Jan Szczepanik

Zapomniani polscy

naukowcy

i wynalazcy

Zuzanna Chilmon

Poznajcie historię człowieka, który był autorem kilkuset patentów technicznych i ponad 50 wynalazków, z których wiele stosowanych jest do dzisiaj.

telektroskop

maszyna tkacka

film barwny z dźwiękiem

kamizelka kuloodporna

projektor do zdjęć barwnych

telegraf iskrowy

i wiele innych

telegraf

caloridul

papier do barwnych odbitek

silnik elektryczno - chemiczny

kolorymetr

fotosculptor

kamera filmowa

automatyczny karabin

szczepanik

jan

(1872 – 1926)

DZIECIŃSTWO

Jan Szczepanik urodził się w 1872 r. w Rudnikach koło Mościsk (obecnie Ukraina). Był wszechstronnym polskim wynalazcą i konstruktorem. Nazywano go „polskim Edisonem”. Do 1875 r. był wychowywany przez matkę, a po jej zamążpójściu za Ludwika Pana, wychowywał się u swojej ciotki Salomei w Krośnie.

Ukraina

Polska

Rudniki

edukacj

Pierwszy etap edukacji Jan odbył w szkole ludowej w Krośnie, do którego to miasta przeniosła się po swym ślubie ciotka Salomea. Kontynuacja nauki przebiegała w gimnazjum w Jaśle, w którym zabłysnął z matematyki i fizyki. Tej szkoły jednak nie ukończył z powodu poważnych problemów z łaciną i greką. Po wyjeździe do Krakowa podjął naukę w seminarium nauczycielskim.

Seminarium nauczycielskie w Krakowie

Po ukończeniu seminarium Jan Szczepanik pracował jako nauczyciel fizyki w podkarpackich wioskach. Jego praca stała się dla niego pasją.Lekcje prowadził w sposób kreatywny, a uczniowie z utęsknieniem czekali na jego wykłady. Często odwiedzał swoich uczniów w domach, gdzie znajdowały się warsztaty tkackie. W tym czasie zainteresował się pracą tkaczy wiejskich do tego stopnia, że zaczął udoskonalać ich krosna.

pr ca w szkole

Szkoła przed II wojną światową

PIERWSZE WYNALAZKI

Szczepanik porzucił pracę nauczycielską na rzecz wynalazczości i przeprowadza się do Krakowa. W roku 1896 zdobył sławę, dzięki swoim wynalazkom tkackim. Była to fotoelektryczna metoda tkania gobelinów oraz wielobarwnych materiałów dekoracyjnych. W tym okresie powstało wiele jego prac, w tym największa "Apoteoza". Gobelin został utkany przez Szczepanika z okazji jubileuszu 50-lecia panowania cesarza Austro-Węgier, Franciszka Józefa I

Gobelin - Apoteoza

'polski edison'

Wynalazki tkackie przyniosły Szczepanikowi wielką sławę na całym świecie. Dla Polaków sukces i światowa sława Jana Szczepanika miały wymiar patriotyczny - oto Polak z kraju, który zniknął z mapy świata, dokonuje rewolucji w światowym przemyśle włókienniczym! Wtedy też Szczepanik uzyskuje przydomek "polski Edison".

Krosno Jacquarda

telektroskop

Tarnowski wynalazca jest również pionierem współczesnej telewizji. W roku 1897 Szczepanik zgłosił się w Brytyjskim Urzędzie patentowym o udzielenie patentu na telektroskop , czyli urządzenie do przekazywania na odległość kolorowego obrazu i dźwięku przy pomocy impulsów elektrycznych przesyłanych przewodami. Pierwszy pokaz telektroskopu Szczepanika odbył się jesienią 1896 r. w Wiedniu. Pisało o tym wiele gazet m.in. w Daily Chronicle , The Electrical Engineer, Die Reichwehr i inne. Niestety wynalazek Szczepanika stosunkowo szybko popadł w zapomnienie.

fotosculptor

W roku 1899 Jan Szczepanik stworzył fotosculptor - przyrząd służący do modelowania rzeźb. Zastosował w nim aparat kopiujący złożony z zestawu zwierciadeł, które pozwalały widzieć oryginał i kopię jednocześnie, co umożliwiało porównanie tych obrazów i ich konturów. Wynalazek był tak zbudowany, że model i kopię można było oglądać ze wszystkich stron, stereoskopowo, czyli dwojgiem oczu.

Fotosculptor

Klisza filmowa

Szczepanik nie tylko był pionierem telewizji, ale również przyczynił się do rozwoju techniki filmowej i fotograficznej. W 1900 r. opatentował w Wielkiej Brytanii system barwnej kliszy filmowej. Do odwzorowania kolorów wynalazca użył w niej czarno-białego filmu oraz filtrów w trzech kolorach: czerwonym, zielonym oraz niebieskim.

tkanina kulochronna

Podczas pobytu w Wiedniu Jan Szczepanik opracował tkaninę kulochronną, z której wyrabiano lekkie kamizelki kuloodporne. Tkanina ta uratowała życie krolowi Hiszpanii Alfonsowi XIII, za co Szczepanik otrzymał Order Izabeli Katolickiej. Za podobną kamizelkę, dla cara Mikołaja II otrzymał złoty zegarek z kopertą wysadzaną brylantami (ze względów patriotycznych odmówił przyjęcia Orderu św. Anny).

Kamizelka kuloodporna

barwna błona fotograficzna

W latach 1902 - 1903 Jan Szczepanik testował możliwości uzyskiwania fotografii barwnej, która była tworzona dzięki użyciu kolorowych filtrów i rastra wielobarwnego. Wynalazł czuły pod względem barw papier fotograficzny. Jego osiągnięcia wykorzystały m.in. firmy Kodak i Agfa.

Owoce - Rok 1900, Foto: Jan Szczepanik

Akt ślubu

ŚLUB

W dniu 8 listopada 1902 roku w tarnowskiej bazylice katedralnej poślubił Marię Wandę Hiacyntę Dzikowską. Ślub był olbrzymią sensacją w mieście. Wszystkie urzędy i sklepy były nieczynne. O jego wielkiej popularności świadczył fakt, że w cukierniach sprzedawano wtedy ciastka - szczepaniki.

W latach 1902 - 1906 małżonkowie przebywali głównie w Wiedniu. Doczekali się tam swojego pierworodnego syna Andrzeja (1904). Z powodu bankrutacji Towarzystwa Tkackiego zostali zmuszeni do stałego zamieszkania w Tarnowie.

RODZINA

W 1906 roku w Tarnowie przychodzi na świat Zbigniew , Bogdan (1908), Bogusław (1912) i Maria (1914). Rodzinę, w 1907 roku dotyka tragiczne wydarzenie. W studni, przez nieuwagę niani ginie pierworodny syn Andrzej.

kamera rejestrująca obraz

W 1915 roku Jan Szczepanik opracowuje kamerę filmową, która umożliwiała rejestrowanie kolorów na opracowanej przez siebie taśmie. Pierwszy barwny film naukowy Polak nakręcił w szpitalu Langebeck – Virchov w Berlinie. Kamerą zarejestrowany został reportaż z operacji chirurgicznej. Naturalne obrazy, barwy, widok otwartej jamy brzusznej, sącząca się krew, wywołały w wielu widzach przerażenie i omdlenia.

Kamera rejestrująca obrazJana Szczepanika

inne wynalazki szczepanika

Wśród wielu innych projektów sławę zyskały również między innymi:

kolorymetr – aparat do pomiaru barw

caloridul – automat regulujący proces spalania w paleniskach kotłowych

elektryczny karabin automatyczny

Jana Szczepanik w swojej pracowni

telegraf bez drutu

ostatnie chwile

Jan Szczepanik planował wyjazd do Ameryki, ale przeszkodziła mu w tym choroba. Zmarł w Tarnowie otoczony rodziną, 18 kwietnia 1926 r. Pogrzeb odbył się 21 kwietnia i zgromadził wielu ludzi. O śmierci polskiego Edisona informowała ówczesna prasa. Wynalazca spoczął w grobowcu rodzinnym Dzikowskich na Cmentarzu Starym w Tarnowie.

Grób Jana Szczepanika

UPAMIĘTNIENIE

Po śmierci Jan został patronem szkół w Łodzi, Krośni i Tarnowie oraz ulic w Tarnowie, Krośnie, Warszawie i Korczynie. Od 2003 roku w Tarnowie działa Fundacja im. Jana Szczepanika, której głównym celem jest popularyzacja postaci patrona. 17 czerwca 2012 otwarto wystawę "Jan Szczepanik - polski Edison" w Narodowym Muzeum Techniki w Warszawie. Poczta Polska wydała znaczek pocztowy z Janem Szczepanikiem oraz modelem kamery filmowej.

Pomnik Jana Szczepanika w Tarnowie

koniec

bibliografia

1. Owoce - Rok 1900, Foto: Jan Szczepanik, źródło: http://eloblog.pl/najstarsze-kolorowe-fotografie-z-polski/ 2. Kamera rejestrująca obraz, http://www.samolotypolskie.pl/uploads/Products/product_15681/Kamera_Jana_Szczepanika_02.jp3. Portret Jana Szczepanika http://mec.edu.pl/wp-content/uploads/2016/07/Nowy-obraz-mapy-bitowej.jpg4. Sehttps://wynalazki.andrej.edu.pl/wynalazcy/58-s/1020-szczepanik minarium nauczycielskie https://bi.im-g.pl/im/0d/9b/15/z22656781V,Seminarium-na-Nowej-Wsi.jpg5. "Apoteoza" Jana Szczepanika https://wynalazki.andrej.edu.pl/images/wyn_male/szczep_gobelin.webp6. Telektroskop - rok 1897 http://apw.ee.pw.edu.pl/tresc/sylw/szczep/image002.jpg7. Fotosculptor - rok 1899 https://jpilsudski.org/images/stories/grafiki_w_artykulach/jan-szczepanik-fotskulptor.jpg8. Kamizelka kuloochronna https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/19/Bulletproof_vest_by_Jan_Szczepanik_%281901%29a.jpg 9. Ślub - Jan Szczepanik i Maria Dzikowska https://polonia.edu.pl/wp-content/uploads/2019/11/slub4.jpg10. Rodzinne zdjęcie http://apw.ee.pw.edu.pl/tresc/sylw/szczep/image006.jpg 11. Jan Szczepanik w swojej pracowni - http://www.polonia.sk/2012/02/01/jan-szczepanik-genialny-wynalazca-i-wizjoner/12. Grób Jana Szczepanika https://1.bp.blogspot.com/-cftutIaRM08/Uat9lkSrgcI/AAAAAAAACwU/LOujztziUwQ/s1600/DSC02237.JPG 13. Szkoła przed II woją światową - https://historia.org.pl/2019/04/23/ile-nauczyciele-zarabiali-przed-wojna-place-w-oswiacie-okresu-ii-rp/14. Fotoskulptor - https://www.facebook.com/colourheritage/posts/131241601930247/15. https://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/310019944-Jan-Szczepanik-polski-Edison.html16. https://jpilsudski.org/artykuly-personalia-biogramy/indywidualnosci-epoki/item/1707-jan-szczepanik-polski-edison17. https://jpilsudski.org/artykuly-personalia-biogramy/indywidualnosci-epoki/item/1707-jan-szczepanik-polhttp 18. https://wynalazki.andrej.edu.pl/wynalazcy/58-s/1020-szczepanik 19. http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/864715,Jan-Szczepanik-Edison-z-Tarnowa20. https://polskaswiatu.pl/jan-szczepanik/ 21. https://www.podkarpackahistoria.pl/wiadomosci/662,jan-szczepanik-polski-edison-zwiazany-z-podkarpaciem 22. http://mec.edu.pl/?p=1070 23. https://www.mmtarnow.com/2013/06/jan-szczepanik-1872-1926-wynalazca.html 24. https://sp2put.pl/radioelektronicy/szczepanik_j.htm 25. https://letheko.pl/index.php/ludzie/jan-szczepanik 26. https://bialczynski.pl/wielcy-polacy/jan-szczepanik-1872-1926-wynalazca-telewizji-filmu-barwnego-fotografii-barwnej-i-paru-innych-rzeczy/ 27 Muzyka (free licence) - "Heading To Dreamland" by Juan Sánchez - https://www.youtube.com/watch?v=fbrS-qNjGo8