NEWSPAPER PRESENTATION

Oświecenie

czas rozkwitu publicystyki

POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI

"Zabawy przyjemne i pożyteczne" "Monitor"

"Wiek rozumu"

Na oświecenie w Polsce miały wpływ myśli filozofów europejskich. Musicie wiedzieć, kim był Woltaire, John Locke (twórca empiryzmu - co to było?), Immanuel Kant, Rousseau (i jego mit powrotu do natury - inspirował twórców sentymentalizmu)Pamiętajcie o ogrodach, o cechach sztuki w oświeceniu.

Oświecenie jest epoką, w której rozwój nauki oraz wydarzenia polityczne mają istotny wpływ na kształt literatury i publicystykę.

Jest też epoką, w której obecne są różne prądy - klasycyzm, sentymentalizm i rokoko.

Ważne nazwiska dla kultury:

W Polsce ważni będą: Hugo Kołłątaj, ks. Stanisław Konarski, Stanisław Staszic.

Stanisław August Poniatowski, Wojciech Bogusławski (dyrektor Teatru Narodowego w Warszawie) oraz wszyscy literaci, poeci, publicyści.

Zagadnienia, które powinniście znać:

Czas twania epoki, znaczenie nazwy.

01

02

03

Filozofia

Przedstawiciele

Założenia epoki

Podać założenia filozofii Kartezjusza, Johna Locke'a.

Identyfikować przedstawicieli oświecenia polskiego i europejskiego.

Interpretować odę Adama Naruszewicza "Balon".

Gatunki

Środki stylistyczne

05

06

07

Motywy

Rozpoznawać środki stylistyczne charakterystyczne dla wiersza klasycystycznego i określać ich funkcje.

Rozpoznawać gatunki typowe dla różnych prądów Oświecenia.

Rozpoznawać w wierszach motywy typowe dla oświecenia.

Wzorce patriotyzmu

Sarmatyzm

Krasicki

08

09

10

Interpretować satyrę "Pijaństwo", wiedzieć, jak są wykreowane postaci w satyrze.

Jaki wzorzec jest w "Hymnie do miłości ojczyzny", a jaki w "Pieśni Legionów..." (ten utwór jest obowiązkowy dla każdego Polaka)

Znać gatunki i przykłady utworów, jakie pisał "Ignacy Krasicki".

Sentymentalizm

Określać cechy stylu, cechy miłości sentymentalnej. Porównać klasycyzm z sentymentalizmem w literaturze.

12

Rokoko

13

Co szlachta myślała o królu

11

Określać najważniejsze cechy stylu, podać przykład utworu, autorów, którzy tworzyli w stylu rokokowym.

Interpretować satyrę "Do króla", rozpoznawać problematykę utworu, okreslać stosunek autora wobec króla.

Obiady czwartkowe

Publicystyka oświeceniowa

15

14

Czym były, gdzie się odbywały, nazwiska twórców, którzy brali w nich udział.

Czego dotyczyły utwory publicystyczne (o czym pisano), jakie były najważniejsze czasopisma, jaki miały wpływ na państwo.

"Powrót posła"

Polska w oświeceniu

16

Komedia molierowska

17

18

Powstanie Collegium Nobilium, Szkoły Rycerskiej, Teatru Narodowego, Komisja Edukacji Narodowej, Sejm Wielki, Konstytucja 3 Maja, rozbiory Polski.

Problematyka utworu, czas powstania i okoliczności powstania. Kim był Niemcewicz i jakie postawy przedstawił w swojej komedii politycznej, jakie stanowisko reprezentował.

Czego dotyczyła, czym się charakteryzowała, jakie rodzaje komizmu stosował Moliere.

Adam Naruszewicz, "Balon"

"Balon" - hymn na cześć nauki

Poetyckie uwznioślenie lotu - wzbogacenie opisu peryfrazami (jest to środek typowy dla klasycyzmu, tworzący podniosły nastrój - podczas czytania ody zwróćcie uwagę na ich mnogość) , pytaniami i apostrofami.Obraz śmiałków odrywających się od ziemi - typ nowoczesnego bohatera. Oda Naruszewicza jest utworem klasycystycznym, utrzymanym w patetycznym stylu, który osiągnięty został dzięki konsekwentnemu doborowi słownictwa i kunsztownych środków stylistycznych. Perswazyjny ton utworu podkreślają pytania retoryczne: Gminie, ku rzadkiej zbiegły zabawce, Jakież ci cuda mózg kryśli? Ty sobie roisz czary, latawce: Filozof inaczej myśli. Nieoświecony gmin/lud został przeciwstawiony wykształconemu filozofowi. Jest to opozycja typowa dla poglądów oświeceniowych. W kolejnej opozycji dzika, nieujarzmiona natura zostaje przeciwstawiona cywilizacji i kulturze, które są w stanie przezwyciężyć siły przyrody. W wierszu występują również wątki patriotyczne, charakterystyczne dla literatury polskiego oświecenia, uzasadnione trudną sytuacją polityczną Polski w okresie między kolejnymi rozbiorami. Odę na cześć lotu balonem kończy Naruszewicz zdaniem pełnym entuzjazmu, głosząc przydatność i triumf oświeceniowego racjonalizmu: Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetna, Na ciosy przeciwne twarda; Statek twój sława uwieczni świetna Chlubniej niż podróż Blancharda.

Próby wzniesienia się – początkowo jeszcze na uwięzi – podejmowali od połowy 1783 roku bracia Montgolfier. To oni również skonstruowali balon, który poleciał w pierwszą swobodną podróż. 21 listopada 1783 roku w Paryżu odbył się pierwszy swobodny lot balonem.

+więcej wiadomości i ćwiczenia do wiersza pod linkiem

+ Pod linkiem ważne zagadnienia: szczególnie zwróćcie uwagę na omówienie gatunku satyry oraz treści satyr "Pijaństwo", "Żona modna", a także "Hymnu do miłości ojczyzny.

Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym, obraz Marcello Bacciarellego.

"Do króla"

+ najważniejsze cechy satyry "Do króla

Ignacy Krasicki

Krasicki był jednym z nadwornych pisarzy na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego, wspierał program reform, był częstym gościem obiadów czwartkowych. Jego utwory utrzymane są w nurcie klasycystycznym. Krasicki nazywany jest "księciem poetów". "Do króla" to utwór otwierający pierwszy cykl Satyr Ignacego Krasickiego. Zbiór ten ujrzał światło dzienne w roku 1779. „Z polecenia autora wiersz (...) trafił do rąk Stanisława Augusta do oceny. Monarcha wprowadził pewne poprawki. Generalnie jednak utwór spodobał się władcy” (Ryba, s. 53).

Biskup warmiński, książę sambijski Ignacy Krasicki

Cechy satyry "Do króla"

Satyra napisana została tradycyjnym trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. Występują rymy parzyste, dokładne, żeńskie. Zgodnie z formą tytułu (Do króla) mamy tu do czynienia z liryką zwrotu do adresata. Podmiot liryczny kieruje swoją wypowiedź bezpośrednio do swego monarchy („najjaśniejszy panie!”), umieszczając na początku paremiczne (paremia czyli przysłowie) zdanie: „Im wyżej, tym widoczniej”. Wstęp ten stanowi niejako alibi dla poety, który rozpoczyna zbiór satyr - ośmieszający i piętnujący ukazywane w nim zjawiska – od wiersza do króla, którego przecież niebezpiecznie jest krytykować.

Podmiot liryczny wyrzuca królowi grzechy: brak królewskich korzeni, polskie pochodzenie, młody wiek, umiłowanie dla książek i nauki, w końcu dobroć. Jak widać na pierwszy rzut oka są to zarzuty absurdalne, bo dotyczą zalet (np. dobroć), bądź cech neutralnych (np. młody wiek). Okazuje się, że są to obiegowe opinie polskiej szlachty o elekcyjnym monarsze. Poeta ukazując niedorzeczność tych zarzutów – posługuje się w tym celu głównie ironią, tak naprawdę obnaża głupotę szlachty, a przy okazji daje pozytywną ocenę Jaśniepanującego.

"Uczyć, bawiąc" - oświeceniowa zasada realizowana w bajkach Ignacego Krasickiego

BAJKA:- gatunek znany już w starożytności, za twórcę uznaje się Ezopa, - bajki należą do literatury dydaktycznej i moralizatorskiej - są to krótkie opowieści wierszem lub prozą o charakterze przypowieści - ich podstawowym środkiem stylistycznym jest alegoria - w kompozycji często stosowany jest kontrast (np. między dwoma bohaterami) lub paralelizm KLASYCYZM: prostota, zwięzłość, lapidarność, dydaktyzm

Bajki prezentują różne uniwersalne tematy dotyczące moralności, polityki, ludzkich wad - przedstawiony jest w nich dość pesymistyczny obraz ludzkiej natury (pojawiają się głupota, pycha, chciwość, nieuczciwość). W bajkach najczęściej pojawiają się postaci zwierzęce - mają podwójne znaczenie (dosłowne i metaforyczne) jak parabola-przypowieść. Bajki mają morał, który znajduje się najczęściej na końcu bajki. Morały z bajek wzbogaciły zbiór przysłów, którymi posługujemy się do dzisiaj. Przeczytajcie bajki: Szczur i kot, Ptaszki w klatce, Malarze, Jagnię i wilcy.

więcej informacji i ćwiczenia pod linkiem - w materiale, który udostępniłam Wam na czas pracy zdalnej

Franciszek Karpiński "Żale sarmaty..."

Patriotyczna elegia Franciszka Karpińskiego z 1801 r., nawiązująca do wzoru wypowiedzi lamentacyjnej wyraża ból i rozpacz z powodu klęski rozbiorów. Apostrofa do Zygmunta Augusta, ostatniej podpory dawnej potęgi kraju, wprowadza kontrastujący z okresem świetności współczesny obraz ojczyzny, zdradzonej przez samych Polaków, plądrowanej przez sąsiadów, którzy niegdyś drżeli przed silną Rzecząpospolitą i podlegali jej zwierzchności. Złamany cierpieniem poeta nad otwartym grobem ojczyzny zdaje relację ostatniemu Jagiellonowi z narodowego dramatu. Oskarża magnaterię o egoizm, lekceważenie dobra narodu i sprzyjanie obcym siłom w imię prywatnego interesu. Alegoria ojczyzny matki wzmacnia ekspresję poetyckiej wypowiedzi; podkreśla ból, cierpienie i żal po upadku kraju, a także rozpacz z powodu niemożności odzyskania utraconej wolności i suwerenności. Poeta lamentuje nad tragedią narodu i tragicznymi doświadczeniami jednostek, eksponując własny pesymizm, determinację oraz brak wiary w odrodzenie. Przywołuje wstrząsające obrazy bestialstwa wroga w czasie insurekcji: "Wszędzie zajadłość ogniem, śmiercią ciska, / Gdzie pojźrzysz - rozpacz, trupy, zgorzeliska". Karpiński z goryczą mówi o wielkich, ale daremnych ofiarach patriotów walczących w legionach, eksponując pesymizm, rozczarowanie, bolesną świadomość ich porażki i klęski: "Ubóstwo, blizny, nadzieje zwiedzione". Z perspektywy jednostki tragedię narodu oddaje obraz ludzkiej rozpaczy, nędzy, osobistej klęski oraz łez i samotności wygnańców. Utwór porusza do głębi skalą lamentacyjnych zawołań. Dramatyczne obrazy wydarzeń współczesnych są znakiem narodowej oraz jednostkowej tragedii. Poeta kieruje się znamiennym dla sentymentalizmu nakazem współodczuwania z ludźmi pokrzywdzonymi i boleśnie doświadczonymi przez los. Widomym znakiem współcierpienia jest symboliczny gest zamykający utwór. Niczym w barokowych obrzędach pogrzebowych, w czasie których uczestnicy na znak żalu rzucali na ziemię oznaki swych godności i dostojeństw, poeta składa na grobie Zygmunta: "Szablę, wesołość, nadzieję / i tę lutnię biednę!..." W obliczu klęski Karpiński odrzucił nieprzydatny już oręż, będący znakiem heroicznej obrony narodu. W symbolicznym geście złożył też poetyckie pióro - instrument utrwalania rodzimej tradycji, kultury i języka. Złamany bólem patriota nie dał sobie przyzwolenia na wyrażanie innych, radosnych uczuć. W zbliżonym czasie kres niepodległości kraju zbiegł się więc z końcem drogi pisarskiej jednego z najwybitniejszych poetów polskich, który zamykając twórczość poetycką wzmocnił patriotyczny rys swego wizerunku. (Bożena Mazurkowa)

Monachomachia, czyli wojna mnichów

Ignacy Krasicki poemat heroikomiczny

Poemat heroikomiczny to parodia eposu bohaterskiego. Parodia polega tu na połączeniu błahego tematu z wysokim stylem, bądź na odwrót ważnego tematu z niskim stylem, następuje więc złamanie zasady decorum. W Monachomachii Krasicki wykorzystał elementy budowy eposu, aby opowiedzieć o absurdalnej wojnie mnichów.

Osią utworu Krasicki uczynił spór, jaki toczył się pomiędzy zakonem dominikanów oaz karmelitów. Akcja opiera się o dwa filary – tj. dyskusję oraz naradę, które następnie przeradzają się w bitwę. Choć temat sporu nie jest w tekście sprecyzowany, to można się domyślić, iż jest on błahy. Monachomachia złożona jest z 6 pieśni o ośmiowersowych zwrotkach. Są to tzw. oktawy. Czytając ten utwór Krasickiego można z łatwością zauważyć podobieństwo, jakie występuje między nim a "Iliadą" Homera. Monachomachia jest więc naśladowaniem poematów bohaterskich czy rycerskich eposów, stosuje ten sam podniosły i patetyczny styl wypowiedzi. Z Iliadą łączą ją m.in. postaci Parysa czy Erisa.

Sentymentalizm

Jak jest przedstawiona miłość w wierszu Franciszka Karpińskiego "Do Justyny. Tęskność na wiosnę"? Zwróćcie uwagę na budowę wiersza, która wpływa na jego rytmiczność i melodyczność (pięć czterowersowych stron, układ rymów, liczba sylab), a także na paralelną budowę - w każdej zwrotce podmiot liryczny zestawia swoją tęsknotę z elementami wiosny. Jakie środki poetyckie stosuje autor? Podmiot ujawnia swoją osobę m.in poprzez zastosowane zaimki (mojej, mój, mi). Pojawiają się uosobienia, pytania retoryczne, wykrzyknienia, epitety, apostrofa do wiosny. Podobnie w sielance Karpińskiego "Laura i Filon" - budowa regularna (każda strofa ma cztery wersy, układ głosek: 10, 8, 10, 8, średniówka po 5 sylabie, rymy regularne, żeńskie, krzyżowe), utwór jest melodyjny, środki poetyckie nie są wyszukane (epitety, wykrzyknienia, bohaterowie mają konwencjonalne imiona), jest to liryka pośrednia (sytuacyjna) - scenka dramatyczna. Konwencjonalne rekwizyty stanowią nawiązanie do ludowości: noc, księżyc, bór, jawor, koszyk malin, psy, wieniec.

Jean-Antoine Watteau „Wiejski taniec” (ok. 1706-1710)/ imamuseum.org

+info

ROKOKO

Consectetuer adipiscing elit I

Consectetuer adipiscing elit IV

Figurki z porcelany miśnieńskiej (projekt J.J. Kändlera, 1744)

Jean-Honoré Fragonard, Huśtawka (1767)

FRANÇOIS BOUCHER – GENIUSZ STYLU ROKOKO

W razie pytań jestem do Waszej dyspozycji.

Owocnej nauki!