Pozytywizm - wprowadzenie do epoki

Pozytywizm

wprowadzenie do epoki

Co to za czasy? "Ta epoka ma swój porządek. Po klęsce powstania styczniowego wyczerpały sięmarzenia o szybkim odzykaniu niepodległośco. Pozytywiści proponowali, by czas niewoli zamieniać w okres intensywnej pracy na rzecz społeczeństwa. Banał? Niezupełnie. Program pozytywistów był świadomą alternatywą wobec romantycznej idei "ojczyny intymnej". Mówił o potrzebie budowy życia publicznego, o kształtowaniu świadomości obywatelskiej, o pożytkach krytyczynego stosunku wobec przeszłości."

G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1995, s.5

Ramy czasowe i nazwa epoki

Polska: 1864 -1890, czyli od upadku powstania styczniowego do początku lat 90. XIX wieku kiedy pojawiają się nowe zjawiska artystyczne uznawane za początek modernizmu Europa: od lat 40. do 80. XIX wieku (1950 śmierć Balzaca, 1880 debiut symbolików)

Termin pozytywizm dotyczy wyłącznie polskiej historii literatury i sztuki, w Europie fuknkcjonowała nazwa naturalizm lub realizm. Na zachodzie terminu pozytywizm używano głównie do określenia kierunku filozoficznego zapoczątkowanego przez Augusta Comte. Myśl Francuza zakłądała, że rozwój cywilizacji i dobrobyt społeczeństw może zapewnić wyłącznie wiedza pozytywna, czyli pewna i ścisła, motywująca do praktycznego działania.

naturalizm ( łac. naturalis przyrodniczy, naturalny) to kierunek zakraładający przedstawienie prawdy opartej na rzetelnie przeprowadzonych obserwacjach, bez formułowania opinii i wykorzystywania wyobraźni; naturaliści ukazywali człowieka jako jednostkę zdeterminowaną przez genty, instrynkty i środowisko

realizm (łac. realis rzeczywisty) to kierunek w literaturze i sztuce, którego założeniem jest wierne odwzorowanie rzeczywistości; realizm ma być z założenia autentyczny, dlatego obiketywizm i wierność odwzorowywanym realiom są w jego przypadku podstawowe

Tło polityczne i społeczne

Polska

Europa

konsekwencje upadku powstania styczniowego (nasilające się represje)peześladowania Polaków, zsyłki na Syberię, konfiskata majątków wytężona praca społeczeństwa polskiego na przecz poprawy sytuacji społeczno-politycznej utrawa uprzywilejowanej pozycji przez szlachtę rozwój miast

dynamiczny rozwój nauk przyrodniczychpostęp naukowo-techniczny urbanizacja narodziny kapitalizmu i nowych klas społecznych: burżuazji i proletariatu

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Zaprzestanie idei walki zbrojnej Romantyczna idea walki zbrodnej o wolność nie była kontynuowana przez pozytywistów, którzy szanowali patriotyczne zrywy i ich uczestników, ale krytycznie odnosili się do kolejnych podonych działań z góry skazanych na porażkę. W miejsce walki zbiornej namawiali do pracy na rzecz rozwoju kraju.

Spór młodych ze starymiPo upasku powstania styczniowego w prasie rozgorzały dyskusje skupiające się na sensie walki o niepodległość. Część gazet przyjmowała konserwatywny punkt widzenia ( np. "Tygodnik Ilustrowany"), Byli też młodzi, nawołujący do zmiany postaw, użytycznego działania i pracy na recz społeczeństwa (Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Alensander Świętochowski, Piotr Chmielowski).

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Praca u podstaw, czyli postulat szerzenia (głównie przez warstwy uprzywilejowane, tj. inteligencję i duchowieństwo) edukacji i świadomości narodowej wśród najuboższych; program zakłądał alfabetyzację ludu i miał podnieść poziom życia najuboższych

Praca organiczna,czyli działanie mające na celu przede wszystkim rozwój społeczno-gospodarczy wszystkich zamiszkujących polskie ziemie; wśród postulatów znalazło się unowocześnienie rolnictwa, handlu, rozwinięcie przemysłu; praca organiczna zakładała ogólny rozwój cywilizacyjny

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Ziemie polskie stanowiły największe w Europie skupisko Żydów, działających głównie na polu rzemiosła, przemysłu i handlu. Asymialacja zakłądała integracje norodową i kulturową Żydów z ludnością polską.

Uwłaszczenie chłopów, konieczność uprzemysłowienia rolnictwa i popowstaniowe represje dotykające właścicieli ziemskich spowodowały znaczne pogorszenie się sytuacji szlachty (tzw. wysadzenie szlachty z siodła).

Pozytywiści przeciwstawiali się polityce Prus i Rosji dążących do wynarodowienia Polaków. Rozbudzali w rodakach patriotyczne uczucia i popierali działania słuzące wzmacnianiu wspólnoty narodowej.

Jedną z najważniejszych dla pozytywistów spraw stała się emancypacja kobiet, kobiety pozostawione same sobie musiały utrzymywać rodziny, chociaż nie były do tego przygotowywane. Nauka praktycznych umiejętności nie należała do programu nauki kobiet.

Charakterystyczne kierunki filozoficzne

ewolucjonizm Karol Darwin Herbert Spencer wszechświat, czyli przyroda i społeczeństwo podlega ewolucji, czyli nieustannej przemianie, w której formy życia gorzej dostosowane zastępowane są przez te lepiej dostosowane

scjentyzmAugust Comte jedynym pewnym źródłem wiedzy jest nauka w sposób ścisły należy zajmować się tylko ty, co jest doświadczalne

organicyzmHerbert Spencer społeczeństwo rozwija się i funkcjonuje tak jak orgamizm biologiczny osłabienie jednej częsci powoduje słabość i chorobę całego społeczeństwa

Charakterystyczne kierunki filozoficzne

marksizm Karol Marks przekonanie o nieustannej walce klasy posiadaczy i klasy wyzyskiwanych, która musi doprowadzić do rewolucji i powstania społeczeństwa bezklasowego

determinizm Hipolit Taine wszelkie zdarzenia są uwarunkowane związkiem przyczynowo - skutkowym na dzieje ludzkości wpływają różne czynniki, jak np. klimat, rasa, środowisko, moment historyczny

utylitaryzmJohn Stuar Mill idealne społeczeństwo powinno opierać się na utożsamieniu dobra jednostki z dbrem ogółu człowiek jest szczęśliwy wtedy, gdy jest użyteczny dla społeczeństwa

Porównanie epok

POZYTYWIZM wiedza i doświadczenie, scjentyzm, utylitaryzm realne spojrzenie, wiara w praktycyzm i pracę na rzecz społeczeństwa rozum i praca proza: nowela, powieść; publicystyka pisarz - naukowiec, działacz, społecznik

ROMANTYZM filozofia uczucia i wiary, intuicja przekonanie o potędzie wiary, duchowość, mistycyzm wiara, serce, miłość poezja, ballady, dramat romantyczny poeta wieszcz; rola poezji, ważność natchnienia

Jaka jest polska literatura pozytywistyczna?

realizm naturalizm tendencyjność i utylitaryzm dominacja prozy epickiej nowy typ bhatera język ezopowy

literatura tendencyjna - chrakteryzuje ją dydaktyzm i propagowanie treści ideowych; ma wskazywać wzorce postępowania i piętnować niepożądane postawy

język ezopowy (mowa ezopowa) - formowanie wypowiedzi tak, aby jej treści zostały zasugerowane w sposób utajony, pośredni, zawoalowany; z założenia tekst winien być zrozumiały dla odbiorcy; mowy ezopowej używano np. do przekazywania treści zakazanych przez cenzurę polityczną

Polska literatura pozytywistyczna

Bolesław PrusEliza Orzeszkowa Henryk Sienkiewicz Maria Konopnicka Adam Asnyk

Literatura europejska

Honore BalzacCharles Dickens Emil Zola Gustaw Flaubert Fiodor Dostojewski Lew Tołstoj Mikołaj Gogol

Publicystyka polska

Głownymi ośrodkami wydawania prasy były Warszawa, Kraków, Lwów i Poznań.Dynamiczny rozwój prasy poskutował rozwojem nowego zawodu - dziennikarza, którego rolę wcześnij pełnili pisarze.

Do zadań pozytywistycznej prasy należało: propagowanie i rozpowszechnianie zdobyczy cywilizacyjnych, prezentowanie pozytywistycznych idei (nagłaśniała program pracy u podstaw i pracy organicznej), kształtowanie opinii publicznej,

Popularne motywy

praca"Lalka", "Nad Niemnem" asymilacja Żydów "Lalka", "Mendel Gdański" emancypacja kobiet "Lalka", "Emancypantki" społeczeństwo "Lalka", "Nad Niemnem" miłość do ojczyzny "Potop", "Krzyżacy", "Gloria victis", "Nad Niemnem" miasto "Lalka" filantropia "Lalka", "Dobra pani" dziecko "Antek"

Zebrane materiały objęte są prawa autorskimi. Zostały zebrane wyłącznie na użytek educykacyjny.