KL. 8

II WOJNA ŚWIATOWA

- 1932 NSDAP odniosła sukces w wyborach parlamentarnych i stała się największą partią Reichstagu - przegrana Hitlera w drugiej turze wybory prezydenckie z Paulem von Hindenburgiem -1933 Hitler zostaje mianowany na kanclerza Niemiec - Noc długich noży (niem. Nacht der langen Messer) – przeprowadzona w nocy z 29 na 30 czerwca 1934 akcja schwytania i wymordowania przeciwników Adolfa Hitlera wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego. Tej nocy SS i wojsko zajęły główną siedzibę dowództwa SA i aresztowały jego dowódcę Ernsta Röhma. - Po śmierci Hindenburga 2 sierpnia 1934 roku Hitler, zastraszając przeciwników politycznych i opozycję, doprowadził do uchwalenia przez Reichstag ustawy, która przekazała mu pełnię władzy. W wyniku ogólnokrajowego referendum, przeprowadzonego 19 sierpnia 1934 roku, Hitler nazwany został Führerem (wodzem) Niemiec - Podczas wielkiego kryzysu nazistom udało się przywrócić stabilność ekonomiczną i położyć kres masowemu bezrobociu dzięki dużym wydatkom wojskowym i gospodarce mieszanej. Na szeroką skalę prowadzono prace publiczne, m.in. budowę Reichsautobahnen (autostrad). Ustabilizowanie gospodarcze państwa zwiększyło popularność reżimu. - Rasizm, szczególnie antysemityzm, był główną cechą reżimu niemieckiego. Lud germański (rasa nordycka) był uważany przez nazistów za najczystszą gałąź rasy aryjskiej, przez co traktowano go jako rasę panów. - Ustawy norymberskie– ustawy rasowe. Na mocy tych aktów Żydów można było pozbawić obywatelstwa Rzeszy, ochrony prawnej i własności. Nie mogli również pełnić służby w urzędach państwowych ani w wojsku. Zakazano im również wywieszać flagę państwową. Według ustawy o ochronie krwi zabraniano zawierania małżeństw między „Aryjczykami” i „nie-Aryjczykami”, zezwalano rozwiązywać już zawarte małżeństwa tego typu, zaś stosunki intymne między nimi podlegały karze (zhańbienie rasy)

POLITYKA HITLEROWSKICH NIEMIEC / POLITYKA USTĘPSTW ZACHODU WOBEC HITLERA

- 16 marca 1935 wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej w nowo utworzonych siłach zbrojnych – Wehrmachcie (wbrew traktatowi wersalskiemu), - 1936 zerwanie traktatu w Locarno - remilitaryzacja Nadrenii. - 12 marca 1938 przyłączenie Austrii do Niemiec (Anschluss). - 1939 rozbiór Czechosłowacji i utworzenie przez Hitlera 16 marca 1939 protektoratu Czech i Moraw. - 22 marca 1939, Hitler zmusił Litwę do przekazania Niemcom okręgu Kłajpedy.

POLITYKA USTĘPSTW ZACHODU WOBEC HITLERA

umowa międzynarodowa z 23 sierpnia 1939 roku, będąca formalnie paktem o nieagresji pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, która zgodnie z tajnym protokołem dodatkowym, stanowiącym załącznik do oficjalnego dokumentu umowy, dotyczyła rozbioru terytoriów lub rozporządzenia niepodległością suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii. Bywa także określany jako IV rozbiór Polski

PAKT RIBBENTROP - MOŁOTOW

• Atak Niemiec na Polskę i początek II wojny światowej (DYSKUSYJNE !!! O TO MIANO RYWALIZUJĄ RÓWNIEŻ WIELUŃ I TCZEW). O godzinie 4.45 niemiecki pancernik szkolny „Schleswig-Holstein” rozpoczął ostrzał Westerplatte, Wojskowej Składnicy Tranzytowej na terenie Wolnego Miasta Gdańska, bronionej przez załogę (około 200 żołnierzy) pod dowództwem mjr. Henryka Sucharskiego i kpt. Franciszka Dąbrowskiego. Przez 7 dni bohatersko odpierała ona powtarzające się ataki niemieckie z morza, ziemi i powietrza, stając się symbolem polskiego oporu.• Rozporządzeniem prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego wprowadzony zostaje na terenie całej Polski stan wojenny.„Obywatele Rzeczypospolitej! Nocy dzisiejszej odwieczny wróg nasz rozpoczął działania zaczepne wobec Państwa Polskiego, co stwierdzam wobec Boga i Historii. W tej chwili dziejowej zwracam się do wszystkich obywateli państwa w głębokim przeświadczeniu, że cały naród w obronie swojej wolności, niepodległości i honoru skupi się dookoła Wodza Naczelnego i sił zbrojnych oraz da godną odpowiedź napastnikowi, jak to się już nieraz działo w historii stosunków polsko-niemieckich. Cały naród polski, błogosławiony przez Boga, w walce o swoją świętą i słuszną sprawę, zjednoczony z armią, pójdzie ramię przy ramieniu do boju i pełnego zwycięstwa” (Odezwa Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 1 września 1939 r.).• Odezwa naczelnego dowódcy wojsk niemieckich gen. Waltera von Brauchitscha do Polaków na zajmowanych przez Wehrmacht terenach, zawierająca nakaz bezwarunkowego stosowania się do zarządzeń niemieckiej administracji wojskowej i obietnicę stosowania się do postanowień prawa międzynarodowego.• Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku (dowodzi nią Konrad Guderski). Polacy poddają się po południu, kiedy budynek poczty zostaje podpalony. W miesiąc później zostają rozstrzelani przez Niemców.• Operacja „Tannenberg”. Rozpoczyna się zorganizowany i zaplanowany niemiecki mord na ludności cywilnej, w tym zwłaszcza na polskich elitach na ziemiach zachodnich Rzeczypospolitej, dokonywany przez Selbstschutz (oddziały dywersyjne rekrutujące się z niemieckiej ludności zamieszkałej w Polsce) i oddziały policji bezpieczeństwa (tzw. Einsatzgruppen).• Pierwsze alianckie zwycięstwa powietrzne w II wojnie światowej, odniesione przez Stanisława Skalskiego i Władysława Gnysia, późniejszych asów polskiego lotnictwa. Luftwaffe przeprowadziło tego dnia naloty terrorystyczne na szereg polskich miast.• Zbrodnia wieluńska. Jedną z pierwszą zaatakowanych miejscowości jest Wieluń, zbombardowany przez Luftwaffe – liczbę ofiar szacuje się na około 1200 cywilów.• Bitwa pod Mokrą (na północny zachód od Częstochowy) – Wołyńska Brygada Kawalerii z Grupy Operacyjnej „Piotrków” (Armia „Łódź”), dowodzona przez płk. Juliana Filipowicza, zwycięsko odpiera czołowe ataki niemieckiej 4. Dywizji Pancernej, która traci około 100 wozów bojowych, zniszczonych i uszkodzonych. Jeden z pogromców niemieckich czołgów, kapral Leonard Żłób, jako pierwszy żołnierz polski tej wojny zostaje przedstawiony do odznaczenia orderem wojennym „Virtuti Militari”.

NIMIECKA AGRESJA NA POLSKĘ 1 WRZEŚNIA

1) “Bitwa graniczna” (1-3 IX 1939):– atak niemiecki na całej długości granicy polsko-niemieckiej i polsko-słowackiej od godz. 4.45– cel Niemców: szybkie pokonanie Polski, tzw. Blitzkrieg – niem. wojna błyskawiczna– cel Polaków: opóźnienie ataku niemieckiego, aby umożliwić dokończenie mobilizacji i doczekać do obiecanej pomocy brytyjsko-francuskiej– słynne starcia: m.in. udana szarża polskiej kawalerii pod Krojantami na Pomorzu, powstrzymanie niemieckich sił pancernych pod Mokrą koło Częstochowy– skutek: przełamanie polskiej obrony, zajęcie Pomorza i Śląska przez Niemców(Niektóre źródła podają, że pierwszym atakiem niemieckim w II wojnie światowej było bombardowanie lotnicze bezbronnego miasta Wieluń. Godzina jego rozpoczęcia nie jest jednak pewna. Oficjalnie przyjmuje się więc, że wojna zaczęła się 1 IX 1939 o 4.45 atakiem na polską wojskową składnicę tranzytową Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku.)

ETAPY WOJNY OBRONNEJ

Walki w głębi kraju (4-17 IX 1939):– cel polski: utrzymanie linii Wisły i obrona Warszawy, osłona ewakuacji wojsk na wschód– cel niemiecki: zajęcie Warszawy i odcięcie dróg ewakuacji wojsk polskich– po deklaracji Wielkiej Brytanii i Francji z 3 IX o przystąpieniu do wojny – początkowy entuzjazm i czekanie na odsiecz– 6 IX rozkaz wycofania wojsk za linię Wisły i Sanu– ewakuacja prezydenta, rządu i naczelnego wodza na tzw. przedmoście rumuńskie (planowany “ostatni bastion” obrony Polski)– wyjątek w ofensywie niemieckiej – polski kontratak gen. Kutrzeby (bitwa nad Bzurą – zob. niżej)

ETAPY WOJNY OBRONNEJ

Przełom – 17 IX 1939:– rano inwazja ZSRR (oficjalnie nazwana “wkroczeniem wojsk” uzasadnionym “ochroną ludności” i ucieczką rządu, co wtedy jeszcze było nieprawdą; w rzeczywistości agresja radziecka wynikała z paktu Ribbentrop-Mołotow)– rozkaz naczelnego wodza, aby “z bolszewikami nie walczyć [poza koniecznością obrony]” – dodatkowy chaos– wieczorem ucieczka prezydenta, rządu i naczelnego wodza do Rumunii (spodziewano się, że Rumunia da im swobodny przejazd, tymczasem władze RP zostały internowane)

ETAPY WOJNY OBRONNEJ

Ostatnie walki:– po ataku radzieckim i wyjeździe władz z Polski – ogólny odwrót w stronę Rumunii zablokowany później przez Sowietów, walki w odizolowanych miejscach– dwie bitwy pod Tomaszowem Lubelskim (największe w kampanii wrześniowej użycie polskich czołgów; dowódca sił polskich gen. Stefan Dąb-Biernacki opuścił pole bitwy w cywilnym ubraniu zlecając podpisanie kapitulacji swojemu podwładnemu)– do 2 X 1939 obrona Helu– ostatnia bitwa wojny obronnej – Kock na Lubelszczyźnie

ETAPY WOJNY OBRONNEJ

Naczelny wódz Wojska Polskiego – marsz. Edward Rydz-Śmigły (1886-1941; “Śmigły” to pseudonim z czasów Polskiej Organizacji Wojskowej włączony później do nazwiska). W czasie I wojny światowej oficer Legionów i POW. Po śmierci Piłsudskiego jego następca jako Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, oficjalnie ogłoszony “drugą po prezydencie osobą w państwie”. Obwiniany o złe przygotowanie do wojny i nieudolne dowodzenie w kampanii wrześniowej, a następnie ucieczkę do Rumunii. Potajemnie wrócił do Polski w 1941, ale nie został dopuszczony do działalności konspiracyjnej i wkrótce zmarł; pochowany na warszawskich Powązkach jako “Adam Zawisza”.Polska jako państwo nigdy nie ogłosiła kapitulacji. Część żołnierzy zdołała przedostać się przez Rumunię do Francji, gdzie tworzono Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Jedyną jednostką WP w kraju, która nie złożyła broni po kampanii wrześniowej był oddział kawalerii majora Henryka Dobrzańskiego “Hubala” (odmówił wykonania rozkazu zaprzestania walk, a nawet rekrutował nowych żołnierzy). Oddział “Hubala” został rozbity przez Niemców w IV 1940, a pomagającą mu ludność spotkały represje (ponad 700 cywilów zabitych przez Niemców, spalone wsie).

ETAPY WOJNY OBRONNEJ

– 3 IX 1939 Wielkiej Brytanii i Francji wypowiedziały wojnę Niemcom (ale brak realnych działań – tzw. “dziwna wojna”)– 12 IX 1939 Abbeville – decyzja Wielkiej Brytanii i Francji o przesunięciu w czasie (a w praktyce nieudzieleniu) obiecanej pomocy zbrojnej dla PolskiZ drugiej strony – sojusznicze wobec Niemiec Włochy ogłosiły nieuczestniczenie w wojnie, a Węgry odmówiły Niemcom pomocy w ataku na Polskę.

REAKCJA MOCARSTW SOJUSZNICZYCH

PRZYKŁADY SZCZEGÓLNEGO BOHATERSTWA POLAKÓW

– Westerplatte – polska składnica wojskowa obok portu w Wolnym Mieście Gdańsku– załoga – ok. 200 żołnierzy, lekkie uzbrojenie; dowódca – mjr Henryk Sucharski– atak na Westerplatte – 1 IX 1939, godz. 4.45 (pancernik “Schlezwig-Holstein”)– po załamaniu nerwowym mjra Sucharskiego dowodzenie przejął kpt. Franciszek Dąbrowski– załoga Westerplatte miała się bronić 6 godzin (czekając na pomoc), a broniła się 7 dni– Niemcy mieli cn. kilka razy więcej żołnierzy od Polaków oraz artylerię okrętową i samoloty– w czasie walk poległo ok. 20 Polaków i ok. 300 Niemców– obrona Westerplatte to pierwsza bitwa II wojny światowej

Walki o Westerplatte (1-7 IX 1939):

– siły polskie – ok. 50 os. (załoga polskiej poczty w Wolnym Mieście Gdańsku)– kilkugodzinna obrona przed przeważającymi siłami niemieckiej policji– pozostali przy życiu obrońcy poczty zostali rozstrzelani; grób odnaleziono dopiero w 1991

Obrona poczty polskiej w Gdańsku (1 IX 1939):

– obrona ważnego odcinka obrony szlaku na Warszawę przed niemieckimi oddziałami pancernymi gen. Guderiana– “polskie Termopile”: 720 Polaków przeciw 42 tys. Niemców– polski dowódca – kapitan Władysław Raginis (popełnił samobójstwo po wyczerpaniu amunicji i poddaniu się)– powstrzymanie Niemców opóźniło ich atak na Warszawę i umożliwiło wycofanie innych jednostek polskich pod granicę z Rumunią

Obrona Wizny nad Narwią (7-10 IX 1939):

– siły polskie – armie “Poznań” i “Pomorze” (gen. Tadeusz Kutrzeba)– jedna z największych bitew II wojny światowej (łącznie ponad 500 tys. żołnierzy obu stron)– Polacy byli stroną atakującą, co zaskoczyło Niemców– mimo ostatecznej przegranej Polaków bitwa nad Bzurą opóźniła i zmieniła plany Niemców– na niepowodzenie wpłynęło m.in. opóźnienie i zmienność rozkazów naczelnego wodza, marsz. Rydza-Śmigłego, który w tym czasie ewakuował się z Warszawy do Rumunii– wobec okrążenia sił polskich podjęto próbę przerwania go i wycofania się na pomoc Warszawie (w większości nieudaną – polskie oddziały zostały rozbite, a 100 tys. żołnierzy dostało się do niewoli, choć sam gen. Kutrzeba z częścią oddziałów dotarł do stolicy)

Bitwa nad Bzurą (9-22 IX 1939, największa bitwa wojny obronnej):

– wobec ewakuacji władz państwowych i wojskowych obroną dowodził gen. Walerian Czuma ze Straży Granicznej, a cywilami prezydent miasta Stefan Starzyński– do 6 IX udana obrona powietrzna przez polską Brygadę Pościgową; później tylko artyleria przeciwlotnicza (kodowane komunikaty dla obrońców nadawane przez Polskie Radio)– 8 IX Niemcy dotarli do granic miasta (obrona na przedmieściach, barykady zbudowane przez cywilów)– niemieckie naloty bombowe – największe 25 IX 1939; wbrew prawu międzynarodowemu bombardowano cywilne osiedla, a nawet szpitale oznaczone znakiem Czerwonego Krzyża (śmierć ok. 10 tys. cywilów, zniszczenie ok. 10% miasta)– w żydowskie święto Jom Kippur Niemcy celowo zbombardowali dzielnicę żydowską– znaczenie dla Niemców: stolica Polski, a poza tym zajęcie Warszawy było uzgodnione w akcie Ribbentrop-Mołotow jako warunek rozbioru Polski między Niemcy i ZSRR– kapitulacja 28 IX (w związku z dużymi ofiarami wśród cywilów)

Obrona Warszawy (8-28 IX 1939):

– miasto osłabione już w pierwszych dniach wojny (zniszczenie zapasów sprzętu i amunicji przez niemieckie bombardowanie, wycofanie dowództwa polskiego, dywersja komunistów) – dalszą obronę przygotowały niewielkie pozostałe oddziały i cywilni ochotnicy– ok. 2000 Polaków (w tym harcerze i cywilni ochotnicy) przeciw radzieckim siłom pancernym wspieranym przez lokalnych komunistów– sowieckie zbrodnie wojenne: polscy cywile jako tzw. żywe tarcze, mordowanie jeńców

Obrona Grodna (22-24 IX 1939):

– siły polskie – 18 tys. (Samodzielna Grupa Operacyjna “Polesie” gen. Franciszka Kleeberga)– siły niemieckie – 30 tys.– mimo liczebnej i sprzętowej przewagi Niemców Polacy wygrali na polu bitwy (m.in. rozbili niemiecką dywizję zmotoryzowaną), ale skapitulowali z powodu wyczerpania się amunicji

Bitwa pod Kockiem (Lubelszczyzna, 2-6 X 1939, ostatnia bitwa wojny obronnej)

1 września Napaść Niemiec na Polskę (ataki na Wieluń i Westerplatte), dokonana bez wypowiedzenia wojny. 3 września Francja i Wielka Brytania (oraz Australia, Nowa Zelandia i Indie) wypowiedziały wojnę III Rzeszy. Konflikt z Polską przekształcił się w wojnę światową. 6 września Wojska francuskie rozpoczęły ograniczoną ofensywę na przedpolu Linii Zygfryda. Działania zostały zakończone sześć dni później. 9 września Armie „Poznań” i „Pomorze” dowodzone przez gen. Tadeusza Kutrzebę rozpoczęły ofensywę, która przeszła do historii jako bitwa nad Bzurą. Była to jedyna do 1941 r. większa operacja zaczepna przeprowadzona przez wojska alianckie. 12 września Uczestnicy francusko-brytyjskiej konferencji polityczno-wojskowej w Abbeville podjęli decyzję o wstrzymaniu alianckich działań zaczepnych na froncie zachodnim. Władze RP nie zostały o tym poinformowane. 17 września Napaść Związku Sowieckiego na Polskę. 28 września Podpisany został akt kapitulacji Warszawy. W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec J. von Ribbentrop i ZSRS W. Mołotow podpisali niemiecko-sowiecki układ „o granicy i przyjaźni”. 30 września Urząd prezydenta RP objął Władysław Raczkiewicz. Nowym premierem został mianowany gen. Władysław Sikorski. 2 października Kapitulacja Rejonu Umocnionego „Hel” – zakończenie walk na Wybrzeżu. W rejonie Kocka początek ostatniej bitwy kampanii polskiej. 5 października W Warszawie Hitler odebrał defiladę oddziałów Wehrmachtu. W nocy z 5 na 6 października zakończyły się walki pod Kockiem. 22 listopada Rząd RP przeniósł się z Paryża do Angers. 30 listopada Agresja Związku Sowieckiego na Finlandię.

Kalendarium II wojny światowej 1939 R. 19139

9 kwietnia Niemcy zaatakowały Danię i Norwegię.10 maja Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg. Początek ofensywy wojsk niemieckich we Francji. W Wielkiej Brytanii powołano rząd jedności narodowej z Winstonem Churchillem na czele.10 czerwca Włochy wypowiedziały wojnę Francji i Wielkiej Brytanii.16 czerwca Premierem rządu francuskiego został marszałek Philippe Pétain. Armia Czerwona wkroczyła do Tallina i Rygi.17 czerwca Marszałek Philippe Pétain zwrócił się do Niemiec o zawieszenie broni.18 czerwca Gen. Charles de Gaulle wygłosił na antenie radia BBC przemówienie do narodu francuskiego, w którym wezwał do dalszej walki.27 czerwca Wojska sowieckie zajęły należącą do Rumunii Besarabię i północną Bukowinę.3 lipca Litwa została wcielona do ZSRS. Łotwa i Estonia anektowano w sierpniu 1940 r.8 sierpnia Początek zmasowanych niemieckich ataków lotniczych na Anglię. Bitwa o Anglię trwała do 31 października 1940 r.27 września Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny. Zgodnie z jego postanowieniami Japonia uznawała prawo Niemiec i Włoch do ustanowienia nowego ładu w Europie. Z kolei Niemcy i Włochy uznawały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.17 grudnia Adolf Hitler podpisał plan wojny ze Związkiem Sowieckim, oznaczony kryptonimem Barbarossa.

Kalendarium II wojny światowej 1940 R. 19139

11 marca Prezydent Franklin D. Roosevelt podpisał ustawę Lend-Lease.6 kwietnia Atak wojsk niemieckich na Jugosławię i Grecję.13 kwietnia Sowiecko-japoński pakt o nieagresji.22 czerwca Początek niemieckiej agresji na Związek Sowiecki.12 lipca Podpisanie sowiecko-brytyjskiego układu wojskowego.30 lipca W Londynie gen. Władysław Sikorski podpisał z ambasadorem ZSRS Iwanem Majskim polsko-sowiecki układ o wspólnej walce przeciwko III Rzeszy.12 sierpnia Winston Churchill i Franklin D. Roosevelt podpisali na pokładzie brytyjskiego pancernika „Prince of Wales” tzw. Kartę Atlantycką.9 września Początek niemieckiej blokady Leningradu.4 grudnia Gen. Władysław Sikorski i Józef Stalin podpisali w Moskwie polsko-sowiecką deklarację o walce z Niemcami.7 grudnia Japoński atak na amerykańską bazę morską Pearl Harbour.8 grudnia Japonia wypowiedziała wojnę Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii, Australii i Kanadzie.11 grudnia Niemcy i Włochy wypowiedziały Stanom Zjednoczonym wojnę.

Kalendarium II wojny światowej 1941 R. 19139

1 stycznia W Waszyngtonie 26 państw podpisało Deklarację Narodów Zjednoczonych (wśród nich Polska).16 marca Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Lublinie, wysyłając transporty Żydów do obozu śmierci w Bełżcu. Wydarzenia te zapoczątkowały Akcję Reinhardt – systematyczną zagładę Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa.3–7 czerwca Bitwa o Midway.

Kalendarium II wojny światowej 1942 R. 19139

13 kwietnia Władze niemieckie na konferencji prasowej w Berlinie ujawniły odkrycie masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD w Katyniu. Dwa dni później władze ZSRS zaprzeczyły niemieckim twierdzeniom. Wydarzenia te zostały wykorzystane przez Kreml do zerwania stosunków z rządem RP, który domagał się wyjaśnienia okoliczności zbrodni. 19 kwietnia Początek Powstania w Getcie Warszawskim.12-25 maja Rozmowy Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Waszyngtonie: decyzja o lądowaniu wojsk alianckich na południu Włoch, przełożenie inwazji we Francji na 1944 r.5 lipca Początek nieudanej niemieckiej ofensywy pod Kurskiem – największa bitwa pancerna II wojny światowej.25 lipca We Włoszech Benito Mussolini został odsunięty od władzy przez Wielką Radę Faszystowską i aresztowany.14–24 sierpnia Rozmowy Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Quebec m.in. na temat inwazji we Francji (Operacja „Overlord”).28 listopada–1 grudnia Konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin.

Kalendarium II wojny światowej 1943 R. 19139

17 lutego Likwidacja kotła pod Białą Cerkwią i Korsuniem – straty niemieckie: ok. 55 tys.18 maja Oddziały 2. Korpusu Polskiego zdobyły ruiny klasztoru benedyktynów na Monte Cassino.20 lipca Nieudany zamach na Adolfa Hitlera w jego kwaterze polowej w Prusach Wschodnich w Wilczym Szańcu.1 sierpnia Wybuch Powstania Warszawskiego.15–22 sierpnia 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka stoczyła bitwę pod Falaise.4 września Wojska alianckie zajęły Antwerpię.11–16 września Konferencja w Quebec z udziałem Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta: m.in. omówienie kwestii okupacji Niemiec.30 września Ze stanowiska Naczelnego Wodza został odwołany gen. Kazimierz Sosnkowski. Na jego miejsce nominowano przebywającego w Warszawie gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”.

Kalendarium II wojny światowej 1944 R. 19139

4–11 lutego Konferencja „Wielkiej Trójki” w Jałcie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt, Józef Stalin.5 kwietnia Związek Sowiecki wypowiedział pakt o nieagresji z Japonią.25 kwietnia W Torgau nad Łabą doszło do spotkania Armii Czerwonej z wojskami amerykańskimi i brytyjskimi.28 kwietnia Włoscy partyzanci rozstrzelali Benito Mussoliniego.30 kwietnia W Berlinie samobójstwo popełnił Adolf Hitler.4 maja Admirał Hans-Georg von Friedeburg podpisał akt kapitulacji wojsk niemieckich w Holandii, Danii, Norwegii i północnych Niemczech.7 maja W kwaterze głównej gen. Dwighta D. Eisenhowera w Reims gen. Alfred Gustaw Jodl, w obecności przedstawicieli czterech mocarstw alianckich, podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec.8 maja Na żądanie Stalina kapitulacja Niemiec została powtórzona. W Karlhorst, na przedmieściach Berlina, marszałek Georgij Żukow, któremu towarzyszyli brytyjski marszałek lotnictwa Arthur Tedder, amerykański generał Karl Spaatz oraz generał francuski Jean de Lattre de Tassigny, o godz. 22.30 przyjął bezwarunkową kapitulację niemieckich sił zbrojnych od feldmarszałka Wilhelma Keitla. W Moskwie, ze względu na dwugodzinną różnicę czasu, był już 9 maja.26 czerwca Przedstawiciele 50 państw podpisali w San Francisco Kartę Narodów Zjednoczonych.17 lipca–2 sierpnia Konferencja „Wielkiej Trójki” w Poczdamie: Winston Churchill (później zastąpił go Clement Attlee), Harry Truman i Józef Stalin.2 sierpnia Największy nalot II wojny światowej: 800 superfortec B-29 zbombardowało cztery największe miasta Japonii.6 sierpnia Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę.9 sierpnia Amerykanie zrzucili bombę atomową na Nagasaki.10 sierpnia Rząd japoński zwrócił się do aliantów z propozycją kapitulacji.2 września Bezwarunkowa kapitulacja Japonii. Skapitulowały ostatnie garnizony japońskie

Kalendarium II wojny światowej 1945 R. 19139

USA i Wielka Brytania zobowiązały się do: - utworzenia drugiego frontu we Francji, w maju 1944 roku. - udzielenia pomocy oddziałom Tity w Jugosławii, przy jednoczesnym wycofaniu poparcia dla czetników i rezygnacji z inwazji na Bałkanach (poza Grecją przydzieloną do brytyjskiej strefy operacyjnej). - Ustalono nową granicę wschodnią Polski i ZSRR na tak zwanej linii Curzona (tzw. linia trzeciego rozbioru Polski) - Rozmawiano także o utworzeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz o Europejskiej Komisji Doradczej, która miała zadecydować o powojennych losach Niemiec; Stalin zażądał dodatkowo wydzielenia sowieckiej strefy wpływów w Europie wschodniej i krajach nadbałtyckich. - Ustalono ponadto, że żadna ze stron nie zawrze separatystycznego pokoju z Niemcami, dążąc do bezwarunkowej kapitulacji i likwidacji III Rzeszy. - Dokonano podziału krajów Europy na alianckie strefy operacyjne – na mocy międzyalianckich uzgodnień Polska znalazła się w strefie operacyjnej Armii Czerwonej. - Ustalono, iż Niemcy zostaną podzielone na strefy okupacyjne, zaś radziecka strefa okupacyjna Niemiec przylegać będzie do Polski, przez którą przebiegały linie komunikacyjne do tej strefy, co de facto przesądzało losy Polski. Ze względu na odbywające się jesienią 1944 roku w USA wybory prezydenckie, na prośbę prezydenta Roosevelta liczącego na głosy Polonii amerykańskiej utajniono postanowienia wielkiej trójki w kwestii polskiej.

KONFERENCJA W TEHERANIE

28 listopada – 1 grudnia 1943 roku prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, przywódca ZSRR Józef Stalin

Postanowienia Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: ZSRR, USA, Wielka Brytania i Francja będą okupowały wyznaczone na konferencji 4 strefy Niemiec (jedna dla każdego państwa). Zgodnie z tym planem przewidziano utworzenie skoordynowanej administracji i kontroli za pośrednictwem Sojuszniczej Rady Kontroli, złożonej z naczelnych dowódców sił zbrojnych czterech mocarstw. Obciążono Niemcy reparacjami wojennymi. Związek Radziecki otrzymał kontrolę nad jedną trzecią Niemiec (Turyngią, Saksonią, Meklemburgią, Brandenburgią i Pomorzem Przednim) i aliancką strefę operacyjną w Europie do czasu zakończenia wojny. Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu Niemców z Polski, Węgier, Czechosłowacji). Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego (obecnie Litwa, Ukraina i Białoruś). Ustalono rekompensatę terytorialną dla Polski w postaci ziem dawnego Królestwa Prus, wówczas należących do III Rzeszy: ziemi lubuskiej, Pomorza Zachodniego, Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego, części Prus Wschodnich oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska. Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej poprzez poszerzenie urzędującego w Warszawie Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej o demokratycznych polityków z kraju i emigracji, w zamian za zobowiązanie się go do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania (wybory zostały sfałszowane). Churchill i Roosevelt uznali zgodność działań NKWD z konwencją dotyczącą prowadzenia wojny na lądzie – w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa, spokoju i porządku na tyłach Armii Czerwonej na terytorium Polski. Roosevelt zapewnił Stalina, że Stany Zjednoczone nigdy nie będą popierać tymczasowych władz polskich, które byłyby wrogie jego interesom Podczas konferencji uznano konieczność uregulowania stosunków między Bułgarią i Jugosławią Stalin zobowiązał się do przystąpienia w dwa do trzech miesięcy po kapitulacji Niemiec do wojny z Japonią, w zamian za co otrzymał obietnicę m.in. utrzymania status quo w Mongolii Zewnętrznej, przywrócenia praw utraconych przez Rosję w 1904 roku, dotyczących Południowego Sachalinu i Port Arthur, oraz przejęcie przez ZSRR Wysp Kurylskich.

KONFERENCJA W JAŁCIE

4 do 11 lutego 1945 roku prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, przywódca ZSRR Józef Stalin

Główne postanowienia: odpowiedzialnością za II wojnę światową obarczone zostały Niemcy demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja, decentralizacja oraz dekartelizacja Niemiec odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy wschodnia granica Niemiec nie została ustalona, dziś obowiązują: „Umowa o końcowej regulacji w sprawie Niemiec” (tzw. traktat 2+4) z 12 września 1990 roku oraz traktat polsko-niemiecki z 14 listopada 1990 roku o potwierdzeniu istniejącej granicy (Dz.U. 1992 nr 14, poz. 54) 15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR miała otrzymać Polska dokonanie przesiedleń ludności niemieckiej z terenów Czechosłowacji, Polski i z WęgierKonferencja poczdamska ustaliła ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich (tzw. proces norymberski), przyjęła radziecki program w kwestiach wschodniej granicy Niemiec. ___________________________________________________________________________________________________________________________________ Demilitaryzacja – proces, w którym pozbawia się dany teren wojsk oraz budynków i maszyn o charakterze wojennym. Denazyfikacja – środki podjęte po II wojnie światowej w celu wykorzenienia (usunięcia) zasad, ustaw oraz organizacji nazistowskich z życia polityczno-społecznego Niemiec oraz Austrii. Demokratyzacja – proces zmierzający do przekształcenia dotychczasowej formy rządów w ustrój demokratyczny. Decentralizacja – ustawowe, trwałe, chronione prawem przekazywanie organom decentralizowanej władzy publicznej (gminom, powiatom, województwom) zadań, kompetencji, środków i odpowiedzialności w które do tej pory były wyposażone organy władzy centralnej. Dekartelizacja – proces polegający na rozbiciu wielkich organizacji przemysłowych zwanych kartelami.

KONFERENCJA W POCZDAMIE

17 lipca 1945 – 2 sierpnia 1945 prezydent USA Harry Truman, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (później Clement Atlee) przywódca ZSRR Józef Stalin

tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny światowej podległe Rządowi RP na uchodźstwie. Były systemem władz państwowych, działających w imieniu Rzeczypospolitej, w czasie okupowania terytorium państwa polskiego przez III Rzeszę i ZSRR

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

Struktura i cele Polskiego Państwa PodziemnegoGłównym celem Polskiego Państwa Podziemnego była walka o odzyskanie niepodległości i dawnego kształtu terytorialnego. Trwały więc przygotowania do otwartej walki zbrojnej z okupantem. Zanim jednak do niej doszło, prowadzono walkę bieżącą o charakterze przede wszystkim działań wojskowych (wywiad, sabotaż, dywersja) oraz tzw. walkę cywilną – opór w różnych sferach życia codziennego. Oprócz walki z okupantem, Państwo Podziemne opiekowało się swoimi obywatelami, wspierało tajną oświatę, prowadziło działalność informacyjną, kulturalną, dokumentacyjną itp. Prowadzono także szeroko zakrojone prace programowo-polityczne, dotyczące zarówno przyszłego kształtu ustrojowego państwa polskiego, stosunków społecznych i gospodarczych, jak i miejsca Polski w powojennej Europie.Polskie Państwo Podziemne opierało się na dwóch filarach: cywilnym i wojskowym. Pion cywilny Polskiego Państwa Podziemnego stanowiła Delegatura Rządu na Kraj składająca się z departamentów, odpowiadających ministerstwom. Zajmowały się one sprawami związanymi ze sprawiedliwością, opieką społeczną, rolnictwem, informacją i prasą, oświatą i kulturą, likwidacją skutków wojny, odbudową, sprawami zagranicznymi. Na jej czele stał Delegat Rządu na Kraj, który z czasem otrzymał uprawnienia wicepremiera, a jego zastępcy – stanowiska i uprawnienia ministrów. Delegat Rządu na Kraj był najwyższym rangą przedstawicielem emigracyjnych władz RP na terytorium okupowanego kraju. Kierował całością działań podziemnych i stał na czele ośrodka koncepcyjno-administracyjnego, który nie tylko konkretyzował kierunki i formy oporu społecznego wobec okupanta, lecz także przygotowywał objęcie władzy w kraju przez administrację podziemną w momencie wyzwolenia kraju.Istotnym elementem Polskiego Państwa Podziemnego były partie polityczne. W konspiracji działało ich około pięćdziesięciu. Reprezentanci głównych sił politycznych: socjalistów, ludowców, chrześcijańskich demokratów i narodowców tworzyli Radę Jedności Narodowej, organ doradczy i opiniodawczy, stanowiący podziemny parlament

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

W ramach Polskiego Państwa Podziemnego istniała i krzepła armia, wchodząca w skład walczących nieprzerwanie od 1 września 1939 r. Sił Zbrojnych RP, najpierw pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski, a następnie jako Związek Walki Zbrojnej. W lutym 1942 r. ZWZ przekształcił się w Armię Krajową. Zanim jednak to nastąpiło miała miejsce szeroko zakrojona akcja scaleniowa, prowadzona z wielkim nakładem energii przez Komendanta Głównego ZWZ gen. Stefana Roweckiego „Grota”, kontynuowana później, aż do wybuchu Powstania Warszawskiego, przez Dowódcę AK gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”. Powstała w ten sposób największa z konspiracyjnych formacji wojskowych w okupowanej Europie, która w 1944 r. liczyła około 300 tys. żołnierzy.Ta potężna armia była złożona z ludzi, którzy znaleźli się w jej szeregach z własnej, nieprzymuszonej woli. Dowodzili nią oficerowie, którzy bądź woleli walkę podziemną od niewoli, bądź nie zmobilizowani w 1939 r. zgłaszali się do wojska. Z czasem, kadry niższych dowódców uzupełnili ci, którzy szlify oficerskie zdobywali w tajnych podchorążówkach. Wsparciem dla podziemnej armii stali się Cichociemni – polscy komandosi wyszkoleni w Wielkiej Brytanii i przerzuceni do okupowanego kraju. Dowodzili oni oddziałami oraz wykonywali zadania dywersyjne i wywiadowcze. Spośród ponad 300 Cichociemnych 1/3 zginęła w walce z Niemcami. Funkcjonowanie i walka tej ogromnej ochotniczej armii podziemnej nie byłyby możliwe bez masowego poparcia i współdziałania ze strony społeczeństwa.Podstawowym celem Armii Krajowej była walka o odzyskanie niepodległości. Podziemne Wojsko Polskie zbroiło się i szkoliło, dysponując rozbudowanym systemem produkcji broni i materiałów wybuchowych, przygotowywało zbrojne powstanie narodowe. Miało ono wybuchnąć w chwili decydującej ofensywy aliantów. W międzyczasie prowadzono akcje sabotażowe, dywersyjne i wywiadowcze. Wywiad Armii Krajowej penetrował nie tylko podwórko krajowe, ale również tereny położone setki kilometrów od granic Polski. Jego rolę wysoko oceniały sztaby alianckie, miał on bowiem ogromne osiągnięcia, rozpracował m.in. niemiecki projekt produkcji broni rakietowej V-1 i V-2.Młodsi konspiratorzy, w tym harcerze, angażowali się w akcje tzw. małego sabotażu. Do ich zadań należało m.in. rozpowszechnianie antyniemieckich haseł, rozrzucanie ulotek, rozlewanie cuchnących cieczy w kinach wyświetlających niemieckie filmy czy malowanie znaku Polski Walczącej. Splecione w kształt kotwicy litery P i W były symbolem oporu i walki z Niemcami, ale też znakiem nadziei na zwycięstwo i wolność. Kotwica Polski Walczącej stała się swoistym podpisem polskiej konspiracji. Komendant Główny AK w rozkazie z marca 1943 r. pisał: „Cel: Nękanie przeciwnika i zadawanie mu coraz mocniejszych ciosów przez akcję dywersyjną i sabotażową. Oraz stosowanie już w chwili obecnej wobec okupanta odwetu za akty gwałtu w stosunku do ludności polskiej. […] Uderzenia zasadniczo wykonywać pod własną firmą. Zostawiać – gdzie się da – znak W[alczącej] P[olski] spleciony w kotwicę”.

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

Podziemny wymiar sprawiedliwościWażną funkcję w Polskim Państwie Podziemnym pełnił, odbudowany z niemałym trudem, wymiar sprawiedliwości. Jego zadaniem było utrzymanie lojalności obywateli Rzeczypospolitej wobec państwa podziemnego i jego porządku prawnego. Chodziło również o przekazanie społeczeństwu wyraźnego sygnału, że zbrodnie i występki wspierające okupanta zostaną ukarane. Miało to odstraszyć przed ich popełnianiem i umocnić wiarę skrzywdzonych, że państwo polskie będzie gwarantem przywrócenia sprawiedliwości.Pierwsze wyroki śmierci na zdrajcach i konfidentach Gestapo wykonywały już w końcu 1939 r. terenowe jednostki Służby Zwycięstwu Polski, później Związku Walki Zbrojnej. Wiosną 1940 r. rozpoczęło działalność podziemne sądownictwo. Początkowo Sądy Kapturowe, a następnie Wojskowe i Cywilne Sądy Specjalne wydawały wyroki śmierci za zdradę, szpiegostwo, prowokację i nieludzkie prześladowanie ludności. Z całą surowością karano również szmalcowników. Były to osoby wymuszające okup na ukrywających się Żydach i pomagających im Polakach, lub donoszących na nich za pieniądze do władz okupacyjnych. Zjawisko szmalcownictwa było traktowane przez Armię Krajową jako akt zdrady i karane śmiercią.Tylko warszawskie Wojskowe Sądy Specjalne orzekły blisko 350 wyroków śmierci. Egzekucją ich zajmowały się specjalne oddziały. Informacje o wykonanych wyrokach podawano do publicznej wiadomości, publikując je w prasie konspiracyjnej.

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

Podziemna prasaJednym z elementów walki z polskością była likwidacja przez okupanta niezależnych polskich wydawnictw i prasy. Słowo drukowane stało się ważnym instrumentem realizacji niemieckiej polityki wobec napadniętego kraju. Przez całą okupację Niemcy wykorzystywali do celów propagandowych blisko 40 tytułów prasowych, wydawanych w języku polskim. Polacy określali je potocznie mianem gadzinówek, których czytać nie wypadało. Na ich łamach ukazywały się liczne teksty, których celem było wytworzenie w społeczeństwie polskim przeświadczenia o niezdolności kraju do samodzielnego bytu.W odpowiedzi na rosnące ograniczenia i likwidację polskich niezależnych gazet, szybko rozwijał się tajny ruch wydawniczy. Wydawcami prasy były różnego rodzaju organizacje podziemne. W pismach tych szczególnie zwracano uwagę na zatajane przed społeczeństwem zbrodnie, podawano informacje o sukcesach wojsk alianckich, budowano i wzmacniano postawy patriotyczne. Skala tego zjawiska była ogromna. W samej tylko Warszawie w okresie okupacji wychodziło przeszło 700 tytułów prasowych oraz liczne książki.

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

„Żegota”W końcu 1942 r. przy Delegaturze Rządu na Kraj powstała Rada Pomocy Żydom o kryptonimie „Żegota”, kontynuująca działalność założonego kilka miesięcy wcześniej Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom. Była to jedyna w okupowanej Europie wspierana przez Państwo instytucja powołana w celu ratowania Żydów. Jeden z jej założycieli, Władysław Bartoszewski, wspominał: „[…] była to pierwsza organizacja, w której w konspiracji przeciw Niemcom siedzieli razem przy jednym stole i działali syjoniści, bundowcy, katolicy, polscy demokraci, polscy socjaliści, ludowcy – i Żydzi, i Polacy”.„Żegota” poza centralą, która mieściła się w Warszawie, miała swoje oddziały w innych miastach. Jej zadaniem było organizowanie pomocy dla Żydów przebywających w gettach oraz poza nimi. W ramach Rady istniały referaty: legalizacyjny, finansowy, mieszkaniowy, antyszantażowy, propagandowy, do spraw prowincji, lekarski i odzieżowy. Działał też referat dziecięcy otaczający opieką najmłodszych, umieszczając ich w polskich rodzinach, w domach sierot i innych tego typu instytucjach. Symbolem pełnej zaangażowania postawy stała się postać nominowanej do Pokojowej Nagrody Nobla Ireny Sendlerowej, która z narażeniem życia wyprowadziła z warszawskiego getta około 2,5 tys. dzieci. Za udzielanie pomocy Żydom, Niemcy karali bowiem w Polsce śmiercią, i to w formie zbiorowej odpowiedzialności.

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

W stycznia 1944 r. Armia Czerwona wkroczyła w przedwojenne granice Polski. Znów trzeba było stawić czoła sowieckiemu zagrożeniu. W Komendzie Głównej Armii Krajowej powstał plan „Burza”, zgodnie z którym oddziały Armii Krajowej atakowały Niemców na zapleczu przesuwającego się frontu ze wschodu na zachód. Sukcesy militarne i poprawnie układająca się współpraca wojskowa z Armią Czerwoną nie przekładały się jednak na realizację celów politycznych. Wkraczające za sowieckim wojskiem formacje NKWD i kontrwywiadu Smiersz przystępowały do aresztowań przedstawicieli ujawniających się polskich władz cywilnych i dowództwa wojskowego. Żołnierzy Armii Krajowej rozbrajano siłą i kierowano do obozów w głąb Związku Sowieckiego, bądź przymusowo wcielano do wojska.Latem 1944 r. Armia Czerwona zbliżała się do Warszawy. Po pięciu latach niemieckiego terroru stolica Polski rwała się do walki. Porażki na froncie i zamach na Hitlera zwiastowały rychłą klęskę III Rzeszy. Przywódcy Polski Podziemnej chcieli wyzwolić Warszawę własnymi siłami przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Byłby to znak, że Polacy walczą z Niemcami i że nie zrezygnują z niepodległości.1 sierpnia 1944 r. w Warszawie wybuchło Powstanie Warszawskie. Wybuch walk oznaczał nie tylko możliwość otwartej walki zbrojnej z okupantem, lecz także wyjście z podziemia struktur Polskiego Państwa. Przez ponad dwa miesiące na niewielkim skrawku wolnego miasta, działały instytucje demokratycznej Rzeczypospolitej, aktywne były partie polityczne wydające własną prasę, funkcjonowała administracja cywilna. Fenomenem było działanie w bombardowanym mieście dwóch powstańczych radiostacji „Błyskawicy” i Polskiego Radia, których audycje odbierano nawet w Wielkiej Brytanii. Działała również poczta polowa, porządku pilnowały cywilne i wojskowe organa bezpieczeństwa, zaś organizacje społeczne i charytatywne niosły pomoc mieszkańcom Warszawy.Jednakże brak dostatecznej pomocy ze strony sojuszników, zdecydowana przewaga techniczna wojsk niemieckich oraz ogrom ofiar zmusiły dowództwo polskie do podjęcia decyzji o zaprzestaniu heroicznej walki. Trwające 63 dni Powstanie Warszawskie było jedną z najbardziej zażartych bitew miejskich w historii, a także największą i najkrwawszą bitwą w dziejach Polski.

POWSTANIE WARSZAWSKIE 1 SIERPNIA 1944 r.

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie – rząd Rzeczypospolitej Polskiej istniejący w latach 1939–1990, będący legalną kontynuacją władz II Rzeczypospolitej, zmuszonych opuścić Polskę po agresji III Rzeszy i ZSRR na nią we wrześniu 1939 i okupacji całego terytorium Polski przez agresorów. Siedzibą rządu był Paryż, później Angers (na zasadzie eksterytorialności), a od końca czerwca 1940 (kapitulacji Francji) – Londyn. Do 5 lipca 1945 r. był powszechnie uznawany na arenie międzynarodowej (z wyjątkiem ZSRR oraz III Rzeszy i jej sojuszników) za jedyny legalny rząd Polski; po tej dacie utracił status podmiotu prawa międzynarodowego, jednak mimo to funkcjonował nadal, aż do pierwszych powszechnych wyborów prezydenckich w Polsce w 1990 r.

DZIAŁALNOŚĆ RZĄDU RP NA UCHODŹCTWIE

Etap francuski (wrzesień 1939 – czerwiec 1940)Wobec agresji Niemiec (1 września 1939) i ZSRR (17 września 1939) na Polskę, władze Rzeczypospolitej zmuszone zostały do przeniesienia siedziby poza granice kraju dla uniknięcia niewoli i wymuszonej kapitulacji. W nocy z 17 na 18 września prezydent RP i wódz naczelny przekroczyli granicę polsko-rumuńską w Kutach mając przyrzeczony zgodnie z V konwencją haską i układem sojuszniczym pomiędzy Polską a Rumunią z 1921 przejazd do Francji (fr. droit de passage). Pod równoległym naciskiem władz III Rzeszy, ZSRR i Francji, władze Rumunii zażądały wbrew V konwencji haskiej zrzeczenia się od władz RP ich suwerennych prerogatyw państwowych pod groźbą internowania. Na skutek odmowy prezydenta RP, premiera i naczelnego wodza zostali oni internowani przez władze Rumunii w przygotowanych jeszcze w pierwszej połowie września 1939 ośrodkach internowania. 25 września prezydent RP Ignacy Mościcki, zgodnie z art. 24 konstytucji kwietniowej (upoważniającym do wyznaczenia następcy prezydenta RP w stanie wojny), na swego następcę wyznaczył Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, ambasadora RP we Włoszech. Jednak ze względu na przebywających w Paryżu przedstawicieli partii opozycyjnych w stosunku do sanacji i wywołanego ich naciskami sprzeciwu rządu Francji (co było ingerencją w suwerenność decyzji sojuszniczej Polski) Wieniawa-Długoszowski zrzekł się nominacji, a na urząd prezydenta RP został nominowany przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego i objął go skutecznie Władysław Raczkiewicz. Po konsultacjach z przedstawicielami antysanacyjnej opozycji prezydent Raczkiewicz powołał na urząd prezesa Rady Ministrów generała Władysława Sikorskiego,

DZIAŁALNOŚĆ RZĄDU RP NA UCHODŹCTWIE

Etap londyński (od czerwca 1940)Na wiosnę 1940 Niemcy rozpoczęły ofensywę na froncie zachodnim. Szybko zajęły Danię, Norwegię, Luksemburg, Belgię, Holandię i wreszcie – 22 czerwca 1940 – także Francja podpisała akt kapitulacji. W konsekwencji położenie rządu polskiego uległo poważnej zmianie. 17 czerwca odbyła się narada rządu polskiego, który postanowił skorzystać z zaproszenia premiera Churchilla i przenieść swą siedzibę do Londynu. Władze polskie ewakuowano, a 19 czerwca premier Sikorski przez radio wydał odezwę do żołnierzy, by przybywali do Wielkiej Brytanii. Niestety, do Anglii zdołała się przedostać jedynie 1/3 Polskich Sił Zbrojnych.5 sierpnia 1940 podpisano polsko-brytyjską umowę wojskową. Utworzono m.in. I Korpus Polski, przemianowany w 1942 na I Korpus Pancerno-Motorowy (gen. Marian Kukiel), Samodzielną Brygadę Spadochronową (gen. Stanisław Sosabowski) i 1. Dywizję Pancerną (gen. Stanisław Maczek).W II poł. 1940 jedną z najbardziej absorbujących rząd polski spraw były rokowania z rządem czechosłowackim na emigracji. W ich efekcie, 11 listopada 1940 podpisano deklarację polsko-czechosłowacką o utworzeniu po wojnie federacji państw Europy Środkowej (otwartej dla reszty państw). Z racji wrogiego stanowiska ZSRR plan ten nie doszedł do skutku. Osobny artykuł: Konfederacja polsko-czechosłowacka.Rząd od początku swej działalności angażował się w budowanie Polskiego Państwa Podziemnego. 27 września 1939 (jeszcze podczas oblężenia Warszawy i przed powołaniem 30 września przez prezydenta RP rządu Władysława Sikorskiego), w przewidywaniu kapitulacji Warszawy została w ramach sztabu obrony Warszawy i Komitetu Obywatelskiego przy sztabie, powołana Służba Zwycięstwu Polski, której dowódcą został Michał Tokarzewski-Karaszewicz, organizacja o charakterze wojskowo-politycznym (analogicznie do POW). SZP podporządkowała się zwierzchnictwu Naczelnego Wodza (formalnie był nim do 7 listopada 1939 r. Rydz-Śmigły). Pierwszy meldunek SZP przez nieporozumienie trafił Rydza-Śmigłego (adresowany był do Naczelnego Wodza) a dopiero potem dotarł do gen. Władysława Sikorskiego. Sikorski, wykorzystując opisaną sytuację jako pretekst, obawiając się zbyt dużego wpływu oficerów sanacyjnych na rozwój sytuacji w kraju, rozwiązał SZP i powołał na jej miejsce Związek Walki Zbrojnej. Na jego czele stanął przebywający w Paryżu gen. Kazimierz Sosnkowski, któremu podlegali: dowódca obszaru okupacji niemieckiej gen. Stefan Rowecki i dowódca obszaru okupacji sowieckiej gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski, dotychczasowy zwierzchnik SZP. Celem ZWZ było przygotowywanie się do walki w momencie załamania Niemiec, szkolenie oficerów, gromadzenie broni. 14 lutego 1942 ZWZ przemianowano na Armię Krajową, której komendantem został gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”. Armia Krajowa działała do 19 stycznia 1945, kiedy to została rozwiązana przez gen. Leopolda Okulickiego.

DZIAŁALNOŚĆ RZĄDU RP NA UCHODŹCTWIE