Osobliwości w odmianie rzeczowników

OSOBLIWOŚCI W ODMIANIE RZECZOWNIKA

by Małgorzata W.

Lekcja

Temat: Osobliwości w odmianie rzeczowników.

1. Rzeczowniki nieodmienne. 2. Rzeczowniki posiadające tylko liczbę pojedynczą. 3. Rzeczowniki posiadające tylko liczbę mnogą. 4. Rzeczowniki odmieniające się tylko w liczbie mnogiej. 5. Rzeczowniki -oko - i -ucho- posiadające podwójną - w zależności od znaczenia - odmianę. 6. Rzeczowniki posiadające dwie poprawne formy fleksyjne w tym samym przypadku zależnym. 7. Inne osobliwości.

RZECZOWNIKI NIEODMIENNE

• Rzeczowniki odmieniają się przez liczby i przypadki. Rzeczowniki nieodmienne to takie, które nie posiadają form fleksyjnych czyli zawsze brzmią tak samo.

• Wyrazy zapożyczone, takie jak kiwi i kakao, salami, menu, emu, boa, kakadu, mango, tabu, jury, igloo, graffiti, safari, spaghetti, etui, alibi

• Ale też i rodzime ( bardzo rzadko): widzimisię, kuku.

RZECZOWNIKI POSIADAJĄCE TYLKO LICZBĘ POJEDYNCZĄ LUB MNOGĄ

• Do rzeczowników posiadających tylko liczbę pojedynczą zaliczamy, np. wyrazy: tlen, cyna, odzież, szlachetność, wiedza, dobro, czytanie, Sahara, Kilimandżaro

• Do rzeczowników posiadających tylko liczbę mnogą zaliczamy, np. wyrazy: spodnie, nożyczki, wakacje, zaloty, urodziny, usta, drzwi, Ateny, Pireneje

Czasami sprawia nam to kłopot, ponieważ z logicznego punktu widzenia liczba danego rzeczownika nie ma sensu. Przecież grając na skrzypcach, gram na jednym instrumencie, ale on występuje jednak w liczbie mnogiej, a nie pojedynczej. I odwrotnie. Mówiąc, że mam na sobie odzież, myślę o kilku elementach ubioru, a jednak słowo odzież jest w liczbie pojedynczej.

Jak w takim razie nie pomylić się przy określaniu liczby danego rzeczownika? To proste. Postawcie przy określanym wyrazie zaimek wskazujący. W liczbie pojedynczej brzmi on: ten, ta lub to; a w liczbie mnogiej: te.

ten: tlen, ta: cyna, odzież, szlachetność, wiedza, Sahara to: czytanie, dobro, Kilimandżaro

rzeczowniki w l. pojedynczej

rzeczowniki w l. mnogiej

te: spodnie, nożyczki, wakacje, drzwi, zaloty

RZECZOWNIKI ODMIENIAJĄCE SIĘ TYLKO W LICZBIE MNOGIEJ

Tutaj zasada jest jedna:

Są to wszystkie rzeczowniki zakończone na -um: liceum, akwarium, gimnazjum

M. kto? co? D. kogo? czego? C. komu? czemu? B. kogo? co? N. (z) kim? czym? Ms. (o) kim? czym? W. (o! ty/wy)

Przypadek

l. pojedyncza

l. mnoga

liceum

liceum

liceum

liceum

liceum

liceum

liceum!

licea

liceach

licea!

liceami

licea

liceom

liceów

ODMIANA RZECZOWNIKÓW: OKO, UCHO

• W liczbie mnogiej mogą one mieć różne końcówki. Jest to zależne od tego, co oznaczają: czy narząd wzroku i słuchu, czy też oko w sieci, rosole i ucho od torby, dzbana.

SPRAWDŹMY: ODMIANA RZECZOWNIKÓW: OKO, UCHO

OKO

M. ocz-y (człowieka, zwierzęcia) /ok-a (w sieci, na rosole) D. ocz-u /ok C. ocz-om /ok-om B. ocz-y /ok-a N. z ocz-ami (z ocz-yma)/ ok-ami Ms. o ocz-ach /ok-ach W. ocz-y! /ok-a!

UCHO

M. usz-y (człowieka, zwierzęcia) /uch-a (torby, garnka) D. usz-u /uch C. usz-om /uch-om B. usz-y /uch-a N. z usz-ami (z usz-yma)/ uch-ami Ms. o usz-ach /o uch-ach W. usz-y! /uch-a!

RZECZOWNIKI POSIADAJĄCE DWIE POPRAWNE FORMY

• W języku polskim jest wiele wyrazów, które posiadają podwójną odmianę. To znaczy, że mogą mieć w tym samym przypadku dwie różne końcówki fleksyjne. Do takich wyrazów należą, np: fileta i filetu, przystanka i przystanku, prysznica i prysznicu, krawata i krawatu gwoździami i gwoźdźmi, dłoniami i dłońmi

• Inne wyrazy mają tylko jedną poprawną końcówkę i tutaj trzeba uważać, aby nie popełnić błędu:

liście – liśćmi (nigdy liściami) kość – kośćmi (nigdy kościami) gość- gośćmi (nigdy gościami) koń – końmi (nigdy koniami) ale: słoń – słoniami (nigdy słońmi) pieśń – pieśniami (nigdy pieśmi) łabędź – łabędziami (nigdy łabędźmi)

INNE OSOBLIWOŚCI W ODMIANIE RZECZOWNIKÓW

• W Dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego występują tylko dwie końcówki: -a, -u (z wyjątkiem rzeczowników typu poeta, wojewoda).

• Prawie wszystkie rzeczowniki żywotne mają końcówkę -a (wyjątki: wołu, bawołu), a więc: kota, psa, słonia, pana, ucznia, studenta itd.

• Rzeczowniki nieżywotne mają albo jedną, albo drugą końcówkę. Ich użycie nie jest określone jednoznacznymi normami gramatycznymi, stąd wiele form obocznych. Czasem jedną z tych końcówek stosujemy w zależności od znaczenia tego samego wyrazu, np. przypadka (gramatycznego), przypadku (zdarzenia); bala (dużego kawałka drewna), balu (zabawy tanecznej); oryginała (człowieka oryginalnego), oryginału (np. jakiegoś dokumentu).

ZADANIE DOMOWE

DZIĘKUJĘ