Klasa 7. Dział 5.

Dział 5klasa 7

Zmysły i układ nerwowy

index

Powtórzenie

Zdrowie układu nerwowego

funkcje układu nerwowego

Budowa układu nerwowego

węch, smak, dotyk

Ucho

Jak dbać o oczy?

Oko

Zmysły

1. Narządy zmysłów. 2. Budowa oka. 3. Funkcje poszczególnych elementów oka w tworzeniu obrazu. 4. Wykrywanie obecności terczy nerwu wzrokowego.

oko

Na CoBeZU:

mózg

Oko - narząd wzroku

Skąd wiemy gdzie jesteśmy?

chemiczne

- wyspecjalizowane komórki odbierające bodźce

receptory

termiczne

chemiczne

mecheniczne

dźwiękowe

świetlne

bodźce - informacje ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

Narządy i zmysły:

węchu

słuchu i równowagi

smaku

wzroku

dotyku

skóra

język

nos

ucho

oko

fot. Puls Życia 7. Nowa Era

brwi -> przed potem powieki -> przed urazem mechenicznym i zbyt silnym światłem rzęsy -> przed kurzem i pyłem gruczoły łzowe produkujące łzy, które nawilżają, usuwają zanieczyszczenia spojówka, dzięki wydzielanemu śluzowi zapewnia wilgotność

parzysty narząd zmysłu wzroku, odbierający bodźce świetlne za pomocą fotoreceptorów, składający się z: gałki ocznej i aparatu ochronnego.

Oko

plamka żółta

fot. Puls Życia 7. Nowa Era

soczewka

źrenica

tęczówka

siatkówka

naczyniówka

rogówka

twardówka

ciało szkliste

jej wnętrze wypełnione jest przez ciało szkliste - przezroczysta, galaretowata masa (kulista forma); Ściana zbudowana z trzech błon: 1. Twardówka to zewnętrzna, włuknista błona (chroni głąbiej położone elementy przed urazami) rogówka - cieńsza i przesroczysta część twardówki (przenikanie promieni słonecznych do wnętrza) 2. Naczyniówka to błona zawierająca liczne naczynia krwionośne ( odżywianie i natlenianie) tęczówka - z przedniej części oka, nadaje kolor oku, jej mięśnie regulują źrenice źrenica - otwór, przez który dostaje się światło soczewka - elastyczny, przezroczysty element w kształcie dysku (załamuje promienie) 3. Siatkówka to przezroczysta, delikatna błona (uczestniczy w odbiorze bodżców) receptory koloru - czopki (najwięcej ich w plamce) receptory ruchu i natężenie światła - pręciki

Gałka oczna

tarcza nerwu wzrokowego

nerw wzrokowy

plamka żółta

fot. Puls Życia 7. Nowa Era

soczewka

źrenica

tęczówka

siatkówka

naczyniówka

rogówka

twardówka

ciało szkliste

Czopki i pręciki przetwarzają bodźce świetlne na impulsu nerwowe, które są przesyłane do mózgu za pomocą nerwu wzrokowego. Wychodzi on z gałki ocznej poniżej plamki żółta w miejscu nazywanym tarczą nerwu wzrokowego. W tym miejscu nie ma receptorów wzrokowych.

Gałka oczna

Problem badawczy: Wpływ obecności tarczy nerwu wzrokowego w siadkówce oka na pole widzenia. Hipoteza: Obecność tarczy nerwu wzrokowego w siatkówce oka ogranicza pole widzenia. Przebieg doświadczenia: Zakryj lewe oko. Patrząc się na krzyżyk, powoli przyblizaj się do monitora. Zwróć uwagę na to co sie dzieje z kropką.

Wykrywanie obecności tarczy nerwu wzrokowego.

fot. Puls Życia 7. Nowa Era

Śledzenie zbliżających się i oddalających obiektów umożliwia zmiana krzywizny (kształtu) soczewki. Pozwala ona na ustawienie ostrości obrazu - akomodacja oka. Gdy patrzymy na obraz z daleka, soczewka staje się spłaszcza, natomiast gdy patrzymy na obiekt znajdujący się blisko, soczewka uwypukla się.

Źródło: epodreczniki.pl, Tomorrow Sp. z o.o.

...Adaptacja oka - rozszerzanie lub zwężanie źrenicy: .przy słabym oswietleniu przy silnym świetle

Co w tej naczyniówce?

fot. Puls Życia 7. Nowa Era

stosowanie soczewek cylindrycznych

stosowanie soczewek wypukłych

stosowanie soczewek dwuwklęsłych

krótka gałka oczna spłaszczona soczewka

gałka oczna wydłużona za bardzo wypukła soczewka

związane z kształtem rogówki

związane z kształtem gałki ocznej lub soczewki

Wady wzroku i sposoby ich korygowania:

rodzaj soczewki korygującej

budowa oka

jaskra

zaćma

jeczmień

zapalenie spojówek

Choroby oczu

choroba dziedziczna związana z budową siatkówki najczęściej nie rozróżnianie barwy zielonej i czerwonej 8% mężczyzn 0,5% kobiet

Daltonizm ślepota barw

odpowiednie oświetlenieprzerwy w czasie pracy przed monitorem (patrzenie w dal) noszenie okularów UV gdy intensywne słońce Dostarczanie wit. a wizyty konktolne u okulisty

jak dbać o wzrok?

1. Jak zbudowane jest ucho? 2. W jaki sposób słyszymy? 3. Narząd równowagi. 4. Wpływ hałasu.

Na CoBeZU:

ucho- narząd słuchu i równowagi

małżowina uszna chrząstka + skóra przewód słuchowy z gruczołami woskowinowymi błona bębenkowa

Budowa ucha zewnętrznego

jama bębenkowa wypełniona powietrzem 3 kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko połączenie - stawy trąbka słuchowa (połączenie z gardłem)

Budowa ucha środkowego

ślimak z urzęsionymi receptorami słuchu błędnik - 3kanały półkoliste równowaga nerw słuchowy

Budowa ucha wewnętrznego:

Kanały są wypełnione płynem, a obecne w nim ziarenka (otolity) przemieszczają się podczas ruchów głowy. Otolity drażnią odpowiednie rejony kanałów półkolistych, a informacja o tym wędruje do mózgu.

kanały półkolistew uchu wewnętrznym

Zmysł równowagi

głośne i bezpośrednio dostarczane do ucha dzwięki niszczą słuch!

1. Budowa narządów zmysłów 2. Jak działają?

Na CoBeZU:

Węch, smak, dotyk

cząsteczki -> jama nosowa -> nabłonek węchowy z komórkami receptorowymu (zmysłowe), które mają rzęski, w których białka wiążące częsteczki. Aby pobudzić receptory węchu, cząsteczki chemiczne muszą pasować do nich kształtem. Przyłączenie cząsteczki do receptora wywołuje impuls nerwowy.

Budowa zmysłu powonienia

komórki receptorowe umiejscowione są w kubkach smakowych 5 podstawowych smaków: - słony, - słodki, - gorzki, - kwaśny - umami (mięsny)

Budowa zmysłu smaku - języka

komórki receptorowe bardzo licznie, nie regularnie występujące w skórze oraz na przykład we wnętrzu jamy ustnej i na powierzchni oka najwięcej na wargach, opuszkach palców, dłoniach i stopach odbierają one bodźce: - ból, - dotyk, - nacisk, - termiczne

Zmysł dotyku

1. Budowa komórki nerwowej. 2. Przebieg impulsów nerwowych między neuronami. 3. Budowa ośrodkowego układu nerwowego 4. Budowa i funkcje poszczególnych elementów mózgu oraz rdzenia kręgowego.

Na CoBeZU:

mózg

Budowa układu nerwowego

MAC Biologia 5

układ

narząd

tkanka

komórka

hierarchicznabudowa ciała

e-podreczniki

osłonka mielinowa - białkowa, zwiększa szybkość przewodzenia impusów nerwowych, izoluje

z ciałka komórki i wypustek: krótkich, rozgałęzionych dendrytów (80%) oraz pojedynczego, długiego aksonu

budowa komórki nerwowej - NEURONu

Z zakończenia aksonu wydzielane są substancje chemiczne - neuroprzekaźniki. Dociarają one do dentrytu następnej kom. i wzbudzają impuls nerwony

przestrzeń między neuronami

• zakończenie aksonu 1 komórki
• początek dendrytu 2 komórki
• szczelina synaptyczna

Przekazywanie sygnału - synapsa

Puls życia 7. Nowa Era

Przypomnijmy sobie budowę neoronów

budowa

obejrzyj film do 4:22zanotuj elementy obwodowego oraz ośrodkowego układu nerwowego wraz z pełnionymi funkcjami

e-podręczniki

steruje pracą narządów wewnętrznych, analizuje bodźce, kontroluje reakcje organizmu, odpowiada za rozwój czynności umysłowych, takich jak kojarzenie, zapamiętywanie, uczenie się

mózgowie: mózg, móźdżek, pień mózgu rdzeń kręgowy

Ośrodkowy układ nerwowy

Mózgowie i rdzeń kręgowy są osłaniane przez: - elementy kostne – kości czaszki (mózgowie) i kanał kosny kręgosłupa (rdzeń kręgowy); - płyn mózgowo‑rdzeniowy - przesącze osocza krwi, który amortyzuje wstrząsy i dostarcza do komórek nerwowych substancje odżywcze oraz odbiera z nich ich produkty przemiany materii; - 3 błony zbudowane z tkanki łącznej, zwane oponami mózgowo‑rdzeniowymi: opona twarda, pajęczynówka i opona miękka

Obejrzyj film

mózgowie

wynotuj budowę i funkcje poszczególnych elementów mózgowia

Funkcje mózgu: - odpowiada za wykonywanie zamierzonych czynności - odbiera i analizuje informacje płynące z narządów - odpowiada za odczuwanie emocji oraz uczenie się i zapamiętywanie

Mózg - największa część mózgowia

e-podreczniki

czy praca moich półkul jest harmonijna?

Mózg z 2 półkul: prawej (z lewej połowy ciała) lewej (z prawej części ciała) Od tego, która półkula domonuje zależą nasze zdolności.

Biologia 7. MAC

Zewnętrzną warstwę mózgu stanowi pofałdowana kora mózgowa, o ciemniejszej kolorze na zewnątrz (w przekroju) - istota szara (ciała komórek + dendryty) oraz o jaśniejszym wewnątrz - istota biała (aksony)

móżdżek (utrzymanie równowagi)

pień mózgu (oddychanie, tętno, przełykanie)

Biologia 7 . MAC

Kora mózgowa dzieli się na 4 płaty, w których mieszczą się ośrodki, czyli skupiska komórek odpowiedzialnych za określone funkcje.

Obejrzyj film do 3:08

rdzeń kręgowy

wynotuj budowę i funkcje rdzenia kręgowego

Ma postać walca, znajduje się w kanale kręgowym kręgosłupa. Zbudowany z istoty białej (zew) i szarej (wew). Odwrotnie niż w mózgowiu. Istota szara na przekroju poprzecznym przyjmuje kształt litery H. Z rdzeniem kręgowym połączone są nerwy czuciowe i ruchowe.

Rdzeń kręgowy

prace narządów bez świadomości

analizuje i wysyła odpowiednie sygnały

móżdżek

utrzymanie równowagi

Uzupełnij mapę mentalną, na której przedstawiono podział mózgowia oraz funkcje jego elementów.

mózg

mózgowie

pień mózgu

Ćwiczenie

1. Budowa i funkcje obiegowego układu nerwowego. 2. Jak działa obwodowy układ nerwowy? 3. Opis łuku odruchowego. 4. Odruchy bezwarunkowe i warunkowe ( w tym obserwacja odruchu kolanowego)

Na CoBeZU:

mózg

Budowa układu nerwowego

przesyła informacje z receptorów do OUN, wysyła impulsy do narządów wykonawczych

Funkcje: przetwarza informacje

nerwy

rdzeń kręgowy

mózgowie: mózgpień mózgumóżdżek

obwodowy

ośrodkowy

układ nerwowy

rdzeniowe

czaszkowe

Nerwy występują w parach. Podział nerwów:

Biologia 7. MAC

Aksony lub dendryty różnych neuronów, zebrane w pęczki i okryte od zewnątrz tkanką łączną, tworzą nerw. Nerwy mają za zadanie przekazywać informacje między mózgowiem lub rdzeniem kręgowym a komórkami ciała.

Biologia 7 MAC

Podział nerwów ze wzg. na budowę i kierunek przewodzenia impulsu el.:

przewodzą impuls od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego

nerwy czuciowe

przewodzą impulsy z ośrodkowego układu nerwowego do tkanek i narządów

nerwy ruchowe

Dla utrwalenia Obejrzyj film do 5:19

obwodowy układ nerwowy

przypomnij sobie:- budowę tego układu, - z czego zbudowany jest nerw? - podział nerwów ze względu na element OUN, z którym się łączą

Wynotuj "co to jest?" somatyczny ukł. nerwowy autonomiczny ukł. nerwowy

Obejrzyj film do 6:40

Do każdego narządu dochodzą 2 nerwy: jeden współczulny (pobudzający), a drugi przywspółczulny (hamujący).

część przywspółczulną część współczulną

Odruchy

wynotuj

co to jest odruch?opisz etapy łuku odruchowego.

Odruch - automatyczne reakcja na bodźce Łuk odruchowy:

• akomodacji oka (automatyczne dostosowenie ostrości)
• zwężenie żrenic pod wpływem światła
• wydzielanie śliny gdy pokarm jest w jamie gębowej
• odruch wymiotny
• odruch kaszlu
• kichanie
• "gęsia skórka"
• odruch kolanowy

odruchy bezwarunkowe in. wrodzone

odruchy warunkowewyuczalne

1. Przedstawisz sposoby radzenia sobie ze stresem. 2. Uzasadnisz znaczenie snu w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. 3. Przedstawisz negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego niektórych substancji psychoaktywnych: alkoholu, narkotyków, środków dopingujących, dopalaczy, nikotyny (w tym w e-papierosach) oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków.

Na CoBeZU:

mózg

Zdrowie układu nerwowego

stresstan napięcia (nierównowagi między naszymi możliwościami a wymogami danej sytuacji), w wyniku którego organizm mobilizuje się do działania

Co się dzieje z moim organizmem w warunkach Stresowych?

Wydzielanie hormonów: 1. Adrenaliny 2. Kortyzolu

Program "fight or flight"

mózg gadzi

Stres jest niezbędny do przeżycia

1. Przewidywanie sytuacji trudnych np. systematyczna nauka (Pr@xi coiny;P)
2. Dystansowanie się od przykrych sytuacji np. rozmowa.
3. Rozładowanie negatywnych emocji np. regularne ćwiczenia/ spacery.
4. Ćwiczenia oddechowe lub EFT.
5. Śmianie się.
6. Właściwa ilość snu.

Sposoby radzenia sobie ze stresem:

+ info

Po co nam sen?

Sen

Obejrzyj film do 4:14 i spróbuj odpowiedzieć na pytanie tytułowe

choroba dwubiegunowa

schizofrenia psychoza

choroby psychiczne

depresja

choroby układu nerwowego

Praca w 4 grupach: 1. Nazwa substancji psychoaktywnej. 2. Skutki używania.

leki, narkotyki, dopalacze

kawa, energetyki

papierosy

alkohol

Wpływ substancji psychoaktywnych na układ nerwowy

Kartkówka

PowtórzeniE

stany lękowe, depresja, osłabienie zainteresowania otoczeniem i rodziną, rozdrażnienie, osłabienie pamięci, wycieńczenie organizmu,

narkotyki

zwiększone tętno, bezsenność, problemy z koncentracją, osłabia pamięć

energetyki

uszkodzenia mózgu, uzależnienie, uszkodzenia płuc, zwiększone ryzyko chorób nowotworowych

zaniki pamięci, nieracjonalne zachowanie, przemoc, uzależnienie, zaburzenia koordynacji ruchowej, depresja, uszkodzenia wątroby, zwiększone ryzyko chorób nowotworowych

papierosy

alkohol

znasz profilaktykę zdrowia układu nerwowego znasz wpływ substancji psychoaktywnych na układ nerwowy,

rozumiesz hierarchiczną organizację budowy układu nerwowego

Kiedy jesteś w restauracji i widzisz "ukochaną" osobę, bodźce pobudzają twój układ współczulny / przywspółczulny. Twoje źrenice rozszeżają się/zwężają się. Ciśnienie krwi zmniejsza się / zwiększa się, a aktywność większości narządów układu pokarmowego jest hamowana / pobudzana.

praca narządów bez świadomości

analizuje i wysyła odpowiednie sygnały

móżdżek

utrzymanie równowagi

mózg

pień mózgu

znasz budowę układu nerwowego, znasz funkcje poszczególnych elementów mózgowia, wyjaśniasz terminy neuronu i synapsy rozróżniasz funkcje ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego wskazujesz różnice pomiędzy działaniem układu współczulnego i układu przywspółczulnego,