haftem, kaftan z sukna wełnianego zdobiony tasiemkami oraz wstążkami, pas podobnie zdobiony oraz spodnie z czarnego sukna wełnianego. Na głowę słomiany kapelusz zdobiony

Strój lubelski - damski

Dziewczyna nosi wianek przybrany wstążkami, młoda mężatka nakrycie głowy zwane humełką, a kobieta dojrzała - chustę. Na białą bawełnianą koszulę, której kołnierzyk i mankiety wyszyte są haftem krzyżykowym, zakłada aksamitny gorset. Zdobią go tasiemki, cekiny, koraliki, posrebrzane nici i koronki. Na szerokiej wełnianej spódnicy, u dołu ozdobionej pasami błyszczących tasiemek, zawiązuje króciutki fartuszek zwany zapaską. Podobnie jak spódnica, zapaska obszyta jest różnobarwnymi tasiemkami, a ponadto koronką. Czarne odświętne trzewiki sznurowane są czerwoną lub zieloną tasiemką. Strój uzupełniają naszyjniki z naturalnych lub sztucznych korali.

Strój lubelski - męski

Lublinianin nosi słomiany kapelusz, przybrany wstążką, pękiem kwiatów i pawim piórem. Białą, długą płócienną koszulę wykłada na sukienne spodnie i opasuje welurowym pasem. Pas zdobią naszyte tasiemki, cekiny, korali oraz okienka, czyli wycięte w tkaninie otwory, pod które podkłada się kolorowe wstążeczki. Podobnie zdobiony jest krótki satynowy lub welurowy kaftan zakładany na koszulę. Nogawki spodni wpuszczone są w cholewy wysokich butów z podkówką pod obcasem.

Gorset

Koszula

Kaftan

Wianek

Kobiety zamężne oprócz gorsetów nosiły także kaftany z ogonkiem. Szyte z cienkich, dobrej jakości wełenek, najczęściej w kolorze zielonym lub czerwonym, były bogato zdobione na przodzie, u dołu i na mankietach cekinami, koralikami, błyszczącymi tasiemkami, wstążeczkami i pasami aksamitu. Boczne brzegi pasów wycinano w okienka i podkładano pod nie jasnej barwy tasiemki. Kaftan sięgał do pasa i zapinany był na haftki lub porcelanowe guziki.

Lubelskie gorsety szyto z aksamitu, najczęściej czarnego, wiśniowego, zielonego lub fioletowego. Do pasa ściśle opinały figurę, a poniżej doszywano kilkanaście klapek, które opadały na biodra. Do zdobienia używano tasiemek, wstążeczek, koronek, metalowych nici, cekinów i koralików. Wszystkie te ozdoby tworzyły z przodu pionowe linie, w pasie linię poziomą, a także okalały pachy, dekolt i krawędzie klapek. Gorset sznurowano czerwoną i zieloną tasiemką.

Koszule damskie szyto z białych płócien bawełnianych. Miały szerokie rękawy zebrane w wąskie mankiety oraz prosty, wykładany kołnierzyk, który związywano czerwoną lub zieloną tasiemką. Rękawy, mankiety i kołnierzyk zdobiły wyszycia haftem krzyżykowym o motywach geometrycznych, z dominacją białego, czerwonego, niebieskiego i żółtego koloru.

Nakrycie głowy informowało o stanie cywilnym kobiety. Dziewczyny nosiły wianki, młode mężatki humełki, a kobiety starsze - chusty. Konstrukcja humełki była niezwykle misterna. Na drewnianą lipową obręcz naciągano czepek z białych nici. Obręcz owijano wstążką, po czym trzykrotnie wąskim pasem płótna, czyli szmatką pokrytą haftem. Końce szmatki wysuwano do góry. W tyle przypinano pęk złotych niteczek z cekinami i paciorkami. Poniżej spływały na plecy wielobarwne, podwójnie złożone wstążki.

Korale

Zapaska

Spódnica

Obszerne, suto marszczone w pasie spódnice szyto z gładkich wełenek, najczęściej w różnych odcieniach pomarańczowego, niebieskiego lub zielonego koloru. Dół wykończony był pasem ciemnego aksamitu, który nie tylko zdobił, ale też usztywniał i wzmacniał spódnicę. Powyżej na całym obwodzie naszywano barwne i błyszczące tasiemki w jasnych kolorach, najczęściej niebieskie, zielone, żółte i białe.

Typowa dla stroju lubelskiego była zapaska, szeroka na przeszło dwa metry, a przy tym bardzo krótka. Zapaska, suto marszczona w pasie, okalała całą figurę. Najczęściej szyto ją z czarnych, niebieskich, zielonych i pomarańczowych tkanin. Dolny brzeg obszyty był koronką, a powyżej naszywano - tak jak na spódnicę - kolorowe, błyszczące wstążeczki i tasiemki.

Obok wstążek, najważniejszymi ozdobami stroju kobiecego były korale. Najwyżej ceniono naturalne czerwone, były one jednak bardzo drogie, dlatego używano imitacji. Sztuczne korale nazywano dętkami, ponieważ były szklane, a w środku puste. Choć łatwo się tłukły, były chętnie noszone. Ich długie sznury zasłaniały przód koszuli i częściowo gorset.

Pas

Koszula

Kaftan

Białe męskie koszule z cienkich lnianych samodziałów miały proste rękawy zebrane w mankiety oraz wykładany kołnierzyk. Ozdabiano je wyszyciami, w XIX wieku białą stebnówką, później kolorowym haftem krzyżykowym. Wyszycia umieszczano przy rozcięciu na piersiach, na kołnierzyku i mankietach oraz nad dolnym brzegiem koszuli. Koszulę, co charakterystyczne dla stroju lubelskiego, noszono wykładaną na spodnie. Bezpośrednio na koszuli upinano też ozdobny pas.

Welurowe pasy weszły w skład stroju męskiego sto lat temu. Zapinano je na haftki, przysłonięte dużą szlufką z tej samej tkaniny, co pas. Długość pasa odpowiadała obwodowi talii właściciela, zaś wysokość rzadko przekraczała 15 cm. Pasy welurowe bogato dekorowano, używając do zdobienia rozmaitych tasiemek, wstążek, cekinów, szklanych paciorków, metalowych i wełnianych nici oraz okienek, które powstawały przez wycinanie w tkaninie otworków i podkładanie pod nie kolorowych wstążek.

Krótki kaftan, sięgający nieco poniżej talii, szyto najczęściej z ciemnej satyny, czasem z weluru. Jego przody po obu stronach zapięcia, a także dwuczęściowy kołnierzyk i mankiety obszywane były pasami aksamitu. Wycinano w nich niewielkie otwory zwane okienkami, pod które podkładano kolorowe tasiemki. Kaftan ozdabiano też pasowo ułożonymi wstążeczkami, metalowymi i wełnianymi nićmi.

Spodnie

Kapelusz

Kobiety zamężne oprócz gorsetów nosiły także kaftany z ogonkiem. Szyte z cienkich, dobrej jakości wełenek, najczęściej w kolorze zielonym lub czerwonym, były bogato zdobione na przodzie, u dołu i na mankietach cekinami, koralikami, błyszczącymi tasiemkami, wstążeczkami i pasami aksamitu. Boczne brzegi pasów wycinano w okienka i podkładano pod nie jasnej barwy tasiemki. Kaftan sięgał do pasa i zapinany był na haftki lub porcelanowe guziki.

Niezależnie od pory roku, Lublinianin nosił słomiany kapelusz. Kawaler ozdabiał go wstążką, którą laminowano brzegi i opasywano główkę, a ponadto czerwonym i zielonym sznurkiem, pękiem kwiatów, pawim piórem i niekiedy broszką. Z innych okryć głowy zimą noszono wełniane magierki dziergane na drutach, zwane ślachmycami, oraz futrzane czapki śpiczaste, w których gustowali młodsi mężczyźni.

Sztuka Ludowa – wycinaki i batikowe pisanki

W przeciwieństwie do bogatszych regionów Polski, na terenie Ziemi Lubelskiej nie łatwo było o dekorację domostw. To też tak jak w innych regionach tzw. kongresówki, rozwinęło się wycinankarstwo jako ozdoba domostw.

Najbardziej popularnym elementem lubelskiej sztuki ludowej są pisanki wykonywane technika batikową, polegającą na nakładaniu na jajko gorącego wosku pszczelego i kilkukrotnym jego barwieniu.

Święta, tradycje i zwyczaje - kultura duchowa Lubelszczyznytion

Chachułki – zabawa znana w okolicach Bełżca, w której uczestniczyły kobiety, młode dziewczyny i kawalerowie. Odbywała się w wielkanocny poniedziałek (wg kalendarza wschodniego), miała charakter zalotny i ludyczny.

Zalimany – wschodni zwyczaj wiosenny, mający charakter zalotno-matrymonialny, podczas którego młodzież chodząc po wsi śpiewała pieśni zalimanowe. Odbywało się to od świąt wielkanocnych do Przewodniej Niedzieli.

W czasie Adwentu w zachodniej Lubelszczyźnie grywano na ligawkach oraz wystawiano herody zakończone okolędowaniem. Natomiast na Podlasiu Lubelskim widowisko kolędnicze określane było mianem wesela krakowskiego. Na Lubelszczyźnie zwłaszcza obszarze wschodnim, zachowało się wiele zwyczajów związanych z okresem wiosennym, do których zaliczamy wieśnianki, zalimany, chachułki, taratona.

Taratona – zwyczaj znany z okolic Szlatyna. Praktykowany podczas pierwszego dnia świąt wielkanocnych (wg kalendarza wschodniego), a czasami także na Przewody lub nawet na Zielone Świątki. W południe wokół cerkwi zbierali się mieszkańcy wsi, zarówno prawosławni jak i katolicy. Chwytając się za ręce chodzili dookoła i śpiewali pieśni ruskie, a później polskie. Prawosławni, gdy dochodzili do drzwi cerkwi, kłaniali się, żegnali, a czasem modlili się, prosząc o błogosławieństwo.

Taniec i muzyka – zabawa na Lubelszczyźnie

Do najpopularniejszych instrumentów używanych na Lubelszczyźnie należały skrzypce, basy i bębenki. W mniejszym stopniu głównie w północnej części regionu używano harmonii, natomiast na południu popularna była suka biłgorajska (instrument podobny do skrzypiec, ale krótszy i posiadający trzy struny). Do najpopularniejszych tańców Ziemi Lubelskiej należały podróżniaki, majdaniaki, polka podlaska oraz oberek.

Dziękuję za uwagę Hubert Sadowski kl. 4a