DZIADY II

DZIADY CZĘŚĆ II

LEKCJA II

LEKCJA I

LEKCJA IV

LEKCJA III

TEMAT: Ciemno wszędzie, głucho wszędzie... - obrzęd dziadów

Romantycy interesowali się życiem mieszkańców wsi. W swoich utworach odwoływali się m.in. do ludowych wierzeń i zasad moralnych. W Dziadach cz. II Adam Mickiewicz ukazał pogański obrzęd, kultywowany na kresach wschodnich.

GENEZA

II część Dziadów powstała w Kownie na przełomie 1820 i 1821 r. Mickiewicz opublikował ją razem z napisaną wkrótce potem IV częścią, w 1823 r. w Wilnie. Utwory te nazywa się Dziadami wileńsko-kowieńskimi – w odróżnieniu od napisanej już na emigracji, w 1832 r., części III, zwanej Dziadami drezdeńskimi. W okresie pracy nad częścią II poeta stworzył też część I (Dziady. Widowisko). Nie zdecydował się jednak nigdy na jej publikację.

CZYM SĄ DZIADY?

Dziady to nazwa ludowego obrzędu zadusznego, wywodzącego się z tradycji rytualnego poczęstunku. Dziady zwane były też ucztą kozła, której przewodniczył Koźlarz lub Guślarz.

CZYM SĄ DZIADY?

Ta swoista uczta była organizowana przez pospólstwo dla przywoływanych duchów zmarłych (lub dla zmarłych przodków: dziad = przodek) oraz żebraków, starców i dziadów – jałmużników, na których kończył się poczęstunek. Istotą dziadów było „obcowanie żywych z umarłymi”. W tradycji słowiańskiej (w zależności od regionu) święta zaduszne obchodzono nawet sześć razy do roku, np. na wiosnę ok. 2 maja oraz jesienią – z 31 października na 1 listopada. Jesienne obrzędy były właściwym przygotowaniem do święta zmarłych.

CZYM SĄ DZIADY?

Celem obrzędu dziadów było ugoszczenie dusz, mające na celu – z jednej strony – zdobycie ich „zaufania” i zapewnienie sobie ich przychylności, z drugiej natomiast – udzielenie im pomocy w pozyskaniu wiecznego szczęścia. Dusze karmiono kaszą, miodem, jajkami, kutią oraz częstowano... wódką. Biesiady/uczty przygotowywano zarówno w domach, jak i na cmentarzach, przy grobach przodków oraz w przestrzeniach szczególnych – znaczących miejscach kultu, np. na wzgórzach, pod drzewami uznanymi za święte, przy kaplicach, które powstawały czasami w miejscach kultu pogańskiego.

CZYM SĄ DZIADY?

W dramacie Mickiewicza, szczególnie w kontekście takich pojęć, jak: „czyściec” i „zbawienie”, występuje swoiste połączenie zwyczajów pogańskich z chrześcijańskimi. We wschodniej Polsce, także na Białorusi i Ukrainie, obrzęd karmienia dusz na grobach zmarłych przetrwał do dziś.

ZADANIE

Odwołując się do tekstu poprzedzającego część właściwą dramatu, wyjaśnij w zeszycie, na czym polegał obrzęd poświęcony zmarłym.

ELEMENTY POGAŃSKIE I CHRZEŚCIJAŃSKIE W DZIADACH

Na kształt obrzędu w II cz. „Dziadów” składają się elementy pogańskie i chrześcijańskie. Mickiewicz pragnął uchwycić w swoim dziele obyczaje ludowe. Pamiętajcie, że elementy pogańskie nie były mile widziane przez duchowieństwo, stąd obrządek dziadów odbywał się potajemnie, późną porą, w ustronnych miejscach, niedaleko cmentarza.

ELEMENTY POGAŃSKIE I CHRZEŚCIJAŃSKIE W DZIADACH

Zastanówcie się, jakie elementy pogańskie, a jakie chrześcijańskie zostały ukazane w "Dziadach"?

ELEMENTY POGAŃSKIE

ELEMENTY CHRZEŚCIJAŃSKIE

czas akcji

miejsce akcji

ŚWIAT PRZEDSTAWIONY

prowadzący obrzęd

chór

PLAN WYDARZEŃ

Wina i kara - o moralności w "Dziadach cz.II".

PROBLEMATYKA MORALNA

W II części "Dziadów" Adam Mickiewicz ujął problem winy i kary zgodnie z wierzeniami ludowymi. W utworze pojawiają się początkowo trzy kategorie duchów. W zależności od ciążących na nich win, są to: duchy lekkie, pośrednie i ciężkie.

PROBLEMATYKA MORALNA

Każda z przywołanych zjaw przekazuje żyjącym jakąś naukę moralną, dotyczącą życia doczesnego i wiecznego. Kara, jaką ponoszą owe dusze, została im przypisana przez autora, zgodnie z ludowymi przekonaniami. Mickiewicz nie odwołuje się do wykładni prawa kościelnego, ale do wierzeń prostych ludzi.

PROBLEMATYKA MORALNA

Bazując na tekście uzupełnij tabelę

duchy lekkie

duchy ciężkie

duchy średnie

Symboliczne znaczenie darów, o które proszą zjawy:

ziarnka gorczycy

przeciągnięcie do ziemi

woda i pszenica (chleb)

WIDMO SKRZYWDZONYCH SłUG

Lud najczęściej wyobrażał sobie zmarłych w postaci ptaków — i taką właśnie postać przyjmują widma skrzywdzonych sług Złego Pana, jako Kruk i Sowa. Symbolizują jego przewinienia. Nie są widamami przyzywanymi. -PRZYPOMNIJ ICH HISTORIE

ZADANIE

Ziemskie życie zmarłych zostaje osądzone według surowych ludowych kryteriów moralnych. Winą jest nie tylko okrucieństwo wobec ludzi, lecz także dziecięce życie bez zmartwień i zabawa uczuciami innych osób. Napisz, w oparciu o przestrogi duchów, co to znaczy być człowiekiem?

"NA ŚWIECIE JESZCZE, LECZ JUŻ NIE DLA ŚWIATA" - POSTAĆ WIDMA

UPIÓR WIDMO

W zakończeniu II cz. Dziadów, kiedy to ceremonia dobiega końca, Guślarz sypie mak i soczewicę w kąty kaplicy, aby uczcić wszystkie pozostałe duchy. Wtedy to pojawia się tajemnicza, przerażająca postać i w milczeniu podchodzi do jednej z wieśniaczek, nie reagując zupełnie na pytania Guślarza, który nie jest w stanie odpędzić tej zjawy zwyczajowym zaklęciem. Nie pojawia się wyjaśnienie, duch kroczy za dziewczyną. Chór trwożliwie pyta: Co to będzie, co to będzie?

WIERSZ UPIÓR

Wiersz Upiór otwiera II część Dziadów, będąc do nich swoistym komentarzem czy wyjaśnieniem. Dzieje nieszczęśliwej miłości, o których opowiada Upiór, stanowią bowiem jeden z wątków części II. Tytułowy Upiór to duch-powrotnik, powracający z zaświatów duch człowieka, który zmarł w młodym wieku, popełniając samobójstwo. Powodem tej dramatycznej decyzji była odrzucona miłość, cierpienia, jakich zaznał w ciągu swego życia. Jego pośmiertny los nie jest jednak lepszy – zawieszony pomiędzy światem żywych i światem umarłych, co roku wychodzi z grobu, powracając na ziemię jako Upiór. Snuje się wówczas po krainie swego dawnego życia, by ponownie przeżyć ten cały wielki ból, który nigdy tak naprawdę nie minął. Los ten to kara za popełnione samobójstwo.

UPIÓR - DZIADY CZĘŚĆ II

ODPOWIEDZ

1. KIM JEST WIDMO? 2. PO CZYM POZNAJEMY, ŻE JEST SAMOBÓJCĄ? 3.JAK SIĘ ZACHOWUJE?

NOTATKA

Upiór – w dawnych wierzeniach ludowych: zmarły (w sposób gwałtowny lub przedwczesny, m.in. samobójca), który nocą wstaje z grobu; istota demoniczna (cechy charakterystyczne: czasowa niewidzialność, ciemne lub czerwone zabarwienie skóry, ognistość i skrzenie się).

"DZIADY" JAKO PRZYKŁAD DRAMATU ROMANTYCZNEGO

BUDOWA AKCJI W DRAMACIE

DRAMAT ROMANTYCZNY

Jak już wiemy, w Romantyzmie postanowiono wszystko zburzyć. W dramacie romantycznym przeciwstawiają się konwencjom klasycznym, ale nawiązują do dramatu szekspirowskiego. Ośrodkiem kompozycji dramatu romantycznego stawał się bohater, wokół niego skupiały się luźno lub epizodycznie powiązane ze sobą sceny. Niespójna zazwyczaj akcja bywała często tylko pretekstem do ilustracji psychiki bohatera.

BUDOWA AKCJI W DRAMACIE

CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO

- fragmentaryczny charakter utworu, - wątki realistyczne przeplatają się z fantastycznymi, - może pojawić się chór (jak w dramacie antycznym), - wprowadzenie elementów muzycznych,rytmicznych; tu chór powtarza zaklęcia, - typ kompozycji otwartej, - ludowość (bohaterowie pochodzą z ludu, ukazane są wierzenia ludowe), - sceny zbiorowe, - symbolika, - niezwykłość i tajemniczość zdarzeń, - akcja ma znaczenie podrzędne, - pojawia się synkretyzm rodzajowy (pojawią się elementy z epiki, np. wprowadzenie narratorów: kruka i sowy; oraz z liryki, np. piosenka pasterki).

DZIADY A BALLADY

II część "Dziadów" często nazywana jest udramatyzowaną balladą. Tu też Mickiewicz wykorzystał niezwykłość i zagadkowość zdarzeń i ludowe poczucie sprawiedliwości.

DZIĘKUJĘ