GATUNKI LITERACKIE

GATUNKI I RODZAJE LITERACKIE

Aleksandra Pecyna

RODZAJE LITERACKIE TO SPOSÓB KLASYFIKASCJI DZIEŁ ZE WZGLĘDU NA POSIADANE CECHY

ABY ROZPOZNAĆ RODZAJE LITERACKIE NALEŻY ZASTANOWIĆ SIĘ NAD:

Jak wygląda utwór.

Kto mówi w utworze.

O czym mówi utwór.

ROZRÓŻNIAMY TRZY RODZAJE LITERACKIE

DRAMAT

EPIKA

LIRYKA

LIRYKA

JĘZYK ARTYSTYCZNY

PODNIOT LIRYCZNY - mówi o swoich uczuciach, emocjach

ELEMENTY BUDOWY

- LIRYKA BEZPOŚREDNIA - podmiot wyraża swoje uczucia i emocje wprost - LIRYKA POŚREDNIA - wyrażanie emocji pośrednio, np. przez opis sytuacji lub pejzażu

1. PODZIAŁA NA WERSY I STROFY.2. RYTM - WEWNĘTRZNA REGULARNOŚĆ, POWTARZALNOŚĆ ELEMENTÓW W OBRĘBIE UTWORU (LICZBA SYLAB W WERSACH, AKCENTÓW, MMIEJSC WYTCHNIENIA). 3. RYMY

ADRESAT = ODBIORCA

W LIRYCZE WSPÓŁCZESNEJ DOMINUJĄ: - WIERSZ WOLNY - SWOBODNA BUDOWA, ZRYWA ZE SCHEMATAMI - WIERSZ BIAŁY - POZBAWINY RYMÓW

GATUNKI LIRYCZNE

TREN

FRASZKA

gatunek liryczny wywodzący się z literatury starozytnej Grecji, najczęściej poświęcony osobie zmarłej

krótki utwór wierszowany, często o charakterze żartobliwym

LAPIDARNOŚĆ

• przenośnie - drobiazg, błahostka,
• podejmuje różnorodną tematykę, często swobodną, satyryczną,
• zwykle zaskakuje puentą,

KONTEKST: Jana Izydora Sztaudyngera, np. ,,Proste słowo": ,,Słowa kunsztowne, słowa piękne bledną wobec prostego, które trafia w sedno" (sam nazywał fraszki ,,piórkami")

BOHATER LIRYCZNY

• wyraża żal, smutek po czyjejś śmierci,
• przedstawia zalety i zasługi zmarłej osoby,
• w starożytności poświecano je wybitnym postaciom.

PODMIOT ZBIOROWY

GATUNKI LIRYCZNE

PIEŚŃ

HYMN

utwór liryczny o charakterze pochwalnym, o podniosłym nastroju

utwór liryczny wywodzący się ze starośytnych śpiewów obrzędowych, wykonywanych zwykle przy akompanioamencie muzyki

jest tworzony na cześć jakiegoś bóstwa, ważnej postaci historycznej bądź wydarzenia, ma regularną budowę (podział na zwrotki, taka sama ilość sylab w wersie, rymy), co sprawia, że jest rytmiczny (można do niego ułożyć melodię i śpiewać podczas uroczystości

- układ stroficzny, - występowanie refrenu, - częste występowanie powtórzeń, - paraleizm składniowy, - rytmizacja, - ze względu na podejmowaną tematykę: pochwalne, żałobne, miłosne,

GATUNKI LIRYCZNE

SONET

utwór poetycki o kunsztownej budowie; składa się z czternastu wersów

• tematycznie dzieli się na dwie części: opisową i refleksyjną,
• zazwyczaj podielony na dwie strofy czterowersowe i i dwie strofy trzywersowe,
• przykład stanowią ,,Sonety krymskie" A. Mickiewicza

GATUNKI MIESZANE

BALLADA

gatunek epicko-liryczny; wierszowana opowieść o niezwykłych, często fikcyjnych wydarzeniach, o których opowiada narrator obserwator

• nastrój tajemniczości i grozy,
• może zawierać elementy humorystyczne,
• wyrasta ze świata wierzeń i moralności ludowej, stąd wpisanie w nią przekonania o konieczności triumfu dobra nad złem,
• obecność sił nadrzyrodzonych: duchy, zjawy

EPIKA

NARRACJA: WYPOWIEDŹ PREZENTUJĄCA CIĄG WYDARZEŃ

• CECHY:
• obecność narratora,
• fabuła mająca kształt opowieści o zdarzeniach i bohaterach,
• utwory pisane prozą

WYJĄTEK: ,,ILIADA", ,,PAN TADEUSZ"

TRZECIOOSOBOWAwypowiadana w trzeciej osobie ,,on", ,,oni"

PIERWSZOOSOBOWAprowadzona w pierwszej osobie ,,ja"

Lorem ipsum dolor sit amet

Lorem ipsum dolor sit amet

BOHATER- występująca wutworze postać; w zależności od jej znaczenia dla fabuły wyróżniamy typy bohaterów: główny, pierwszoplanowy, drugoplanowy, epizodyczny

EPIKA

GATUNKI EPICKIE

07. OPOWIADANIE

04. EPOPEJA

01. MIT

08. PAMIĘTNIK

05. LEGENDA

02. BAŚŃ

06. NOWELA

09. PRZYPOWIEŚĆ

03. DZIENNIK

POWIEŚĆ

Najpopularniejszy gatunek epicki; od innych gatunków epickich, odróżnia się dużymi rozmiarami, które zawdzięca rozbudowanej, wielowątkowej fabule. Czas akcji obejmuje zykle dłuższy okres życia bohaterów.

POWIEŚĆ HISTORYCZNA

POWIEŚĆ OBYCZAJOWA

POWIEŚĆ PRZYGODOWA

POWIEŚĆ FANTASTYCZNONAUKOWA

POWIEŚĆ FANTASY

POWIEŚĆ KRYMINALNA

DRAMAT

UTWORY DRAMATYCZNE:

AKT: część kompozycyjna dramatu zawierająca zdarzenie lub zespół zdarzeń.

• są przeznaczone do wystawiania na scenie,
• składają się z dialogów i monologów (czyli TEKSTU GŁÓWNEGO) oraz wskazówek insceniazacyjnych (czyli TEKSTU POBOCZNEGO)
• są poznawione narratora, akcja rozwija się dzięki wypowiedziom i działaniom bohaterów

SCENA: fragment akcji dramatu wyznaczany przez liczbę osób biorących w nim udział. Wejście nowej osoby lub oddalenie się jednej z postaci oznacza początek nowej sceny.

GATUNKI DRAMATYCZNE

KOMEDIA

TRAGEDIA

DRAMAT WŁAŚCIWY

GATUNKI MIESZANE

DRAMAT ROMANTYCZNY

• mieszanie się elementów realistycznych z fantastycznymi,
• nastrój grozy i tajemniczości,
• muzyczność podkreślana przez sceny chóralne lub piosenki,
• pojawienie się w utworze elementów z innych rodzajów,
• występowanie motywów ludowych, związanych z wierzeniami i zwyczajami,
• luźny epizodyczny charakter akcji;

ILE UDAŁO CI SIĘ ZAPAMIĘTAĆ?