barok

Barok 1600 - 1750 epoka przeciwieństw nieregularna perła - portugalski

barocco

Najważniejsze cechy:

Bogactwo - Korzystać ze wszystkich dostępnych środków wyrazu, rozwijać kunszt słowny, nie unikać przesady. W sztuce - preferować dekoracyjność, malarskość, przepych.

Ekspresja - Zaskakiwać a nawet szokować czytelnika, Pamiętać, że brzydota i okrucieństwo też mogą stać się tematami artysty.

Sztuczność - Natura wymaga upiększenia. Komplikacje i zawiłości są prawdziwym żywiołem artysty. Liczy się oryginalność wyrafinowany smak, erudycja. Dziwaczności też są w cenie.

Niepokój metafizyczny - Zrozumieć, że w obliczu Boga, a nawet kosmosu, człowiek jest nicością, Zadawać pytrania po sprawy ostateczne, a nie znajdując odpowiedzi - popadać w rozpacz albo w melancholię. Rozmyślać o śmierci i czasie miniomym.

Koncept - Cenić zaskakującą pointę, kunsztowny paradoks, metaforę i poetycki koncept. poznać wszystkie tajemnice poetyckiego warsztatu, Brać od starożytnych przede wszystkim elementy dekoracji.

Człowiek baroku

Barok dworski: Jan Andrzej Morsztyn - homo ludens - człowiek zabawy

Barok sarmacki: Wacław Potocki - szlachcic - patriota

Barok religijny - poeci metafizyczni - Mikołaj Sęp-Szarzyński

Sarmata - odmiana tylko polska Przez pewien czas postrzegana raczej pejoratywnie (Pasek - ograniczony, butny szlachcic, przez którego doszło do rozbiorów), ale obecnie trochę wybielona ( Potocki - rozumny i oddany ojczyźnie

Barok sarmacki: Wacław Potocki - szlachcic - patriota

Transakcja wojny chocimskiej

Poezja barokowa jest bardzo różnorodna. Obraca się wokół różnych tematów. Poeci zajmowali się wysnuwaniem filozoficznych refleksji na tak różnorodne tematy, jak życie człowieka, trudy bytowania, walka z pokusami, czas i jego przemijanie. Były to wartości wyższe, ale istnieli również poeci, których twórczość traktowała o rzeczach lekkich, łatwych i przyjemnych, jakimi były dworskie stosunki towarzyskie oraz miłość pomiędzy kobietą i mężczyzną. Ta różnorodność tematów sprawiła, że w literaturze barokowej nastąpił podział. Kryzys renesansowych dążeń do godzenia wartości ziemskich i wartości wiecznych doprowadził do opozycyjnych nurtów literatury barokowej: poezji metafizycznej i poezji światowych rozkoszy (dworskiej).

Barok dworski: Jan Andrzej Morsztyn - homo ludens - człowiek zabawy hedonista - hedone z greckiego - przyjemność, rozkosz

Morsztyn należał do twórców salonowych, bowiem w swoich dziełach nie porusza zagadnień poważnych, nie dokonuje refleksji filozoficznych tylko opisuje atmosferę salonów, a także zamiłowanie do flirtów. Mimo poruszania tematów błahych i prostych jego twórczość jest bardzo kunsztowna. Stosuje w wierszach następujące środki i gatunki literackie: przenośnia porównania wyliczenia powtórzenia stopniowanie kontrast paradoks

Utwory Jana Andrzeja Morsztyna zebrane zostały przez samego poetę w dwa zbiory. Pierwszy nosi tytuł "Kanikuła albo psia gwiazda". Drugi zatytułowany jest "Lutnia". W zbiorach tych przeważa tematyka miłosna. Nie jest to tylko wyznawanie uczuć ale także naśladowanie dworskiego pełnego humoru i elegancji flirtu. Przykłady wierszy: "Bierzmowanie"- jest to utwór opisujący wdzięk czar i urok pięknej Jagnieszki, podmiot liryczny to mężczyzna którego miłość aż spala, dlatego swoją ukochaną określa mianem ogniska. "Na kwiatki" - jest to piękny poetycki wiersz, uczuciem opisanym w nim jest zazdrość. Autor chciałby być zerwanym przez piękną ukochanym kwiatem. Kwiaty bowiem wplata ona we włosy, są za tym bliżej jej niż on.

"Do trupa"- utwór ma bardzo kunsztowną formę sonetu. Jest on jednym z najbardziej znanych utworów Morsztyna. Utwór oparty na koncepcie. Zestawieniu uczuć i cechy dwóch przeciwstawnych postaci. Zestawia bowiem autor postać zakochanego do szaleństwa mężczyzny z trupem. Kontrast ten prowadzi do zaskakującego finału kiedy to nieszczęśliwie zakochany uznaje, że lepiej być trupem niż żyć i cierpieć. A cierpieniem jest dla niego wielka nieodwzajemniona miłość.

"Pieśń w obozie pod Żwańcem" jest to inna i odmienna tematyka. Dotyczy ona patriotyzmu. Jest to tematyka, którą rzadko poruszał Morsztyn jako typowy przedstawiciel salonów. Prawdopodobnie bierze się to z faktu, iż szlachty nie traktował poeta z szacunkiem lecz raczej z pogardą. Dzieła Jan Morsztyna nie wniosły wiele do naprawy państwa. Mimo to są cenną zdobyczą i wartością literacką. Morsztyn bowiem udoskonalał swój warsztat poetycki i dbał o poetykę i tematykę salonową.

motyw vanitas Motyw vanitas nawiązuje do zaintersowania człowieka śmiertelnością, które pojawiło się szczególnie w epoce średniowiecza nękanego przez wojny i zarazy, a następnie powróciło w baroku. Fascynacja śmiercią i przemijaniem widoczna jest w literaturze i malarstwie tych epok. Motyw vanitas swoje początki ma w Księdze Koheleta. Księga ta zawiera w przeważającej mierze rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wnioski nie są pocieszające - okazuje się bowiem, że nic co ziemskie nie jest trwałe ani niezniszczalne. Ani władza, ani bogactwo ani mądrość nie powodują, że człowiek jest spełniony i szczęśliwy. Stąd wywodzi się dewiza: "Marność nad marnościami i wszystko marność" Autor mówi, że człowiek nie powinien żyć w oczekiwaniu na coś, tylko powinien cieszyć się i korzystać z tego, co tu i teraz. W swoim życiu musi zachowywać dystans i umiar. Autor podsumowuje swoje rozważania wskazując, że człowiek powinien żyć w zgodzie z prawem boskim, bo tylko Bóg nie przemija i zna wszystkie ludzkie czyny, które osądzi sprawiedliwie podczas sądu ostatecznego.

Motyw vanitas - barok Motyw vanitas po raz pierwszy szerzej pojawił się w średniowieczu, jednak jego prawdziwy rozkwit w sztuce i literaturze nastąpił dopiero w baroku, który swoimi założeniami nawiązywał właśnie do średniowiecza. Ludzie w tej epoce poszukiwali nowości, innego spojrzenia na świat. Ich zainteresowania skierowały się wówczas ku przemijalności i śmiertelności. W sztuce zaczęto ukazywać, to co dotąd uważane było za brzydkie i niegodne uwiecznienia. Wiązało się to z panującą na świecie sytuacją - rozwój kontrreformacji, liczne wojny i zarazy, skłaniały twórców barokowych do pochylenia się nad tajemnicą przemijalności ludzkiego życia i nad śmiertelnością. Dlatego literatura i sztuka barokowa przesycona jest symboliką nawiązującą do tej tematyki.

Motyw vanitas- przykłady Przykłady motywu vanitas są szczególnie widoczne w literaturze barokowej. Jako najbardziej znany przykład wykorzystania motywu vanitas można uznać dramat Szekspira "Hamlet", gdzie ma miejsce słynny monolog do czaszki. Ponadto główny bohater zmaga się z pytaniami o sens istnienia, walki o władzę i zaszczyty. W polskiej literaturze barokowej również mamy doskonałe przykłady zastosowania motywu vanitas. Należeć będą do nich utwory: Daniela Naborowskiego Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI „So­net IV (O woj­nie na­szej, któ­rą wie­dzie­my z sza­ta­nem, świa­tem i cia­łem)” Mi­ko­ła­ja Sępa-Sza­rzyń­skie­go opo­wia­da o bez­u­stan­nej woj­nie, któ­rą jest ży­cie każ­de­go czło­wie­ka wo­dzo­ne­go na po­ku­sze­nie. Utwór jest przy­kła­dem ba­ro­ko­we­go świa­to­po­glą­du, po­ru­sza te­ma­ty­kę re­li­gij­ną. So­net jest za­po­wie­dzią po­sta­ci ry­ce­rza Chry­stu­so­we­go, go­to­we­go na wal­kę z za­gro­że­nia­mi, któ­re nie­sie rze­czy­wi­stość.

Analiza Sonetu IV Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego 1. Kondycja człowieka w świecie. Człowiek jest rozdarty wewnętrznie, pełen sprzecznych pragnień, jest słaby, przeżywa wewnętrzne rozterki. 2. Bóg w sonecie. Bóg nie jest nazywany wprost. Poeta używa peryfrazowanych określeń. Prawdziwy spokój możemy znaleźć tylko w Bogu. Bóg zapewni zbawienie i poczucie bezpieczeństwa. Daje tez szansę na zwycięstwo. 3. Człowiek według Sępa-Szarzyńskiego. Człowiek jest samotny, musi podjąć walkę, w której będzie liczył tylko na siebie, wygra ją jeśli zaufa Bogu. 4. W czyim imieniu mówi podmiot liryczny? Na początku wiersza podmiot liryczny mówi w imieniu wszystkich ludzi, używa form liczby mnogiej- tzn. że uogólnia losy ludzkie. Natomiast w dwóch ostatnich strofach podmiot liryczny przechodzi z liczby mnogiej na pojedynczą. Może to oznaczać, że losy ludzkie na ziemi są wspólne, ale każdy walczy samotnie, indywidualnie.

Sytuacja liryczna w Sonecie IV została przedstawiona za pomocą następnych środków stylistycznych. -peryfraza- \"srogi ciemności Hetman\"- szatan -elipsa- \"pokój- szczęśliwość\" - (niepokój jest szczęściem) -antyteza- \"pokój-szczęśliwość, ale bojowanie\" -oksymoron- \"łakome marności\" -przerzutnie- \"ale bojowanie nie byt nasz podniebny\" -inwersja- \"zbawienia mego jest nadzieja w Tobie\"- (w Tobie jest nadzieja na moje zbawienie) -apostrofa- \"o nasz możny Panie\" -metafora- \"ciało- dom dusz\" -epitety- straszliwy bój, prawdziwy pokój

myśl o rzeczy wiecznej - danse macabre

W baroku powraca popularność średniowiecznych motywów tańca i triumfu śmierci. Na przykład w Polsce powstają obrazy tego typu, jak np. Taniec śmierci w Kościele Bernardynów w Krakowie, (XVII w.), namalowany przez nieznanego artystę. W starszej literaturze dzieło to przypisywano Franciszkowi Lekszyckiemu, malarzowi działającego dla małopolskich bernardynów.

Pamiętniki Paska Jan Chryzostom Pasek to jeden z największych polskich twórców-sarmatów, autor najbardziej interesującego pamiętnika doby staropolskiej. Bujny temperament i awanturnicze usposobienie wpłynęły znacząco na burzliwe koleje życia pisarza. Gwałtowny, a nawet okrutny, ustawicznie pojedynkujący się i procesujący szlachcic potrafił jednak być towarzyski i bawić słuchaczy opowieściami o swoich wojennych przygodach. Wykazywał się wówczas niezrównanym talentem gawędziarskim i wybornym dowcipem. Cechy te stały się największym atutem spisywanych przez niego pod koniec życia pamiętników. Pasek przedstawia swoje wspomnienia niezwykle barwnie, z olbrzymią werwą i humorem, ukazując je na tle wypadków historycznych, w których brał udział. Dzięki temu Pamiętniki są nie tylko bogatą i wciągającą biografią szlachcica, lecz stanowią także w dużej mierze wiarygodny obraz ówczesnej Polski.

Utwór ten, wkrótce po ukazaniu się w 1836 r., zdobył wśród czytelników olbrzymią popularność. Dzieło Paska odegrało także istotną rolę w historii literatury, przyczyniając się do rozwoju gatunku powieściowego i stając się źródłem pisarskiej inspiracji w literaturze XIX i XX w.

pogrzeby widowisko - portrety trumienne - do trupa morsztyna