szkarłupnie

SZKARŁUPNIE

autor: Nikola Karolak

spis treści

8. układ nerwowy

1. tytuł

2. spis treści

9. wydalanie/osmoregulacja

3. przegląd szkarłupni

10. rozmnażanie się/rozwój

4. budowa ciała

11. budowa układu wodnego

12. znaczenie

5. układ pokarmowy

6. wymiana gazowa

7. transport substancji

Przegląd szkarłupni

jeżowce

wężowidła

strzykwy

rozgwiazdy

liliowce

przykład: jeżowiec jadalny

przykład: gorgona

przykład: rozgwiazda piaskowa

przykład: trepang króleweski

przykład: rozwierucha

+info

+info

+info

+info

+info

BUDOWA CIAŁA

Większość układów narządów ma uproszczoną budowę, ale posiadają sobie tylko właściwy układ wodny. Szkarłupnie należą do zwierząt trójwarstwowych, mają dobrze rozwiniętą celomę i są wtórouste. W ciele większości szkarłupni wyodrębnia się tarczę, czyli część centralną, oraz pięć lub więcej ramion. Nie mają głowy, wyróżnia się jedynie stronę oralną (gębową) i stronę aboralną, gdzie u większości gatunków znajduje się otwór odbytowy. Obie strony wyznaczają oś ciała, wokół której są promieniście ułożone narządy. Ciało szkarłupni pokryte jest urzęsionym nabłonkiem. Pod nim natomiast znajduje się warstwa tkanki łącznej, w której rozwinął się wewnętrzny szkielet zbudowany z wapiennych płytek.

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy większości szkarłupni składa się z jelita przedniego (w którym wyróżniamy przełyk i obszerny żołądek), jelita środkowego i jelita tylnego kończącego się odbytem. Zwierzęta te odżywiają się bardzo rożnorodnym pokarmem. Głównym pożywieniem liliowców jest plankton, rozgwiazdy z kolei są drapieżne: drobne ofiary połykają w całości, a napadając na większą zdobycz, wynicowują żołądek przez otwór gębowy, a następnie otaczają nim ofiarę i rozpoczynają trawienie na zewnątrz swojego ciała. Drapieżnikami jest też większość wężowideł, chociaż spotyka się też pośród nich formy roślinożerne. Przedstawiciele tej gromady wyróżniają się brakiem jelita i otworu odbytowego. Jeżowce odżywiają się mułem dennym oraz zeskrobywanymi z kamienistego podłoża drobnymi organizmami, natomiast strzykwy - mułem i drobnymi cząstkami organicznymi.

WYMIANA GAZOWA

Szkarłupnie nie mają układu oddechowego lub jest on słabo wykształcony. U jeżowców, wężowideł i rozgwiazd jego funkcję pełnią małe, cienkościenne wyrostki ściany ciała, określane jako skrzela powłokowe oraz nóżki ambulakralne. Strzykwy są wyposażone w dwa duże, cienkościenne i silnie rozgałęzione worki leżące w jamie ciała, nazywane płucami wodnymi. Liliowce natomiast nie mają innych narządów wymiany gazowej.

TRANSPORT SUBSTANCJI

Transport substancji w ciałach szkarłupni odbywa się za pomocą układu krwionośnego i wodnego. Układ krwionośny, zwany hemalnym, jest otwarty i składa się z systemu zatok i kanałów. Gromadzi się w nich płyn na skutek przenikania przez ściany przewodu pokarmowego substancji odżywczych, które są następnie rozprowadzane po organizmie.

UKŁAD NERWOWY

Układ nerwowy szkarłupni cechuje się symetrią promienistą i jest słabo zorganizowany. Składa się zwykle z pierścienia i odchodzących od niego pni nerwowych. Słabo wykształcone są także ich narządy zmysłów. Bodźce nerwowe są odbierane przez nóżki ambulakralne, a u niektórych gatunków również czułki. Rozgwiazdy i jeżowce mają fotoreceptory w postaci oczek o nieskomplikowanej budowie, umożliwiających rozróżnianie natężenia światła. U strzykw i jeżowców występują narządy równowagi - statocysty.

WYDALANIE/OSMOREGULACJA

Szkarłupnie nie mają układu wydalniczego. W wydalaniu uczestniczą specjalne komórki nazwane podocytami, które znajdują się w płynie wypeniającym jamę ciała. Wychwytują one i gromadzą zbędne produkty przemiany materii, a kiedy już są pełne, zwierzę wydala je na zewnątrz ciała przez układ wodny. Szkarłupnie nie mają zdolności osmoregulacji, czyli nie potrafią regulować ilości soli i stężenia płynów ustrojowych w organizmie, dlatego też żyją w morzach (warto przy okazji zaznaczyć, że TYLKO w morzach) o stałym i dużym zasoleniu.

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ

Szkarłupnie są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, u których nie występuje dymorfizm płciowy. Ich gonady mają zwykle postać woreczków, z których gamety uchodzą krótkimi kanałami do wody. Wszycy (poza niektórymi żyworodnymi strzykwami) są jajorodni. U szkarłupni występuje zapłodnienie zewnętrzne. Zwierzęta te przechodzą rozwój złożony. Lrwy charakteryzują się symetrią dwuboczną i są formami wolno żyjącymi. Po pewnym czasie opadają na dno i przeobrażają się w postać dorosłą.

BUDOWA układu wodnego

Układ wodny to system kanałów wypełnionych płynem. Rozpoczyna się leżącą po stronie aboralnej płytką madreporową (sitową). Znajdują się w niej otwory, przez które woda dostaje się do kanału okrężnego, a dalej - do kanałów promienistych prowadzących do ramion. Mają one odgałęzienia z ampułkami, które wnikają do nóżek ambulakralnych zakończonych przyssawkami. Nóżki ambulakralne pełnią funkcję narządu ruchu oraz zmysłu dotyku, a u liliowców, rozgwiazd, jeżowców i wężowideł uczestniczą w wymianie gazowej. Zwiększenie ciśnienia wody w nóżce ambulakralnej powoduje jej wydłużenie. Następnie przyssawka przytwierdza nóżkę do podłoża. Usunięcie wody z nóżki powoduje zmniejszenie jej długośći i pociągnięcie ciała.

Znaczenie szkarłupni

• Niektóre z nich są jadowite przez co stanowią zagrożenie dla człowieka
• Rozgwiazdy mogą wyrządzić ogromne szkody w rafach koralowych, żywiąc się polipami korali madreporowych

• Są pożywieniem wielu zwierząt
• Niektóre z nich przyczyniają się do oczyszczania wody morskiej, żywiąc się padłymi zwierzętami i martwą materią organiczną
• Niektóre z nich stanowią pożywienie dla człowieka