Jan Kochanowski

Jan Kochanowski

Życiorys

Jan Kochanowski - Polski poeta oraz przedstawiciel epoki renesansu. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych twórców swoich czasów.

Dzieciństwo i młodość

Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku w Sycynie, a zmarł w 1584 roku. Jego ojciec Piotr Kochanowski pracował jako sędzia sandomierski, a matka Anna Białaczowska zajmowała się domem. Jan miał dziesięcioro rodzeństwa.

Okres studiów i podróży (1544-1559)

W 1544 roku, czyli w wieku 14 lat, Jan został zapisany do Akademii w Krakowie. Nie wiadomo jak długo tam studiował. W 1547 roku umarł ojciec poety, a Jan z tego powodu wraca do rodzinnego domu. Dzięki studiom w Krakowie, Królewcu i Padwie poznał wiele języków oraz filozofię i literaturę antyku. W tym czasie odbył wiele podróży, m.in. do Włoch i Francji. Jan Kochanowski rozwinął też własną twórczość łacińską.

Okres dworski ( 1559-1570)

Kochanowskiemu w spadku po rodzicach przypadły majątki Czarnolas i Sycyna. Poeta chciał w szczególności poświęcić się karierze dworskiej. Przez kilka lat służył na dworach możnowładców, a zwieńczeniem kariery była służba u króla Zygmunta Augusta. Jako dworzanin zaangażował się w życie polityczne kraju. Przez cały czas tworzyły utwory literackie. Pisał po polsku, ale również nie zaniechał twórczości łacińskiej.

Okres czarnoleski (1571-1584)

W 1570 roku podjął decyzję o rezygnacji z kariery dworskiej i powrocie w rodzinne strony. Osiadał w Czarnolesie. Warto zaznaczyć, że nie zerwał kontaktów z dworem i angażował się w sprawy lokalne. Ożenił się z Dorotą Podlodowską, z którą miał sześć córek i syna. Spokój wiejsiego życia zaburzyła śmierć córek. Osobista tragedia stała się kanwą trenów. Kochanowski zmarł nagle w Lublinie. Jego śmierć zamyka złoty okres polskiego renesansu.

Author's Name

Nagrobek Jana Kochanowskiego

Pierwszy, we Zwoleniu, zawierał następujący napis: „Tu spoczywa Jan Kochanowski, wojski sandomierski. Niechaj ten nagrobek będzie znakiem widocznym, by światły przechodzień nie przeszedł bez uczczenia prochów tak wielkiego męża, którego pamięć u ludzi wykształconych trwać będzie wiecznie. Umarł w roku 1584, dnia 22 sierpnia, mając lat 54”.

Drugi nagrobek miał znajdować się w starym kościele w Policznie, nie zachował się jednak do naszych czasów. Treść jego była następująca: „Szlachetnemu i bardzo sławnemu mężowi Janowi Kochanowskiemu, rycerzowi i wojskiemu sandomierskiemu oraz sekretarzowi królewskiemu, który w Lublinie roku zbawienia 1584 dnia 22 sierpnia o godzinie 14 przeniósł się do przodków, małżonka Dorota z Podlodowskich wraz z dziećmi i krewnymi, w smutku pozostając, ten pomnik dla trwalszej jeszcze pamięci u potomnych, wystawili”.

Ciekawostki

• Nie był jedyną utalentowaną osobą w swojej rodzinie. Jego dwaj bracia również zajmowali się literaturą: Mikołaj był poetą, a Andrzej - tłumaczem.

• Stracił dwie córki - Urszulkę i Hannę, jednak ta druga nie zapisała się na kratach literatury.

• „Odprawa posłów greckich” była pierwszą książką drukowaną w Warszawie.

Co to jest fraszka?

Fraszka

krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany, o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Często kończy się wyraźną puentą.

co to jest pieśń?

Pieśń

gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką (pieśni ludowe, pieśni średniowieczne), od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej.

co to jest tragedia?

Tragedia

gatunek dramatyczny powstały w starożytnej Grecji, obejmuje utwory, których ośrodkiem akcji jest nieprzezwyciężony konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi, czyli tragizm. Mówiąc inaczej, bohaterowie tragedii są uwikłani w konflikt tragiczny, a ich czas, działanie są uzależnione od siły wyższej, Fatum.

Cechy gatunków literackich

Fraszka

Nazwa gatunku wywodzi się od włoskiego słowa frasca, które oznacza „gałązkę”, a więc coś drobnego, błahego. Literacka fraszka to taki właśnie niewielkich rozmiarów utwór literacki. Fraszki najczęściej pisane są wierszem rymowanym. Forma ta wymaga zwięzłości i umiejętności szybkiego i celnego puentowania. Tematyka fraszek bywa bardzo różnorodna, choć na ogół kojarzą się one z błahymi sprawami i humorystycznym ujęciem tematu. Warto jednak pamiętać, że powstało wiele fraszek filozoficznych, historycznych, obyczajowych czy też religijnych.

Pieśń

uproszczona budowaukład stroficzny częste refreny paralelizmy rytmizacja

Tragedia

Zachowanie trzech jedności, Tragiczny wybór – nie można dokonać słusznego wyboru, każda decyzja będzie zła i przyniesie śmierć i cierpnie, Tragizm bohaterów – szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowany w nierozerwalnym konflikcie tragicznym, łączy się ze wzniosłością. Konflikt tragiczny to po prostu postanowienie bohatera przed wyborem, Konflikt tragiczny – równorzędne racje pomiędzy, którymi nie sposób dokonać wyboru, każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy.

Związki twórczości Jana Kochanowskiego z Antykiem.

Filozofia

W twórczości Kochanowskiego można zobaczyć wpływ stoicyzmu i epikureizmu. Poeta nawołuje do cieszczenia się życiem i do zachowania wewnętrznego spokoju.

Antyczny ideał piękna

Harmonia oraz jasność - te cechy zawiera twórczość Kochanowskiego. Jego utwory mają uporządkowaną kompozycję.

Mitologiczne wątki

Temat ,,Odprawa posłów greckich" został zaczerpnięty z mitu o wojnie trojańskiej.

Motyw dworku

Tutaj nie ma dokładnego opisu dworku, ale jest jedynie ukazanie wiejskiego domu jako symbolu umiarkowanych pragnień autora, który nie chce żadnych "marmurowych pałaców", a jedynie spokojnego życia i szacunku innych ludzi.

Twórczość Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest najwybitniejszym polskim poetą okresu renesansu. Przyniósł na polski grunt wiele wybitnych dzieł. Kochanowski jest autorem licznych fraszek, pieśni i poematów. Napisał również treny oraz dramat ,,Odprawę posłów greckich"

Zasługi dla literatury

Był twórcą prawdziwie pięknej polszczyzny. Dbał o jasność w wyrażaniu swoich uczuć i myśli. Wzbogacał poezje ogromną ilością środków artystycznego wyrazu: epitety, porównania, anafory, onomatopeje, przerzutnie, przenośnie. Wprowadził na stałe do naszej literatury takie gatunki jak: tren, dramat, sonet, oda, elegia. Wprowadził wiersz biały oraz nieregularny, oparty na rytmie i intonacji. Kochanowski czerpiąc z zasobów mowy potocznej, z przysłów i tradycji ludowej, połączył ją harmonijnie z poezją uczoną. Rozwinął warsztat techniki artystycznej, ustalił rolę rymu, eksperymentował w dziedzinie wersyfikacji.

Pieśń IX

W pieśni IX Jan Kochanowski zachęca, by jak najwięcej korzystać z życia, ponieważ nigdy nie wiemy co może się wydarzyć następnego dnia: ,,Kto tak mądry, że zgdanie, Co nań jutro przypadnie?" W tej samej strofie podmiot mówiący podkreśla, że nie należy rozmyślać nad przyszłością, ponieważ w całości zależy ona od planów Boga: ,,Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba, Kiedy się człowiek troszcze więcej, niż trzeba." Kochanowski wprowadza do utworu znany motyw zmiennego losu, który powoduje, że życie w ciągu jednej chwili może się zmienić: ,,U Fortuny to snadnie, Że kto stojąc upadnie; A który był dopiero u niej pod nogami, Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami."

Pieśń V

Pieśń V jest rodzajem apelu podmiotu lirycznego do rodaków: Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda, Polaku! Podmiot przedstawia sytuację, w jakiej znaleźli się Polacy po przegranej wojnie z Tatarami w 1575 roku. Jego emocje to rozpacz, smutek z powodu spustoszenia ziemi podolskiej: „Wieczna sromota i nienagrodzona szkoda, Polaku! Ziemia spustoszona podolska leży...” W całym utworze widać negatywne nastawienie podmiotu do wroga. Uważa on, że jest jeszcze czas do walki, by wykazać się odwagą. Jednak aby to uczynić, szlachta musi się wykazać odpowiedzialnością. Podmiot liryczny również wytyka rodakom ich brak zainteresiwania sprawami kraju. Poeta w ostatniej zwrotce przestrzega przed powtarzaniem starych błędów.

Psalm 13

Psalm 13 zaczyna się licznymi pytaniami retorycznymi kierowanymi bezpośrednio do Boga. Podmiot zastanawia się dlaczego Bóg zesłał na niego tyle zmartwień:Dokąd mię chcesz zapomnieć? Dokąd świętą swoje Twarz przede mną kryć będziesz? Dokąd duszę moje Frasunki trapić będą, Ojcze dobrotliwy? Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy? Podmiot czuje się opuszczony przez Boga. Próbuje uzyskać od Niego wyjaśnienie. Wyraża również żal z powodu obojętności Boga i tego, że pozostaje głuchy na jego prośby.

Psalm 47

Psalm 47 ma charakter pochwalny. Podmiot liryczny zachęca do tego, by wychwalali Boga przy pomocy śpiewu: ,,Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie, Wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie." W dalszej kolejności podmiot wymienia szczegółowe łaski, jakich doświadczył od Boga: ,,Ten niedobyte podał nam grody, Ten pod nas możne podbił narody,..." Bóg zostaje ukazany najwyższym władcą, któremu nikt nie może się równać. Psalm posłużył przede wszystkim podkreśleniu wielkości Boga.

Tren IX

Tren IX- Ironia skierowana do stoickiej Mądrości. Środkiem artystycznym dominującym w utworze jest ironia, która pozwala wyrazić poecie zwątpieniem w podstawę filozofii stoickiej. Poeta dążący przez całe życie do osiągnięcia Mądrości, ponosi klęskę. Uczucie bólu po stracie bliskiej osoby zwyciężyło i odebrało poecie poczucie własnej wyjątkowości: ,,Terazem nagle z stopniów ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela, policzony." Bezpośrednie wyznanie zamykające Tren IX to deklaracja bezsilności człowieka wobec losu.

Tren X

Tren X- ciąg pytań retorycznych dotyczących miejsca pobytu Urszuli po śmierci.Ma kształt rozbudowanej apostrofy skierowanej do córki: ,,Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała? W którą stronę, w którąś się krainę udała?" Pytania retoryczne potęgują napięcie dramatyczne, pokazują wielką rozpacz ojca, który wszędzie poszukuje utraconego dziecka. Poeta wątpi w istnienie nieba i nieśmiertelności duszy.

Tren XI

Tren XI- Obrazuje niezgodę poety na los, który go spotkał, rozczarowanie co do wyznawanych wartości: ,,Kogo kiedy pobożność jego ratowała? Kogo dobroć przypadku złego uchowała?" W pytaniach retorycznych widać zwątpienie w stoicką cnotę, w sens przykłądnego życia. ,,Fraszka cnota!"- poeta na początku trenu przytoczył słowa umierającego Brutusa. W ostatnich wersach utworu- podmiot liryczny wyznaje, że nadaremno spędził młodzieńcze lata na zabieganiu o mądrość. Wiedza oraz stoicki światopogląd nie uchroniła poety przed rozpaczą.

Tren XIX

Tren XIX- Poetę przez całą noc dręczy bezsenność, dopiero przed świtem udaje się mu zasnąć. We śnie widzi swoją zmarłą matkę. Matka wyjaśnia poecie, że jego smutek jest daremny, że i ona i Urszulka cieszą się radością w niebie. W raju nie ma cierpienia, związanego z życiem na ziemi. Matka porównuje Urszulkę do żeglarzy, którzy wyruszają w rejs, ale widząc zagrożenie, wracają do portu. Inni zaś płyną i gdy ich statek się rozbija, konają z głodu. Urszulka żyła krótko na ziemi, ale wróciła do bezpiecznego miejsca, czyli raju.

,,Na dom w Czarnolesie"

Podmiot liryczny zwraca się do Boga z prośbą o błogosławieństwo: ,,Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje; Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!" Utrzymanie domu i rodziny to obowiązek podmiotu, to jednak przeżywane w Czarnolesie szczęście zależy od Boga. W błaganiu o opiekę widać szacunek podmiotu lirycznego względem Stwórcy. W kolejnych wersach autor wyznania precyzuje swoje pragnienie dotyczące dalszego życia. Nie chce majątków. Zamiast rzeczy materialnych marzy mu się zamieszkać w miejscu związanym z jego tożsamością. Tylko tam będzie mógł żyć w zdrowiu, a jego starość nie będzie ,,przykrą"

Fraszka ,,O doktorze Hiszpanie" związana jest z okresem, gdy Kochanowski żył na dworze królewskim. Doktor Hiszpan to Piotr Rozjusz, doradca królewski. Doktor postanawia skończyć biesiadowanie i udaje się na spoczynek. Jego przyjaciele postanawiają najść go w nocy i zmuśić do dalszego picia i proponują: ,,Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie". Fraszka ta przedstawia obyczaje na dworze. Autor nie stara się narzucać interpretacji całego zdarzenia i nie ocenia faktów, jedynie je prezentuje.

Fraszka ,,Na lipę" przedstawia radość wiejskiego, spokojnego życia. Tytułowe drzewo zwraca się do człowieka, przechodzącego obok: ,,Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie, Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie." Spoczynek pod drzewem oferuje cień oraz chłodny wiatr i śpiew ptaków. Lipa wie, że nie jest idealnym drzewem, ale przecież to co oferuje wiejskie życie jest równie cenne, jak owoce z cennego kruszcu. Kochanowski wielokrotnie podkreślał zalety życia na wsi. Radości tam są niewielkie, ale mądry człowiek potrafi je docenić.

,,Odprawa posłów greckich"

Geneza

Odprawę posłów greckich napisał Kochanowski, by uczcić wesele podkanclerza Jana Zamojskiego z Krystyną Radziwiłłówną. Prapremiera odbyła się 12 stycznia 1578 r. na Zamku Ujazdowskim, przed obliczem królewskiej pary. Jan Kochanowski należał do zwolenników króla Stefana Batorego. Sztukę wystawiono tuż przed wyprawą na wojnę z Moskwą, przez co uznano utwór za zachętę do wojny, pomimo że tragedia ma zdecydowanie wymowę antywojenną!

Przesłanie

uniwersalne – bezpośrednio prezentowanepatriotyczne (ukryte) – dotyczy Rzeczypospolitej.

Problematyka

Dramat odwołuje się do mitu trojańskiego, który Kochanowski znał przede wszytskim z liliady homera oraz targedii antycznych. poeta koncentruje się na wydarzeniach związanych z przybyciem do TRoi greckich posłów, którzy żądają oddania porwanej heleny jej małżonkowi menelaosowi, królowi sparty. kluczowe znaczenie ma relacjonowana przez posła narada, podczas której padają różne propozycje rozwiązania konfliktu. ostatecznie trojańczycy odmawiają zwrócenia heleny i stają przed groŹbą wojny. tragedia kochanowskiego to dzieło, które porusza problematykę polityczną i moralną, związaną z kwestią odpowiedzialności rządzących za losy państwa. utwór prezentuje różne postawy obywatelskie. z jednej strony krótkowzroczność i dążenie do osiągnięcia korzyści, z drugiej- patriotyzm i troskę o losy ojczyzny. odwołanie się do mitu trojańskiego nadaje temu renesansowemu dziełu poety wymiar uniwersalny.

Czas i miejsce akcji

Akcja tragedii toczy się w Troi, tuż przed wojną trojańską. Wydarzenia rozgrywają się w ciągu jednego dnia.

Bohaterowie

Aleksander (Parys) - syn króla Troi, PriamaAntenor - patriota Priam - król Troi Kasandra - wieszczka przepowiadająca zagładę Troi Helena - porwana przez Aleksandra, żona Menelaosa Ulisses i Menelaus - posłowie greccy

Plan wydarzeń

1. Monolog Antenora przedstawiający zaistniałą sytuację.2. Próba nakłonienia Antenora przez Aleksandra do poparcia jego sprawy. 3. Odmowa Antenora. 4. Obawy Heleny o przyszłość. 5. Relacja posła z przebiegu rady. 6. Reakcja greckich posłów na wynik obrad. 7. Przepowiednia Kasandry. 8. Przybycie greckich wojsk.

Monolog Antenora

• informuje o sytuacji w Troi.

Dialog: Aleksander-Antenor

• Aleksander bezskutecznie próbuje przekonać Antenora do swojej racji.

Monolog Heleny

• przerażona swoją sytuacją
• tęskni za dziećmi

Dialog: Helena-Pani Stara

• Helena jest przekonana, że na świecie jest więcej zła, a los człowieka jest niepewny.
• Pani Stara jest przekonana, że na zła i dobra jest tyle samo na świecie, wyroki losu należy przyjmować ze spokojem i modlić się do Boga.

Dialog posła z Heleną

• poseł zdaje relacje z obrad
• przytacza argumenty: Aleksandra, Antenora

Dialog Antenora i Priamusa

• nieskuteczne przekonywanie króla
• przepowiednia Kasandry

Motywy literackie

- Władza- przepowiednia - Wojna

Obraz polskiego społeczeństwa

W dramacie jan kochanowski przedstawił obraz polskiego społeczeństwa xvi wieku oraz swoje opinie o narodzie. opisana narada mężów troi jest refleksją na temat przebiegu polskich sejmików szlacheckich, w czasie których każdy chciał zrealizować własne racje. Według autora tragedii rzeczpospolitą zamieszkiwali obywatele pokroju egoistycznego, niedający dojść do głosu patriotom. Kochanowski wymieniał takie wady, jak brak odpowiedzialności za losy ojczyzny, społeczną niesprawiedliwość. Zestawieniem tych poglądów są słowa Ulissesa: ,,O nierządne królestwo i zginienia bliskie, gdzie oni prawa ważą, ani sprawiedliwość..."

Bolesław Leśmian ,,Urszula Kochanowska"

Urszula Kochanowska. To ona jest podmiotem lirycznym, bo to ona opowiada całą sytuację.

Wiersz przedstawia pośmiertne spotkanie dziewczynki z Bogiem. Urszula nie przypomina tu jednak małego dziecka, ale dojrzałą kobietę, świadomą swojej sytuacji i potrafiącą samodzielnie wyciągać wnioski. Rozmowa dziewczyny ze Stwórcą zdradza akcenty językowej archaizacji. Leśmian kreując zatem wizję tego, co niewyobrażalne, jednocześnie zadbał o uprawdopodobnienie dialogu dwojga bohaterów, którzy posługują się prostymi wyrażeniami. Rozmawiają o tym, jak uczynić ją szczęśliwą. Okazuje się, że Urszula marzy o szczęściu niebiańskim podobnym do domowego – chce, by niebo było drugim Czarnolasem.

Pomniki Jana Kochanowskiego

Oliwia Kida