DENEYSEL ARAŞTIRMALAR

MERSİN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR

SAKİNE ESENDENİZ KALKAN

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR Deneysel araştırmaları; değişkenler arasındaki neden ve sonuç ilişkisinin araştırıldığı, değişkenlerin kontrol altında tutularak gözlemlendiği çalışmalar olarak tanımlayabiliriz (Karakaya, 2014). Deneysel araştırmalar, araştırmacının oluşturduğu farkların bağımlı değişken üzerindeki etkisini tespit etmeye yönelik çalışmalardır (Büyüköztürk vd, 2020).

Deneysel araştırmaların dört temel özelliği bulunmaktadır.

Dışsal Değişkenlerin Kontrol Altında Tutulması

Deney ve Kontrol Gruplarının Karşılaştırılması

Bağımsız Değişkenin Manipüle Edilmesi

Seçkisizlik

(Karakaya, 2014)

1-Grupların Karşılaştırılması: Deneysel araştırmalar tek denek, tek grup ile yapılabildiği gibi; araştırmalarda iki grup (deney ve kontrol) üzerinde yapılan çalışmaların daha çok tercih edildiğini söyleyebiliriz. Deney grubunda, bağımlı değişken üzerinde etkisi test edilecek olan bir uygulama yapılırken kontrol grubunda herhangi bir uygulama olmaz. Kontrol grubu araştırmadaki uygulamanın daha etkili olup olmadığına karar verilmesini kolaylaştırır. Tıp, eczacılık, psikoloji alanında kontrol grubu hiçbir uygulama almaz (Büyüköztürk vd, 2020).

2- Bağımsız Değişkenin Manipüle Edilmesi: Deneysel çalışmalarda araştırmacı bağımsız değişkeni manipüle eder, burada kasıtlı olarak bağımsız değişkenin nasıl biçimleneceğine ve nasıl uygulanacağına karar verir. Eğitimde öğretim yöntemleri, öğrenme etkinlikleri, öğretmen davranış biçimleri vb. etkenler manipüle edilebilir (Büyüköztürk vd, 2020).

3- Seçkisizlik: Deneysel araştırmalarda; deney ve kontrol grubuna yerleştirilecek bireyin eşit seçilme olasılığını seçkisizlik olarak tanımlayabiliriz. Küçük gruplarda seçkisiz atamanın fazla işe yaramadığı söylenebilir. Çok katı bir kural olmamasına rağmen 30-40 kişilik gruplarda çalışmanın istatistiksel olarak sonuçlarının yorumlanabildiği belirtebiliriz (Büyüköztürk vd, 2020).

Dışsal Değişkenlerin Etkilerini Azaltmak için;

4- Dışsal Değişkenlerin Kontrolü

Bağımlı değişken ile ilişkisi olan fakat çalışmaya etkisi test edilmeyecek olan dışsal değişkenlerin kontrol edilmesi geçerliliği arttırır.

VS

*Seçkisizlik *Dışsal değişkeni sabit tutmak *Dışsal değişkeni çalışmaya dahil etmek *Eşleştirme *Kovaryans analizi yapılabilir

DENEYSEL ARAŞTIRMA TÜRLERİ

1- Bağımsız Değişken Sayısına Göre:Araştırmacı bağımlı değişken üzerinde sadece bir bağımsız değişkenin etkisini inceliyorsa tek faktörlü, birden fazla bağımsız değişkenin etkisini inceliyorsa çok faktörlü desen söz konusudur.

Eureka!

2-Deneme Koşullarına Göre: Farklı deneme koşullarında bulunan deneklerin ya da farklı deneklerden oluşan grupların karşılaştırıldığı desenlere, deneklerarası ya da gruplararası desen, Aynı deneklerin farklı deneme koşullarında karşılaştırıldığı desenlere de denekleriçi veya gruplar içi desen, Gruplar arası ve grup içi deneklerin bir arada oldukları desenlere de karışık desenler denir.

3- Deneklerin Seçilme Yöntemi

Denekleri Eşleştirme

Bağımlı değişkenle ilişkili olduğu düşünülen, değerleri aynı olan denek çiftleri oluşturulur ve bunlar iki gruba yerleştirilir. Bu noktada deneklerin yetenek, cinsiyet vb. özellikleri, göz önüne alınmalıdır ancak bu şekilde denek çiftleri bulunması zor olabilir.

Grup Eşleştirme

Grup ortalamaları bakımından denk iki grubun oluşturulmasıdır. Deney ve kontrol grupları yaş, eğitim, gelir düzeyi bakımından aynı ortalamaya sahip olmalılardır. Dezavantajı ise bireysel farklılıklar gizli kalmış olabilir.

Seçkisiz Atama

Deneklerin deney ya da kontrol grubuna tesadüf olarak atanmasıdır. Gruplar büyüdükçe denk grupların elde edilme olasılığı artar.

(Büyüköztürk vd, 2020).

Denek Sayısına Göre:

4.

ZAYIF DENEYSEL DESENLER

1- TEK GRUP ÖNTEST-SONTEST DESEN: Bu deneysel çalışmada tek grup belirleyip, grubumuza ön test uygulanır, sonrasında gruba işlem yapılıp ardından da son test uygulanır. Son test ile ön test karşılaştırılarak başarının artıp artmadığı tespit edilir. Ancak; bu noktada deneyde bir kontrol grubu olmadığı için kesin yorum yapmak zor olur.

2- STATİK KARŞILAŞTIRMALI DESEN: Bu desende Deney ve Kontrol grupları seçkisiz olmayacak şekilde belirlenir ve deney grubu üzerinde işlem yapılır. Son test ile iki grup karşılaştırılır. Ancak; bu noktada bir öntest yapılmadığı ve seçkisiz atama olmadığı için iki grup arasındaki farkın yapılan işlemden kaynaklandığı yorumunu yapamayız.

3- STATİK GRUP ÖN TEST-SON TEST: Bu desende Deney ve Kontrol grupları seçkisiz olmayacak şekilde belirlenir. Her iki gruba da öntest uygulanır ve deney grubu üzerinde işlem yapılır. Son test ile iki grup karşılaştırılır. Öntest araştırmacıya bilgi vermektedir. Ancak seçkisiz atamanın olmaması bu yöntemin dezavantajıdır ve geçerlik açısından sorun olabilir.

GERÇEK DENEYSEL DESENLER Bu desenlerde denekler gruplara seçkisiz olarak yerleştirilir.

1- ÖNTEST-SONTEST KONTROL GRUPLU SEÇKİSİZ DESEN: Bu desen az denek gerektirir ve zaman ve çabada ekonomiklik sağlar. Dezavantajı ise homojen gruplarda önceki işlem koşullarının sonraki işlemlerdeki performansı etkilemesi söz konusu olabilir.

2- SON TEST KONTROL GRUPLU SEÇKİSİZ DESEN:

Bu desende ilk aşamada bağımlı değişkene ait öntest uygulanmaz. Seçkisiz atama olması avantaj olarak görülse de öntest yapılmaması sonuçlardaki farkın sadece deney grubuna yapılan işlemden dolayı olduğu yorumunu çıkarmaz.

3- EŞLEŞTİRİLMİŞ SEÇKİSİZ DESEN

Bu araştırmalarda uzman görüşleri dikkate alınarak denek çiftleri oluşturulur. Bu noktada öntest sonuçları da kullanılabilir. Denekler seçkisiz şekilde gruplara ayrılırlar.Bu araştırmanın dezavantajı örneklemdeki tüm deneklerin eşleştirilmesinin her zaman mümkün olmamasıdır.

ÖNTEST-SONTEST EŞLEŞTİRİLMİŞ KONTROL GRUPLU SEÇKİSİZ DESEN

SONTEST EŞLEŞTİRİLMİŞ KONTROL GRUPLU SEÇKİSİZ DESEN

YARI DENEYSEL DESENLER:

EŞLEŞTİRİLMİŞ DESEN: İki grup eşleştirilir ve seçkisiz olarak atanırlar. Eşleştirme çalışmalarında grupların denk olduğu kesin değildir. Bu dezavantaj olarak yorumlansa da seçkisiz atamaya alternatif olabilir. Seçkisiz atamanın yerini tutmayacağı unutulmamalıdır.

ÖNTEST-SONTEST EŞLEŞTİRİLMİŞ KONTROL GRUPLU DESEN

SONTEST EŞLEŞTİRİLMİŞ KONTROL GRUPLU DESEN

ZAMAN SERİSİ DESEN:

Bu desende deney öncesi ve sonrasında birçok test uygulanır. İki boyutlu bir grafik üzerinde zaman X ekseninde, ölçülen bağımlı değişken değerleri de Y ekseninde gösterilir. Bu iki eksendeki değerler çakıştırılarak çizgi grafiği oluşturulur. Grafik incelenirken bağımlı değişkene ait ölçümlerin zaman içinde değişip değişmediğine bakılır. Eğer deney başlamadan, bağımlı değişkene ait ölçümler kararlılık göstermesi ve deney sonunda dikkate alınacak bir değişimle bağımlı değişkene ait değerlerin de kararlılık göstermesi, işlemin etkili olduğunun kanıtı sayılır.

FAKTORİYEL DESENLER Araştırmalarda bağımlı değişken üzerinde aynı zamanda iki ya da daha fazla bağımsız değişkenin etkilerinin incelenmesidir.

GRUPLAR ARASI FAKTORİYEL DESEN

GRUP İÇİ FAKTORİYEL DESEN

KARIŞIK DESEN

00

Birden fazla bağımsız değişken olduğunda, bu bağımsız değişkenlerin her birinin bağımlı değişkenleri ne kadar etkilediği önemlidir. Ayrıca bağımlı değişkenler de farklı özelliklere göre ( cinsiyet, yaş, eğitim durumu vb. ) kategorize edilebilir.

En az iki grup, iki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkileri araştırılır. İki düzey olan grubun iki ayrı bağımsız değişkeni varsa , deneklerin dört koşula bağlı olarak ölçümleri alınır.

Bağımlı değişken üzerinde etkisi olan iki bağımsız değişken vardır. Bağımsız değişkenlerden biri deneysel koşulları, diğeri farklı zamalardaki tekrarlı ölçümleri etkiler.

1995

2005

DENEYSEL ARAŞTIRMALARIN YÜRÜTÜLMESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR

Uygulamanın güvenirliği kontrol edilmelidir. Bu noktada deneysel işlem koşullarının, araştırmacının önceden belirlediklerine uygun olması gerekir.

Araştırmacı plandaki işlemlerin yerine getirilip getirilmediğini kontrol listesi ile netleştirebilir.

İç geçerliğin düşmesine sebep olabilecek riskler tespit edilip önlem alınmalıdır.

Deneklerin dikkatli seçilmesi, denek kaybının önüne geçilmesi, bağımsız değişkenlerin birbirini etkilemesine engel olunması ile iç geçerlilik arttırılabilir.

Uygulama sürecinin video ile kaydedilmesi veya bağımsız gözlemcinin bulunması yapılan işlemlerin kontrolünü sağlar

(Büyüköztürk vd, 2020).

KAYNAKÇA

Büyüköztürk, Ş., Kılıç Ç , E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2020) Problemi tanımama. İçinde, Bilimsel araştırma yöntemleri (202-223) Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık Karakaya, İ. (2014) Bilimsel araştırma yöntemleri. İçinde A.Tanrıöğen (Eds.), Bilimsel araştırma yöntemleri (57-83) Ankara: Anı Yayıncılık

TEŞEKKÜRLER :)

SAKİNE ESENDENİZ KALKAN